Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

Var-dövletinə  görə  ikinci  diasporun  çoxsaylı  siyasi  təş- 
kilatları  həyata  gəldi:
«İnqiIabçı  daşnaklar»,
«İnqiiabçı  erməniiər  ittifaqı»,
«KəndIi  azadlığı»,
«Birləşmiş  Ştatların  Şərq  erməniləri», 
«Kilikiya»,
«Jirair»,
«Ermənistanın  müdafiəçisi»
və  «Gənc  erməni  daşnakları»  partiyaları.
ABŞ  o  zaman  növbəti  prezident  seçkilərinə  hazırlaşır- 
dı.  Erməni  lobbisi  prezidentliyə  əsas  nəmizədlərdən  uzaq- 
da  dura  bilməzdi.  Murad  Topalyan  Maykl  Dukakisin  milli 
m əsələlər  üzrə  müşaviri  oldu,  ABŞ-dakı  erməni  icmasınm
Zöngilan.
Erməni
terrorçuları
tərəfınden
partlladılmış
körpü
©
başçısı  Paruyr  Zorçyan  isə  Corc  Buşun  namizədliyini  mü- 
dafiə  ilə  çıxış  etdi.
] 987-ci  ilin  sonlarından  televizoru  qoşub  «Novosti»  və 
ya  «Vesti»yə baxdıqda  görürdüm  ki,  reportaj  müəlliflərinin, 
jurnalistlərin  və  operatorlarm  tən yarısı  erməni  familiyasm- 
dan  olan  adamlardır,  başa  düşürəm  ki,  xarici  lobbistlərin 
göstərdiyi  pis  nümunə  Rusiya  televiziyasınm  rəhbərlərin- 
dən  biri,  «müstəqil»  jumalist,  telekompaniyaya  «Den»  qə- 
zetinin  melumatma  görə  öz  «şəxsi»  17  milyon  vəsaitini 
qoymuş  Eduard  Saqalayevə  və  «Vesti»nin  Baş  redaktoru,  c- 
b  Saqalayevdən  az məhşur  olan  işbaz c-b  Minasyana  da yo- 
luxmuşdur.
KREMLİN  SARAY  İQTİSADÇISI  -  ABEL  AĞANBEKYAN
1987-ci  il dekabr.  Respublikaçılar  partiyasının  Nyu-Or- 
leandakı  qurultayında  erməni  icmasından  olan  nümayəndə- 
lər  təkid  edirdiler  ki,  partiyanm  proqramına  «Sovet  İİttifa- 
qmda  öz  müqeddəratmı  təyin  etmək  hüququnu  əldə  etmə- 
yə  çalışan  xalqlarm  müdafıəsi»  barədə  maddə  daxil  edil- 
sin.  SSRÜ-de  hakimiyyətin  zirvəsində  olan  erməni  lobbisi- 
nə  gəldikde  ise  Abel  Ağanbekyan  heç  cür yanıla  bilməzdi, 
onları  adbaad  tanıyırdı:  Baş  katibin  köm əkçiləri  Şahnaza- 
rov  ve  Brutensden  tutmuş,  yeni  Baş  nazir  Rıjkovun  yaxm 
adamlafi  olan  Sitaryana  ve  Xaçaturovadek.
Bir  de  ki,  yüksek  vezifeli  partiya  və  dövlet  nökerleri- 
nin  ve  hetta  medeniyyet  xadimləri  -  ermənilərin  açıq  siya- 
si  fəallığına  ümid  beslemek  olmazdı.  Əsas  o  idi  ki,  onlar-
.............................................. —
.................. 
'  'T T ...... ..............--------------------- ---..............................................................................................

