280
köylerde birkaç yemek noktasının açılması, kişi başı para yardımı
yapılması isteği.
29 Ağustos tarihli Delican’dan, Şehirler Birliği Kafkasya
Bölümüne gönderilen telgrafın kopyası.
Dün Karakilisa’daydım. Yerel mültecilere yardım komitesi, son
derece zor bir durumda. Karakilisa’da ve 25 köyün çevresinde 4060
mülteci var. 10 kapik dışında hiçbir yardım yok. Açlık, daha başka ağır
koşullar hastalıkların, ölümlerin artmasına neden olmuş durumda.
Komitenin isteği, 50 yataklı bir hastanenin ve merkez köylerde birkaç
yemek noktasının açılması. Birliğin 5-6 kapik ekleme yapması
gerekiyor. Bölümün kabul etmesi halinde, noktaları hızla organize etme
işini kabul etmeye hazırım. Mültecilerin kaybettikleri güçlerini yeniden
kazanmaları için bir ya da iki ay yeterli olur. Cevap vermenizi rica
ederim.
–Arutyunov.
28 Ağustos tarihli Delican’dan, Piskopos Mesrop’a gönderilen
telgrafın kopyası.
Çebuhlov şimdi döndü. Yerleştirilen mülteciler arasında çok
sayıda hasta var; hastane açıldı. Doktor, sağlık memuru, hemşire
görevlendirdim. Ağır hastalar Delican’a gönderilecek. Mültecilerin aç
olması, hastalıkların artmasına neden oluyor. 15 yaşın üzerindeki
erkekle
r, nedense hiçbir şey almıyor, geriye kalanlar 10 kapik alıyor.
Herkes,
bünyelerinin kaybettiği gücü tekrar kazanana kadar Baş
Komite
’den kişi başına 15 kapik rica ediyorum. Zayıf düşmüş olan
herkesin toparlanması için geçici olarak sıcak etli yemek ile
beslenmesini emrettim. Yetim çocuklarının getirilmesi konusunda ne
yapıldı? Delican. Telgraf. /Arutyunyants/.
BELGE 10
GECHA._Fon_519._Sayı_1._Dosya_21._Sayfa_277.__Piskopos_Nerses__’in_Kafkasya_Komitesi_Başkanı’ndan__Tiflis'>GECHA. Fon 519. Sayı 1. Dosya 21. Sayfa 277.
Piskopos Nerses
’in Kafkasya Komitesi Başkanı’ndan
Tiflis
’teki 11.000 Ermeni ve 20.000 Süryani ile gelecek olan 20.000
mülteciye yardım yapılması.
Piskopos Nerses
’in 24.09.1915 tarihli, Kafkasya Komitesi
Başkanı Aleksandr Pavlov’a gönderdiği telgrafın kopyası.
281
11.000 Ermeni dışında, Türkiye’den 20000 Süryani daha geldi.
20
000 daha gelmesi bekleniyor, hepsi aç ve çıplak. Yardım gerekli.
Sadece Ermeniler
için değil, aynı zamanda istisnai olarak talihsiz
Süryani için de rica ediyorum. Vaat edilen yardım alınmadı. Şehirler
Birliği Temsilcisi, şahsi raporuyla birlikte size gelecek. Onu toplantıya
kabul etmenizi rica ediyorum.
Piskopos Nerses.
Doğrudur: Kafkasya Cephesi Baş Komiseri Katibi Mültecilerin
Donatımı Konusundaki Yardımcısı Adına (imza)
BELGE 11
GECHA. Fon 519. Sayı 1. Dosya 21. Sayfa 278.
Tiflis
’teki 16.000 Ermeni ve 20.000 Süryani ile gelecek olan
20.000 mülteciye yardım yapılması.
26 Eylül tarihli komisyon raporuna ilişkin
Tiflis
Kafkasya
Komitesi Başkanı Aleksandr PAVLOV’a
24.09.1915
№ 3134
16
000 Ermeni haricinde, Türkiye’den 20000 Süryani daha geldi.
20
000 daha gelmesi bekleniyor, hepsi aç ve çıplak. Yardım gerekli.
Sadece Ermeniler
için değil, aynı zamanda istisnai olarak talihsiz
Süryaniler için de rica ediyorum. Vaat edilen yardım alınmadı. Şehirler
Birliği Temsilcisi, şahsi raporuyla birlikte size gelecek. Onu toplantıya
kabul etmenizi rica ediyorum.
Piskopos Nerses.
Doğrudur.
BELGE 12
GECHA.
Fon 519. Sayı 1. Dosya 21. Sayfa 484.
Gence’deki mültecilerin sayısı ve giyecek ihtiyaçları.
Kopya
Şehir Başkanı Khatisov’a
Elizavetpol
’den № 626 8/H 15:07
282
Vilaye
tte bulunan 10000 mültecinin 8000’inin kışlık kıyafet
ihtiyacı vardır. Bunların 2000’i erkek, 3000’i kadın, 3000’i çocuktur.
Heps
inin çamaşır ihtiyacı vardır. 1282.
Vali Kovalev.
BELGE 13
RGVİA. Fon 2168. Sayı 1. Dosya 273. Sayfa 3-3 arkası.
Moskova Ermeni Komitesi Temsilcisi olan Arutyunyants
’ın
Kafkasya
1. Kolordu Komutanı’na gönderdiği Ermeni mültecilerin
keyfi ve yasadışı fiillerinden şikâyeti.
Kızıl Haç Rus Cemiyeti’ne bağlı olan Moskova Ermeni
Komitesi
nin 13 Nisan 1917 tarihli 76 sayılı irtibatının kopyası.
Kafkasya
1. Kolordu Komutanı’na,
Son zamanlarda şehirde
37
bazı Ermeniler tarafından keyfi ve
yasaya aykırı fiiller işlendi. Siz Ekselansları’na daha önce ifade
etmekten şeref duyduğum gibi, ben hiçbir zaman anarşi ve haksızlıktan
yana
değildim ve olmam. Son günlerdeki olayları önlemek için aldığım
tüm tedbirlere rağmen irademin dışında gelişmeler oldu. Sıkı bir
soruşturma bunu tümüyle doğrulayabilir. İki defa mültecileri topladım,
her hangi keyfi hareketlerden uzak durmalarını, sadece Ermeni
kadınların ve çocukların yerini bildirmelerini rica ettim. Bundan sonra
ben yasaya dayanak, Bay Komutan
’ın yardımıyla çocukları Türklerden
alırdım. Yasadışı fiillerin kabul edilmediğini onlara [Ermenilere]
söyledim; zira Siz Ekselansları şahsında yüksek askerî makam,
Ermenilerin meşru ve haklı ricalarını eksiksiz karşılıyorsunuz. Herkes
kanıtlarımı kabul etti. İrademe karşı veya haberim olmadan Ermeniler
tarafından yapılan fiiller için sorumluluk almaktan vazgeçtiğimi
Ekselansları’na bildirmeyi borç bilirim. Her ayrı vakada suçluların
bulunması amacıyla Bay Komutan’ın soruşturma yapmasını
isteyeceğim.
10 Nisan’da komitenin 5 alt görevlisi yaptıkları keyfi hareketler
için tutuklandı. Bay Komutan’ın onları cezalandırması ve cephe
37
Hangi şehir olduğundan belgede bahsedilmiyor. – (Ç.N.)