48
Sınır Özel Sayısı, Yaz 2016
birleştirici ilke, çelişkileri de ortadan
kaldırır. Kısacası berzahın paradoksal
karakteri, İbn’ül Arabî’nin düşünce-
sinde, sınırlıyla sınırsızı, Tanrı’yla
Âlem’i birleştirmeyi mümkün kılar.
İbn’ül Arabî’ye göre berzah, aynı za-
manda evrenin yaratılışını sağlayan
vasıtadır; bir araç olarak berzahın
(
) hem birleştiren hem
de ayıran karakteri, başlangıçta var
olan Saltık Varlık’la Saltık Yok-Var-
lık ikilisini “Yaratıcı” durumuna
getirmiştir. Berzah sayesinde Saltık
Varlık’la Saltık Yok-Varlık’ın evli-
liğinden doğan çocuk olarak âlemin
doğuşu, yani gizilden edimsele geçiş
mümkün olmuştur.
İbn’ül Arabî, tezahürdeki âlemleri de
üç katlı tasavvur eder. Üstte “görün-
meyen”, tinsel Varlık’a ve meleksi
biçimlere ait olan Gayb âlemi vardır;
, soyut anlamların ev-
renidir. Alttaysa “görünen”, cismanî
varlıklara, duyulara ve duyumsana-
bilen biçimlere ait Şahadet âlemi bu-
lunur;
, somut nesne-
lerin evrenidir. Şahadet âleminde ol-
gular ve nesneler gözle görülür, oysa
Gayb âlemindekiler ancak basiret gö-
züyle sezilebilir.
Saltık Varlık’la Saltık Yok-Varlık ara-
sında olduğu gibi,
’la
arasında da bir ara
bölge vardır. İbn’ül Arabî, bu ara
âlemi, imgelem evreni, yani
diye adlandırır. Hayal âlemi,
aralarında bulunduğu iki âlemin de öz
niteliklerini kendinde birleştirir: Gö-
rünmeyenin tinsel özüyle görünenin
cismanî varoluşunu bir araya getire-
rek hayal gücünün (muhayyile) ince-
liğini ve keskinliğini oluşturur; bu ara
âlem, ruhların hissedilebilir formlarda
tezahür ettikleri, soyut kavramların
nesnel görünümlere büründükleri on-
tolojik düzeydir.
İbn’ül Arabî’ye göre hayal âlemi, her
şeyin hala gerçek olduğu ama yine de
dokunulamadığı, erişilemediği bir düş
evrenidir. Hayal edilen formlar, düşler
gibi algılanabilen anlamlı formlardır
ama yine de fiziksel varlıkları yoktur.
Bunlar ne tam olarak soyut, ne de tam
olarak hissedilir niteliktedir. Aynada-
ki bir görüntü gibi, görünür ama ora-
da değildir, ulaşılamaz; bir serap gibi,
oracıktadır ama erişilemez.
Berzahtaki hayal âleminin nitelikle-
ri bunlardır; hayali formların serap
benzeri özellikleri, berzahın tinselle
fiziksel, kavramsalla duyumsanabilir
arasındaki aracılık işlevinden kay-
naklanır. Tıpkı ışıkla gölgeyi hem
birleştiren hem de ayıran çizgi gibi
hayal âlemi, ikiliklerin çözümlendiği
varoluş düzeyidir; arı olanın bedene
kavuştuğu ve bedenin arındığı, kav-
ram ve formun birleştiği alacakaran-
lık kuşağıdır.
İbn’ül Arabî’nin anlatımı, okuyucuyu
doğrudan bir kavrayış durumuna, bir
farkındalığa ulaştırmayı amaçlar; bu
dönüşümü yakalayan kişi, sıradan al-
gının verdiği paradokslardan yani öz-
ne-nesne, Tanrı-insan, tin-özdek, gök-
sel-dünyasal gibi sürekli tekrarlanan
kategorik tasavvurlardan sıyrılacak,
Vahdet’i sergileyen bir aydınlanmaya
erecektir. Okuyucu, bu birliği yalnız-
ca entelektüel olarak öğrenmekle kal-
mayacak, her şeyin sürekli bir “tecel-
liyât” ve hep yinelenen bir tanrısal ya-
ratılış olduğunu doğrudan görecektir.
* * *
’i ya da berzah kavra-
mını sadece sonlu ve sonsuz arasında
nitel bir sınır olarak düşünmekle kal-
mayıp, herhangi bir karşıtlar çiftini
birleştiren ilke olarak da düşünmek
gerekir. Karşıtların birliği, kavramsal
olarak İslâm felsefesinde her zaman
gündemde olmuştur; sadece Süh-
reverdî’nin
değil,
İbn’ül Arabî’ninki gibi fazlasıyla ay-
rıntılı ve gelişmiş bir rasyonel hiye-
rarşide ya da Vâcib (zorunlu varolan)
ile imkânsız (varolmayan) arasındaki
sınır olarak
kavramını orta-
ya koyan İbni Sina’da ya da ma’dûm
(yok) ile mevcut (var) arasında sınır
olarak sabit kavramını tasarlayan
Mutezile düşüncesinde “Karşıtların
Birliği” her zaman etkin olmuştur.
Tüm bunlardaki kavrayış aynıdır: iki
karşıtı da kendi dışında tutarak birleş-
tiren saltık üçüncü varlık, yine de bu
karşıtları birleştirir ve sınırlar.
• Hegel,
, Çev. Aziz
Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul 1991.
Hegel, H
, trans. by A.
V. Miller, George Allen & Unwin, marxist.org.
John McTaggart,
, Cambridge University Press. 1910;
www.marxist.org.
• Aziz Yardımlı,
, www.ideaya-
yinevi.com.
• Johann Eduard Erdmann,
, trans. By B.C. Burt, Macmillan and Co.,
New York 1896.
•
, Yaşar Nuri Öztürk Meali, Yeni Boyut
Yayınları, İstanbul 2003.
• Ferid Kam ve M. Ali Aynî,
, İnsan Yayınları, İstanbul 1992.
William Chittick,
, çev. Mehmet
Demirkaya, Kaknüs Yayınları, İstanbul 1999.
• Suad el-Hakîm,
, çev. Ek-
rem Demirli, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005.
• İbn Arabî,
, çev. Ek-
rem Demirli, 5 Cilt, Litera Yayınları, İstanbul
2006–2007.
• James W. Morris, “Spiritual Imagination
and the “Liminal” World: Ibn ‘Arabi on the
Barzakh”,
, vol. 15, no. 2
(1995), s. 42–49.
• Samer Akkach, “The World of Imagination
in Ibn ‘Arabi’s Ontology”,
, Vol. 24, No. 1. (Mayıs,
1997), s. 97–113.
• Salman H. Bashier,
:
, Suny Press, Al-
bany 2004.
• Fredrica R. Halligan,
, Vol. 40, No. 2, 2001.
• Henry Corbin,
, trans. Nancy Pearson, Princeton Univer-
sity Press, New Jersey 1977, Giriş Bölümü.
Anadolu Aydınlanma Vakfı
Düşünüyorum Bülteni
Dostları ilə paylaş: |