2
S (AZ) 2
S 97
İxtisas redaktoru
tarix elmləri
namizədi
Məsid Katibli
Süleymanov M. F.
S 97
Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim:
B.:
Azərnəşr, 1987. - 320 səh.
Azərbaycan Sovet yazıçısı M. Süleymanovun «Eşitdiklərim,
oxuduqlarım, gördüklərim» kitabı Bakının qədim keçmişindən, inqilab
dövründə «neft səltənətində» baş verən hadisələrdən, Bakının keşməkeşli
günlərindən bəhs edir.
S 4202060200-23 179-86
M-651- 87
S (Az) 2
© Azərnəşr, 1987
3
BİR NEÇƏ SÖZ
Elə yazıçılar var ki, bütün ömürləri boyu ancaq bir mövzuya müraciət
edirlər. Manaf Süleymanovun da qələminə ən çox yatan mövzu fəhlə həyatıdır,
qurub-yaradan əmək adamlarının ömür-günüdür.
Bu mövzu qocaman yazıçının bütün yaradıcılığının əriş-arğasını,
mayasını təşkil edir. O, ədəbiyyata əllinci illərdə neft kəşfiyyatçılarının
həyatından bəhs edən «Yerin sirri» romanı ilə gəldi. Bir az sonra dəniz
neftçilərinin qəhrəmanlıq mübarizəsindən, fədakarlığından bəhs edən «Dalğalar
qoynunda», «Fırtına», Daşkəsən filizçilərinin həyatını işıqlandıran «Zirvələr»
romanlarının müəllifi kimi tanındı. Bu əsərlərlə Ümumittifaq oxucuları da tanış
oldular - «Yerin sirri» romanı alınan, çex, slavak, rumın və dünyanın bir çox
başqa dillərinə tərcümə olundu. Manaf Süleymanovun oxucuların ixtiyarına
verilən bu növbəti kitabı da Bakının qədim keçmişindən, inqilab dövründə
«neft səltənətində» baş verən hadisələrdən, neft böhranından, XIX əsrin sonu,
XX əsrin başlanğıcında Bakının son dərəcə mürəkkəb, ziddiyyətli, keşməkeşli
günlərindən bəhs edir.
Əsərdə təsvir olunan hadisələrin əksəri müasir oxucu üçün xüsusi
maraq təşkil edir; o, bir tərəfdən gəmisi əlindən çıxdığı üçün havalanmış
kapitalistlə, digər tərəfdən güllə yağışı altında Bakıdan Həştərxana qayıqla neft
daşıyan inqilabçılarla, beynəlxalq neft inhisarçılarına «yarınan», fəhlələrin
beynəlmiləl birliyini zəiflətməkçün milli qırğın törədən ikiüzlü millətçilərin
çürük mənəviyyatları ilə qarşılaşır.
Manaf Süleymanovun əsərində kapitalizmə xas olan mənəvi
eybəcərliklər, o cümlədən neft qatlarının vəhşicəsinə istismarı özünün dolğun
əksini tapmışdır. Burada sinfi təbəqələşmənin incəliyi də obrazlı
şəkildə təqdim
edilmişdir. Onun əsəri nə tarixi oçerkdir, nə də publisistik esse. Bu, hər şeydən
əvvəl, həyat həqiqətidir. Bakıda kapitalizmin yaranmasından başlamış, onun
süqutuna qədər bədii salnamə şəklində verilmiş bu əsərdə biz o dövrün
əlamətdar hadisələri, müxtəlif taleli adamları ilə görüşürük. Çoxdan həyatdan
köçmüş bu adamlarla biz əsərin köməyi ilə yenidən qarşılaşırıq. Kitabı
oxuyarkən bu adamların taleləri səni təkrar-təkrar düşündürür, adama elə gəlir
ki, onların hamısı - atadan miras qalmış mülkü qumarda uduzub «işlər
şuluqdur, gərək özümü yığışdıram» deyək vecsiz övlad da, «imzasını qoymuş
miləl övraqi-həyat, yox millətimin xətti bu imzalar içində» deyən böyük şair
də, faciəvi şəkildə öldürülmüş görkəmli aktyor da səninlə həmsöhbətdir. O
dövrün möhtəşəm sarayları, imarətlər, qumarxanalar, gecə klubları, neft
fontanları, havayı yerə axıb tökülən «qara qızıl» çayları, bazarlar,
karvansaralar, yanğınlar, tətillər, nümayişlər, qanlı toqquşmalar - əsrin təzadlı
hökmü, zəmanənin siması idi.
Kitab «Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim» adlanır.