www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
44
mövqeyinizin dä, onunkundan daha obyektiv, äsaslı olması barädä täässürat formalaşdırır.
Nümunä üçün, mäs., SSR -nin dağılma märhäläsi äräfäsindä yerlärdä Leninin heykällärinin sökülmäsi mäsäläsinä qarşı
qatı äleyh mövqe tutan bir müxbirin, Ağdaşın (bundan bir az ävväl Mingäçevirin) o vaxtkı cra Hakimiyyätinin başçısı
Faiq Baxşäliyevä verdiyi «Siz bu heykällärin sökülmäsinä yol vermäklä tarixi sähv etdiyinizi düşünmürsünüzmü?»
sualına onun verdiyi aşağıdakı diplomatik cavab bu qäbildändir:
— Düzdür, Lenin böyük şäxsiyyätdir vä män şübhä etmiräm ki, onun tarixdä yeri, rolu mäsäläsi hälä on, bälkä dä
yüz illärlä araşdırılacaq, öyräniläcäk. Amma, hazırkı dövrdä günün täläbinä, ona qarşı formalaşan käskin mänfi
psixoloji atmosferä vä s. säbäblärä görä, indi bu heykällärin bu yerlärdä saxlanılması da, mäqsädäuyğun deyil;
5) Tänqidi öz mövqeyin kimi yox, üçüncü bir täräfin vä ya ümumiyyätcä, ätraf insanların mümkün mänfi
reaksiyası kimi täqdim etmäk konfrontasiya ruhunu zäiflädib, täräfdaşı sizinlä razılaşmağa vadar edä bilir,
mäsälän:
— Belä etsän, sonra deyä bilärlär ki...;
— Män bilän, filankäs bunu bilsä, fikirläşäcäk ki, yäqin...;
— Känardan baxanlara bu belä görünä bilär ki...; vä s.
6) Tänqid zamanı, eyni zamanda, täräfdaşa geri çäkildiyi halda öz «simasını xilas» üçün şans verilmälidir,
yäni mäsälä elä qurulmalıdır ki, geri çäkildikdä o, özünü alçalmış hiss etmäsin, pärt väziyyätä düşmäsin,
gäläcäkdä başqalarının tänä, mäsxärä obyektinä çevriläcäyini düşünmäsin. Tänqidinizlä onun alçalmasını
istäyirsinizsä, bu başqa mäsälä. Lakin sizä lazımdırsa ki, hansısa bir mübahisäni häll edäsiniz, kimäsä hansısa
fikri qäbul etdiräsiniz, kimisä öz täräfinizä vä ya sizä lazım olan yola çäkäsiniz, bu zaman artıq onun geri
çäkilmäsinä paralel olaraq täzyiqi artırmaq yalnız ümumi işin ziyanınadır ki, xeyrinä deyil. Deyilän mäsälä güclü
psixoloji baryer effektinä malikdir vä äksär insanları özlärinin gün kimi aydın görüb, bildikläri mövqeni qäbul
etmäkdän çäkindirän başlıca faktordur. Yäni insanlar başa düşdükdä ki, bu mövqeyi, bu fikri qäbul etmäk, onun
häqiqiliyini etiraf etmäk onları başqalarının yanında alçaldacaq, onların mänliyinä xäsarät toxunduracaq, o
zaman häqiqäti öz şäxsi maraqlarına qurban veräräk, «öldü var, döndü yoxdur» yolunu seçib, belä deyilsä «son
damla qanına qädär» vuruşmağı üstün bilirlär. Çünki müqayisä edib, geri çäkilmäyin ziyanının, öz yerindä
qalarkän aldığı zärbälärdän daha böyük olduğunu öz-özü üçün müäyyän edir. Äksinä, geri çäkildiyi halda onun
tählükäsizliyinä täminat verdikdä, bunu etibarlı şäkildä sığortaladıqda täräfdaş geri çäkilmäyi, güzäştä getmäyi
mümkün variantlardan biri kimi näzärdän keçirä bilir vä çox ehtimal da ki, qäbul edir.
Qadağalar:
a) Bütün hallarda şäxsiyyät vä onun fäaliyyätini bir-birindän färqländirmäli vä tänqid edärkän heç vaxt
şäxsiyyät sferasına toxunmamalı.
