Русийанын вассалы олур, daxili idarəetməni, xanlığın varislərinə verilməsini
saxlayıb мцстягил харжи сийасят йеритмяк щцгугундан мящрум едилир, чар
хязинясиня 8 мин червон вермяйи ющтясиня эютцрцр, Шуша галасында вя ханлыг
яразисиндя рус гошунларынын сахланмасына шяраит йарадырды. Щямчинин, O, юз
нявясини эиров сахламаг мягсяди иля Тифлися эюндямляи иди. Чар щюкумяти ися
ханын вя варисляринин ханлыгда дахили идаря етмяк щцгугуна тохунмамаьы
ющдясиня эютцрцрдц. brahimxəlil xana general –leytenant, oğlanları Mehdiqulu
xana və Məmmədhəsən xana general-mayor, Xanlar Ağaya polkovnik rütbələri
verildi.
1805-жи ил май айынын 21-дя Шяки ханы Сялим хан Сисиановун
игамятэащында Русийанын щакимиййяти алтына кечмяси иля ялагядар мцгавиля
имзалады. Бу мцгавилянин шяртляри Гарабаь ханлыьы иля баьланан мцгавилянин
шяртляриля ейни иди. Şəki xanı ruslara 7 min çervon təzminat verməli idi.
1806-жц илин ийун айында Шуша галасында (başqa məlumata görə Xanbağı
iqamətgahında) чар забити Лисаневичин ямри иля Ибращимхялил хан аиляси иля бирликдя
вящшижясиня юлдцрцлдцкдян сонра ( brahimxəlil xan öldürüldükdən sonra xanlığa
oğlu Mehdiqulu xan gətirildi), Шяки ханы Сялим хан Русийа щимайясиндян имтина
едяряк рус гошунларыны Шякидян говмушду. Бу щадисядян сонра Иран шащзадяси
Аббас Мирзя Сялим хана 300 сярбаз, лязэилярдян ибарят муздлу гошун тяшкил
етмяк цчцн 30000 чеврон пул эюндярся дя 1806-жы ил октйабрын 22-дя Шяки
йахынлыьында баш вермиш дюйцшдя о мяьлуб олду. Нясли ися хан олмаг
щцгугундан мящрум едилди. Сялим хан Аббас Мирзянин дцшярэясиня пянащ
апарды. Чар щюкумяти Русийапяряст Жяфяргулу ханы ( o, vaxtı ilə Xoy
xanlığından köçüb Şəkiyə gəlmişdir) Шякийя щаким тяйин етди. Жяфяргулу ханын
щакимиййятиня гаршы баш вермиш цсйанлар ися рус гошунлары тяряфиндян йатырылды
вя 40 няфяр цсйанчы едам едилди. Бу яслиндя шякилилярин азадлыг мцбаризяси иди.
1807-жи илдя Жяфяргулу хана гаршы, уьурсуз суи гясддян сонра чар
щюкумяти Шякийя ялавя бир баталйон эюндярмишди. Беляликля, силащ эцжцня
Шякидя чар идаря цсулу йарадылды.
41.Биринжи Русийа – Иран мцщарибясинин баша чатмасы.
Эцлцстан мцгавиляси
Гарабаь вя Шяки ханлыглары Русийа тяряфиндян ишьал едилдикдян сонра Иран
гошунлары Гарабаьа, Эянжяйя, Тифлися, Газаха щцжум ется дя мцвяффягиййят
газана билмядиляр. Иранла мцщарибя апармагла ейни вахтда рус гошунлары
Азярбайжанын ичяриляриня сохулур, Шамахы, Бакы вя Губа ханлыгларыны яля
кечирмяйя чалышырдылар. 1804-жц илдя вя 1805-жи илин йазында Сисиановла Шамахы
ханы Мустафа хан арасында да данышыгларда Сисианов Гарабаь вя Шяки
ханлыгларынын гябул етдикляри шяртляри гябул етмясини ондан тяляб едирди.
