F. H. Axundov amea-nın Mərkəzi Nəbatat bağı, "Ağac və kol bitkiləri" laboratoriyası
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. 6. Meyvəvermə xüsusiyyətləri
- 5. 1. Səpin müddətinin basma cücərtilərinin alınmasına təsiri
- 5 . 2. Səpin normasının basma cücərtilərinin alınmasına təsiri
34
Gəncədə isə 13-18 gün davam edir. Həmin müddətdən sonra çiçək tacı formalaşmış paxlaların uc hissəsində yapışmış halda qalır. Paxlalar tam formalaşdıqdan sonra qurumuş ləçəklər tökülür. Basma bitkisi çiçəklərinin Şirvanda 85-90 % -i, Gəncədə isə 75- 80%-i normal tozlanaraq vegetasiyanın sonunda yüksək key- fiyyətli toxum məhsulu verir.
Basma bitkisi Azərbaycanda becərilən yeni texniki bitki- lərdəndir. Hər il respublika- mızda bu bitkinin plantasiyaları genişlənməkdədir. Səpin mate- rialı ilə plantasiyaları təmin et- mək üçün yüksək keyfiyyətli toxum məhsulu hazırlanmalıdır. Buna görə də müxtəlif torpaq- iqlim şəraitində becərilən bas- ma bitkisində meyvələrin yetiş- mə vaxtını, yığım vaxtını və toxumluq sahələrin yaradıl- ması məsələlərini öyrənməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. Apardığımız tədqiqat işləri gös- tərdi ki, Şirvan və Gəncə - Qazax bölgələrində becərilən basma bitkisi normal inkişaf edərək yüksək keyfiyyətli yarpaq və toxum məhsulu əmələ gətirir. Bitkilərdə meyvələrin yetişməsi vegetasiysının sonuna qədər davam edir. Çiçəklərdə mayalanma getdikdən sonra, ilk paxlalar görünməyə başlayır. Bu vaxt onlar parlaq yaşıl rəngli olur. Vegetasiyanın davam etməsi ilə əlaqədar olaraq paxlalar böyüyürlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Şirvanda yüksək temperatur və quru iqlim şəraiti paxlaların Gəncəyə nisbətən tez yetişməsinə səbəb. Basma bitkisinin meyvələrinin ye- tişməsi vaxtı paxlalar tünd - qəhvəyi rəng alırlar. Lakin, bu zaman Şəkil 4. 2. Basma (İndigofera
35
ayrı - ayrı zoğlarda yaşıl meyvələrə və hətta çiçəklərə də rast gəl- mək olur. Ancaq bu meyvələr yetişməyə imkan tapmadıqla- rına görə yığım müddəti yetkin paxlaların meydana gəlməsi ilə müəyyənləşdirilir. Bu zaman paxlalar içərisindəki toxumlar formalaşmış olur. Basma bitkisinin toxumları meyvə adlanan paxlanın içə- risində yerləşir. Paxlası cizgili, silindir formasında, üstü ağımtıl tükcüklərlə örtülü olub, uzun- luğu 3-5 sm, eni isə 0,3 sm-dir. Paxlası açılmayandır, yetişdikdə rəngi bozarır. Тoxumları paxlada sıra ilə düzülərək arakəsmələrlə əhatə olunmuşdur (şək. 4. 4). Bu arakəsmələr paxlalara üstdən baxdıqda da aydın görünür.