Yäni, mäs., demäk mümkündür ki, «Sänin sözündä (mövqeyindä, qänaätindä vä s.) sähv var (vä ya filan sözün
sähvdir)». Bu, heç bir äks-reaksiya doğuran deyil vä normal qarşılanasıdır. Lakin heç vädä «Sän yalan danışırsan» tipli
deyim yolverilmäzdir vä burada täräf-müqabil öz şäräf vä läyaqätinä zärbä gördüyündän, istär-istämäz äks-hücuma
köklänäsidir. Eyni ilä «Sänin bu häräkätin düzgün deyil», «Sänin filan häräkätin xuliqanlıq kimi yozula bilär» vä s.
kimi deyimlärlä «Sän öz häräkätini bilmirsän (vä ya nä etdiyini bilmirsän)», «Sän xuliqansan» (vä ya däläduzsan,
avarasan...) vä s. kimi deyimlär arasındakı färq dä bu qäbildändir;
b) Tänqid konkret vaxtdakı konkret davranış vä ya deyimlärlä älaqädar olmalıdır, yäni konkret arqumentlärä
äsaslanmalıdır, daha, ümumi vä qeyri-müäyyän faktlara yox.
Mäs., «Sän hämişä beläsän» ifadäsi ifrat äsäbilik doğura bildiyi halda, «Sän filan vaxt filan mäsälä ilä bağlı da belä
etmişdin» ifadäsi artıq täräfdaşın dil-ağzını bağlayan bir formulädir. Fövqälümumilik kvantorları («hämişä», «heç
vaxt», «daim», «här yerdä», «här işdä», «ömrü boyu» vä s.) ilä ifadä olunan bütün tänqidlär bu kateqoriyaya aiddir.
Äksinä, bütün hallarda «indi-burada» vä ya «filan vaxt-filan yerdä (vä yaxud konkret olaraq filan mäsälä ilä bağlı)»
prinsipinin qorunması mäsäläni 180° däyişir;
c) Publika (kollektiv, qrup, kütlä vä s.) qarşısında tänqid yolverilmäzdir. Täräfdaş täkbätäklikdä edilän
hansısa tänqidi qäbul edä biläcäyi halda, bir başqalarının yanında deyilän hämin tänqidä istär-istämäz mänfi
reaksiya vermäyä mäcburdur. Yäni şahidlär belä vaxtda güclü provakasion täsirä malikdirlär vä onların yanında
öz «simasını xilas etmäk» üçün här käsin tänqidä dözümsüzlük nümayiş etdirmäsi, hätta haqsız olduğunu başa
düşsä dä, mövqeyini axıra qädär müdafiä etmäsi qaçılmazdır. Täkbätäklikdä isä güzäşt üçün dä, kompromis üçün
dä, heç bir baryer yoxdur vä bu halda faktlarla, obyektiv arqumentlärlä razılaşıb haqsız olduğunu boynuna
almaq, geri çäkilmäk, ona bayaqkı miqyasda itki bahasına başa gälmäyäcäk.
Nümunä üçün, mäs., räislärin adätän tänqidä qarşı dözülmäz olub, älälxüsus iclas zamanı onların ünvanına säslänän
tänqidlärlä, sözlärinin qarşısında söz deyilmäsi kimi mäsälälärlä barışa bilmädikläri mälumdursa da, äksinä, iclasdan
sonra täkbätäklikdä onlara yaxınlaşıb vä ya kabinetinä gälib öz iradlarınızı bir-bir sadalamaq väziyyätin tonunu däyişir,
bayaq yaranmış gärginliyi aradan götürür vä hätta mümkündür ki, gäläcäk münasibätlärinizin ahänginä bäzi müsbät
notlar älavä edir. Hansı ki, bir qädär ävväl, camaat yanındakı bu cür särbästliyiniz, başqalarına da ibrät olması üçün
istär-istämäz, hätta can-cigäri olmuş olsanız da belä, onu sizä qarşı särt davranmağa mäcbur edäcäkdi.
Hämin säbäbdän, oğlana qızla gedärkän vä ya kimäsä ailäsi, uşaqları yanında sataşmaq, tähqiramiz
münasibät göstärmäk, tänqid demäk tählükäli mäsälädir. Çünki başqa vaxt onun buna reaksiya vermämäsi
Dostları ilə paylaş: |