---

Bakı.  1989-cu il. 
Erməni  separatizminə  qarşı  mitinqlər.
dan  heç  biri  elan  edilmiş  konstitusiya  özbaşnalığma  qarşı 
çıxış  etməyəcəkdir.
SSR  xalq  artisti  leninqradlı  Ruben  Ağamirzyanın 
dedikləri:
«Əlbəttə,  bir erməni kimi  istəyirəm  ki,  Dağlıq  Qarabağ Er- 
mənistana  keçsin,  -  mən  bunu  ədalətli  sayardım.  Digər  tərəf- 
dən  isə  mən  başa  düşürəm  ki,  aksiya  nəticəsi  bilinməyən  xa- 
rakterli  zəncir\’ari  reaksiya yarada  bilər».
Lakin,  elə  Qarabağ  süjetinin  m üəlliflərinin  bütün 
ümidi  də  m əhz  nəticəsi  əvvəlcədən  bilinən  xarakterli  bu 
zəncirvari  reaksiya  idi:  Zbiqnev  Bjezinskinin  proqnozunu 
yada' salaq.
Əgər  akademik Ağanbekyan  da  rejissor Ağamirzyan  ki- 
mi  özünün  Parisdəki  çıxışını  ondan  başlasaydı  ki,  o  bir  er- 
mənı  kimi  Dağlıq  Qarabağm  Ermənistana  keçməsini  istə- 
yır,  bu  zaman  onun  milli  mənliyini  millətçiliklə  səhv  sal- 
maq  olardı,  Ona  görə  də  Kremlin  saray  iqtisadçısı, 
LÜ.Brejnevin  BAM  üzrə  baş  məsləhətçisi  Abel  Ağanbek- 
yan  Ruben  Sergeyeviç  Ağamirzyandän  daha  hilləgər  rejis- 
sor  çıxdı.  Görəsən,  millətçilik  çıl-çırpısma  odu  birinci  tul- 
layan  Abel  Ağanbekyanm  Ermənistanın  özündəki  Qara- 
bağ  hərəkatmdan  xəbəri  vardımı?  Şübhəyə  yer  qalmır. 
Yerevanm  elçiləri  bütün  1987-ci  il  ərzində  Qarabağa  gedə- 
rək  müəssisələrdə  və  erməni  kəndlərində  yığmcaqlar  təş- 
kil  edir,  muxtar  vilayətin  statusunu  dəyişmək  qətnamələri- 
nin  altma  imzalar  toplayırdılar.  Sadəlövh  millətçilik  ideya 
millətçiliyi  ilə,  iki  «yad»  millətin  bir  ərazidə  yaşamasının 
qeyri-mümkün  olması  fıkri  ilə  çulğalaşırdı.  Yerli  kitabxa- 
nalardan  Azərbaycan  klassiklərinin  rus  dilində  nəşr  edilmiş 
kitabları  götürülürdü,  hətta,  erməni  xalqımn  əməksevərliyi- 
ni,  işguzarlığını  öz  həmtayfalarına  səmimi  simpatiya  ilə 
misal  gətirən  Cəlil  Məmmədquluzadənin  uşaq  hekayələri 
də. İİdeoloji  artilleriya  hazırlığmda  əsas  yeri .Zori  Balayanm 
bir  çox  erməni  kəndlərində  stolüstü  kitaba  çevrilmiş 
«Ocaq»  yol  oçerkləri  tutdu.  «MiIlətin  çiçəklənməsi  hüqu- 
qunu  mən  insanm bütün  hiiquqlarından  uca  tuturam  - özü- 
nə çoxmənalı  Qayk  Qarabaxçi  təxəllüsü  götürmüş  publisis- 
tin  əqidəsi  və  leytmotivi  belədir.  Yalnız  bu  hüququ  həyata 
keçirən  əsl vətəndaş və vətənpərvərdir.  Bütün  yerdəqalan- 
lar-  satqınlardır.  Əxlaqa  ziddir...»