Мустафа хан ися Шяки торпагларынын Ширвана гатылмасыны, Гарабаьдан онун
яразисиня кечянлярин эери гайтарылмайажаьыны, Русийа хязинясиня хяраж
вермямясини, яксиня, она даими мааш верилмясини ондан тяляб едирди. Бу
тялябляр чар щюкумятини тямин етмядийиня эюря 1805-жи илин нойабрында
Сисиановун гошунлары Минэячевр йахынлыьында Кцрц кечиб Шамахы цзяриня
ирялиляди. Мустафа хан Сисиановун шяртлярини гябул ется дя, онун дцшярэясиня
эедяряк мцгавиля баьламаьа разы олмады вя мцдафизя олунмаг цчцн
Фитдаьдакы галайа чякилди. Декабр айында рус гошунлары иля Ширван гошунлары
арасында дюйцш баш верди. Мустафа хан Русийанын щакимиййятини гябул едяряк
Фытдаь йахынлыьында 1805-жи ил декабрын 25-дя мцгавиля баьлады. Мцгавиляйя
эюря Русийа хязинясиня 8 мин чеврон вермяйи, Кцр чайы мянсябиндя русларын
щярби истещкам тикмяляриня, рус гошунларынын тящлцкясизлийинин тямин
олунмасына вя ярзагла тямин етмяйя разылыг верди. Сисианов Ширван ханлыьыны
тутдугдан сонра Бакыйа доьру ирялиляди. Бакы ханы Щцсейнгулу хана
Русийанын табелийиня кечмяси цчцн мцгавиля лайищясини эюндярди: Сисианов
Щцсейнгулу ханын тяклифи иля Бакы галасы дарвазаларынын ачарларыны тящвил алмаг
цчцн 1806-жы ил февралын 8-дя Бакы галасы дарвазаларынын гаршысында Naxır bulağı
adlı yerdə Щцсейнгулу ханла эюрцшя эялди. Щцсейнгулу ханын ямиси оьлу
Ибращим бяй Сисианову эцлля иля вурду, башыны Аббас Мирзяйя апарды. Рус
гошунлары Сара адасына чякилдиляр. Bakının rus qoşunları tərəfindən zəbt
olunması təxirə salındı. Bundan, istifadə edən ranın hakim dairələri hərbi
yürüşləri intensivləşdirməyə başladı. Lakin Sisianovu əvəz etmiş general
Qudoviç yeni hücum planlarını həyata keçirdi. Рус ордусу 1806 –cı ildə iyunun
2-də Şimali Qafqazdan irəliləyərək 1806-жы ил 22 ийунда Дярбянди ишьал етди:
1806-жы ил сентйабрын 5-дя рус гошунлары йенидян Бакы istiqamətində щцжум
едяряк октйабрын 3-дя Бакыны ишьал етдиляр. Бакы ханы Губайа, орадан Ирана
гачды. Бундан бир гядяр сонра 1806-cı ilin oktyabrında Губа ханлыьы да
дюйцшсцз тяслим олду. Quba xanı Şeyx Əli xan da rana qaçmalı oldu. Бакы вя
Губа ханлыгларынын ишьалындан сонра рус гошунлары 1806-cı il oktyabrın 22-də
Шяки xanlığındakı, sonra isə Car-Балакян жамаатынын цсйаныны йатырды. Дярбянд
вя Губа ханлыглары мцвяггяти олараг Тарку Шамхалына верилди, бир мцддят
сонра ися империйанын яйалятляриня чеврилди. 1806-жы илин сонларында Тцркийя
Русийа иля мцщарибяйя башлады. Русийа Балкан вя Гафгазда апарылан щярби
ямялиййатларда гялябя газанырды. 1812-жи ил майын 6-да Тцркийя Бухарестдя
Русийа иля мцгавиля баьламаьа мяжбур олду вя Гафгазын бюйцк щиссясиндя
Русийанын ишьалыны таныды.1812-жи илин йайында Напалеон Русийа цзяриня
щцжума кечди. Русийа-Франса мцщарибясиндян истифадя едян Иран ордусу
Гафгазда щярби ямялиййата башлады. Lakin Гарабаь, Эянжя, Шяки истигамятиндя
йцрцшлярдя Иран ордусу мцвяффягиййят газана билмяди. 1913-жц ил йанварын 1-
дя Лянкяран галасы руслар тяряфиндян тутулду. Русларын Иранын ичяриляриня доьру
ирялилямясиндян ещтийат едян инэилис мясящятчиляри шащы сцлщ баьламаьа тящрик
етдиляр. 1813-жц ил октйабрын 12-дя Гарабаьын Эцлцстан кяндиндя сцлщ
баьланды. Сцлщцн шяртляриня эюря Талыш (Lənkəran), Ширван, Губа, Бакы, Эянжя,
Гарабаь, Шяки ханлыглары Русийанын тяркибиня гатылды. Иран Шярги Эцржцстана,
Газах вя Шямшяддил султанлыгларына, Даьыстана олан иддиаларындан ял чякди.
Иряван вя Нахчыван ханлыглары Иранын тяркибиндя галырды. Хязяр дянизиндя щярби
донанма сахламаг щцгугу йалныз Русийайа мяхсус олду. Русийа-Иран
тижарятиндя рус тажирляри дахили эюмрцк верэисиндян азад олурду.
Эцлцстан мцгавиляси Азярбайжанын Русийа тяряфиндян ики йеря
бюлцнмясинин башланьыжы олду.
Dostları ilə paylaş: |