Şəkil 4. 4. Boyaq indigoferasının (İndigofera tinctoria) yetişməmiş paxlaları Şəkil 4. 3. Basma bitkisinin çiçək qrupu
36
V FƏSİL. BASMA BİТKİSİNİN BECƏRİLMƏ ÜSULLARI
Basma bitkisindən yüksək keyfiyyətli yarpaq və toxum mə- hsulu əldə etmək üçün optimal səpin müddətinin təyin edilməsi vacib məsələlərdən biridir. Bu məsələni həll etmək üçün müxtəlif bölgələrdə və şəraitdə müxtəlif vaxtlarda basma toxumları səpib onlardan normal cücərtilərin alınması üsullarını araşdırmışıq. Müxtəlif bölgələrdə tarla şəraitində basma cücərtilərinin alınmasına səpin vaxtının təsirini öyrənərkən məlum oldu ki, Şirvan bölgəsində 10. IV ayda səpin aparmaqla bir paqon metrdən (uzununa ölçülən metr) 19 ədəd normal bitki, 20. IV ayda səpin apardıqda 31 ədəd normal bitki, 30. IV ayda səpin apardıqda isə 28 ədəd normal bitki alınmışdır (cədvəl 5. 1). Gəncə - Qazax bölgəsində isə 10. V ayda səpin apardıqda bir paqon metrdən orta hesabla 33 ədəd, 20. V ayda səpin apardıqda 43 ədəd, 30. V ayda səpin apardıqda isə 38 ədəd normal basma bitkisi alınmışdır. Şirvan bölgəsində torpaqlarının şoran, ağır qranulometrik tərkibli olması və qrunt sularının səthə yaxın yerləşməsi səbə- bindən alınmış basma cücərtilərinin 44-60 %-i məhv olur. Məhz buna görə də münasib vaxtlarda tarla şəraitində basma toxumlarının səpilməsinə baxmayaraq bir paqon metrdən alınan normal basma bitkisinin sayı Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan bölgəsinə nisbətən 9-14 ədəd artıq olmuşdur. Apardığımız tədqiqatlarla müəyyən etdik ki, açıq sahədə basma toxumlarının ən əlverişli səpin vaxtı Şirvan bölgəsində 20. IV ay, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 20. V ay hesab edilməlidir. 5 . 2. Səpin normasının basma cücərtilərinin alınmasına təsiri Basma bitkisinin becərilməsində toxumların optimal səpin normasının müəyyən edilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu
37
38
məqsədlə basma toxumlarının müxtəlif səpin normasının bir paqon metrdən alınan normal basma bitkisinin miqdarına təsiri öyrənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, Şirvan bölgəsində paqon- metrə 1 qr. basma toxumu səpdikdə orta hesabla 23 ədəd, 1,6 qr. basma toxumu səpdikdə 31 ədəd, 2,2 qr. basma toxumu səpdikdə isə 25 ədəd normal basma bitkisi əldə olunmuşdur (cədvəl 5. 2). Cədvəldən görünür ki, 1 p. m - dən alınan 20 günlük cücər- tilərin miqdarı normal bitkinin miqdarına nisbətən 19 - 47 ədəd çox olmuşdur. Lakin, bu bölgədə torpağın şoran olması və qrunt sularının üzdə olması səbəbindən alınmış cücərtilərin yarıya qədəri məhv olmuşdur. Məhz bunları nəzərə alaraq tədqiqata başlayan zaman Şirvan bölgəsində basma toxumların səpin norması Gəncə - Qazax bölgəsinə nisbətən bir qədər artıq götü- rülmüşdür. Gəncə - Qazax bölgəsində tarla şəraitində basma cücərti- lərinin alınmasına səpin normasının təsirinin öyrənilməsi göstərdi ki, 1 p. m-ə 0,8 qr. basma toxumu səpdikdə alınan 20 günlük cücərtilərin miqdarı orta hesabla 48 ədəd, normal bitkinin sayı isə 28 ədəd, 1,2 qr. basma toxumu səpdikdə müvafiq olaraq 57 və 43 ədəd, 1,6 qr. basma toxumu səpildikdə isə 77 ədəd cücərti, 34 ədəd normal basma bitkisi alınmışdır (cədvəl 5. 2). Göründüyü kimi bu bölgədə də alınmış çücərtilərin hamısı normal inkişaf etməmişdir. Lakin, Şirvan bölgəsində optimal səpin normasında (1,6 qr./p.m.) alınmış cücərtilərin 40 % - i məhv olduğu halda, Gəncə - Qazax bölgəsində optimal səpin norma- sında (1,2 qr./p.m) alınmış cücərtilərin cəmi 24,7 % -i məhv ol- muşdur. Beləliklə, müxtəlif bölgələrdə səpin normasının basma cü- cərtilərinin alınmasına təsirinin öyrənilməsi göstərdi ki, basma to- xumlarından daha artıq normal bitki almaq üçün bu bitkinin toxumlarının Şirvanda açıq sahəyə səpin norması p. m-ə 1,6, Gən- cə - Qazax bölgəsində isə 1,2 qr. qəbul olunmalıdır.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|