---

Özünü  və  öz  xalqını  həmişə  haqlı  sayan  Zbri  Balayan 
şəxsi  qəzəbinə  beynəlxalq  miqyas  verirdi:  «Biz  barbarlct- 
rın  doğrayıb-tökdükləri.  həmvətənlərimizi  heç  vaxt  yaddan  çı- 
xarmırıq.  Şəxsən  mən  başa  düşmürəm  ki,  bu  giin  yaponlar 
amerikanlarla  necə  dostluq  edirlər.  Xirosima  və  Naqasakidən 
sonra yapon  adalarında  amerika  təyyarəçilərini  necə  qəbul  et- 
mək olardı?  On  beş saniyə  ərzindəyüz  qırx min yaponiyalı  öm- 
riinii  tapşırdı.  Yüz  milyonlarla  başqaları  sonradan  əziyyət  çə- 
kəcəklər.  Minlərlə və minlərlə adam  indiyədək əziyyət çəkir.  Və 
bu  vaxt  təyyarəçi forması geymiş  amerikalılar yapon  adaların- 
da  sakitcə gəzişirlər.»
Amerika  təyyarəçilərinə  arxadan  hücum  etməyi  və 
Amerika  konsulluğuna  partladıcı  qurğu  qoymağı  Qayk  Qa- 
rabaxçi  yaponlara  əmr  etmədi,  əvəzində  «türk  diplomatmı 
öldürməyi  qarşılarma  m əqsəd  qoymuş  erməni  millətindən 
olan  gənc  oğlanlar»  barədə  hərarətli  fıkir  söylədi.
«Tarixi  Arsaxı»  tərənniım  edərkən,  müəllif azərbaycanlıla- 
rı  «gəlməiər»,  «türk  köçəriləri»  adlandıraraq  miilətlərarası 
münasibətlər etikasını pozmuşdur:  «bizim yerimiz  necə  də dar- 
dır?  Rayon  mərkəzləri  arasında yol  əvəzinə  şəhər  keçir.  Bizim 
yerimiz  heç  kimdə  və  heç yerdə  olmadığı  qədər  dardır».
Təsvir  olunan  süjetin  personajlarma  bir  şey  lazım  idi: 
Tarixi  vətəndəki  darısqallıqlar  barədə  təntənəli  nəğmələr- 
lə  milli  hissələri  qızışdırmaqdan  kütlənin  despotiyasma 
keçmək.
Ağanbekyanm  Parisə  uçuşundan  təxm inən  bir  ay 
ə w ə l -  1987-ci  ilin oktyabrında  Yerevandakı Puşkin  adı- 
na  parkda  «Qarabağ»  komitəsinin  ilk  m itinqi  keçirildı.
- ...... —-- -------- —  -..... ....................  
....................... 
..."
Onun  liderləri  İİqor  Muradyan  və  Levon  Ter-Petrosyan  o 
zaman  ən  çoxu  250  adam  yığa bilirdilər.  Lakin  elə  ondaca 
kifayət  qədər  davakar  «Qaräbağımızı  xilas  etm ək  üçün 
ölümdən  və  həbsxanadan  qorxmamağı  bacarırıq»  sonluğu 
i]ə  bitən  «Axı  bu  gün  Qarabağa  canlı  bütlər  gərəkdir»  mü- 
barizə  himni  səsləndi.
Şairə  Silva  Kaputikyan  bu  hərəkatı  «yenidənqurmanm, 
kütlələrin  sosial  aktivliyinin  övladı»  adlandırmışdı.
Dinc  qarabağlılar  öz  məmləkətlərinin  gələcək  «xilası» 
barədə  düşünmürdülər,  lakin  azərbaycanlı  qonşulara  əyri 
baxmaq  halları  artırdı  və  bu  narahatçılığı  ilk  hiss  edənlər 
qarışıq  nigahlardan  yaranan  ailələr  oldu.
1988-Cİ  İL  20  FEYRAL.  QARABAĞIN  «LİDERLƏRİ»
Bu  gün  həmin  səhvlər  o  qədər  əhəm iyyətsiz  görünür 
ki,  onları  heç  yada  salan  da  yoxdur.  Gah  1963-cü  il  üçün 
«Kalendar  vraça»da,  gah  N.V.Voronovun  «M onumental- 
naya  skulptura»  (1984  -cü  il)  kitabmda  və  ya  hətta  «Os- 
novı  sovetskoqo  qosudarstvennoqo  prava»  (1987-ci  il) 
dərsliyində  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayəti  Ermənistan 
SSR-ə  aid  edilmişdi.  Naşirlər  və  m üəlliflər  bu  saxtakarlıq- 
ları  korrektorların  günahı  kimi  izah  edirdilər:  gözdən  qaçıb. 
Vəssalam.  Azərbaycanm  hökumət  dairələri  və  xüsusən 
oxucular  elə  bir  ciddi  etiraz  məsələsi  qaldırmırdılar.
Zbri  Balayanın  «Ocaq»  kitabınm  tənqidi  təhlilinə  və 
iki  xalqm  qarşılıqlı  münasibətlərinin  əsl  tarixinə  həsr  etdi- 
yi  esaslı  m eqalesi  ile  bağlı  Azerbaycanın  xalq  yazıçısı 
Mirze  İİbrahimovun  payına  «Literatumaya  qazeta»dan  edi-

---