www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
96
IV kateqoriya kimi täsnif etdiyimiz partlayıcılara, sadä dillä desäk «hidrogen bombası», elmi dillä desäk, nüvä
silahından bir neçä yüz vä hätta bir neçä min däfä güclü olan termonüvä silahları aiddir. Ägär nüvä bombalarının äsasında
Mendeleyev cädvälinin sonlarında yerläşän maddälär dururdusa, termonüvä bombalarının äsasında bu cädvälin ävvälindä
yerläşän maddälär (äsasän, hidrogen, daha doğrusu onun izotopları – deyterium, tritium, Li
6
) durur. Elä buradan da aydın
görünür ki, bu 2 növ bombaların partlayışının fiziki sxemi tam şäkildä bir-birindän färqlänmälidir vä mähz ona görä dä, biz
onları färqli kateqoriya partlayıcılar kimi täsnif edirik. Vä häqiqätdä dä, ägär ävvälincilärdä partlayış atomların öz
qälpälärinä parçalanması formasında gedirdisä, burada äksinä, ayrı-ayrı hidrogen atomlarına färqli qälpälär kimi baxılır vä
bu qälpälär birläşmäyä vadar ediläräk yeni maddä (äsasän, Mendeleyev cädvälindä hidrogendän sonra yerläşän heliumun
müxtälif izotopları) yaradılır. Kvant fizikası dili ilä ifadä olunsa, burada nüvä sintezi prosesi baş verir. Yaranmış yeni
elementin nüväsi, özünü dayanıqlı väziyyätä gätirmäk üçün atom daxilindäki nukleidlärin yeni balansını formalaşdırır ki,
näticädä atomdaxili energetik säviyyälär däyişir vä termonüvä partlayışı baş verir. Deyildiyi kimi, bütün bunlar üçün färqli
hidrogen atomunu bir atom şäklindä sintez olunmağa vadar etmäk gäräkdir. Bu isä adi mäsälä deyil. Nüvä daxilindäki
elektrostatik itälämä qüvväsini däf edib, 2 färqli elementin protonunu nüvä cazibäsinin täsir göstärdiyi mäsafäyä qädär bir-
birinä yaxınlaşdırmaq üçün olduqca böyük täzyiq gäräkdir. Kvant fizikası bu problemi çox asan yolla häll edir: bunun üçün
hidrogen bombasının içärisindä kiçicik atom bombası partlatmaq gäräkdir. Atom bombası, bir täräfdän olduqca böyük
täzyiq, digär täräfdän nüvä sintezinin baş vermäsi üçün gäräk olan milyard däräcä istiliyi verir. Beläliklä, termonüvä
bombaların detonatoru rolunda da, yuxarıdakı täsnifatda bizim ondan ävvälki kateqoriyaya aid etdiyimiz nüvä bombaları
çıxış edir.
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
4
4
.
.
K
K
i
i
m
m
y
y
ä
ä
v
v
i
i
s
s
i
i
l
l
a
a
h
h
l
l
a
a
r
r
Müxtälif toksin xarakterli maddälärdän vä onların daşıyıcılarından ibarät vasitälär kompleksidir. Qaz vä ya aerozol
şäklindä yayılaraq täkcä havanı deyil, eyni zamanda, qidanı, su mänbälärini zähärläyir, hämçinin orqanizmin açıq qalan
bütün säthläri vasitäsilä xäsarät toxundurur. Hädäfä müxtälif raket, fuqas, märmi, mina, qumbara, xüsusi säpmä qurğuları
aviasiya vä artilleriya döyüş sursatları vä s. vasitäsilä vä ya su mänbälärini, qida anbarlarını yoluxdurmaqla çatdırılır.
Başlıca növläri aşağıdakılardır:
IV.2.3.2.6.4.1) Ümumi täsirli zähärläyici maddälär: Bütün növ sintetik vä täbii zähärlär bu kateqoriyaya aid oluna
bilär. Lakin härbi sferada bunlardan yalnız xüsusi täsirli olan aşağıdakılar «kimyävi silah» kimi tädqiq olunur vä ayrı-
ayrı märhälälärdä tätbiq olunub: sianid turşusu, xlorsian, arsin, fosfin vä s.
IV.2.3.2.6.4.2) Boğucu maddälär: Bu kateqoriyaya, älälxüsus fosgen, difosgen vä xlorpikrin aiddir. Bunlar havanı
zähärläyäräk tänäffüs vasitäsilä orqanizmä keçir vä mäxsusi olaraq tänäffüs orqanlarını, o cümlädän, ağciyär
toxumalarını zädäläyir, dağıdır ki, bu da tezliklä boğulma törädib ölümlä näticälänir. Täsir däräcäläri färqlidir, o
cümlädän, xlorpikrinin effekti minimumdur. Qeyd olunmalıdır ki, yuxarıda izah olunan «ümumi täsirli zähärläyici
maddälär» dä, sair effektlärindän savayı, orqanizmä äsasän tänäffüs orqanları vasitäsilä daxil olub, analoji dağıntılar
törädirlär;
IV.2.3.2.6.4.3) Siniriflicedici preparatlar: Tabun, zarin, zoman vä V-qazlar;
IV.2.3.2.6.4.4) Däri irinläşdirici zähärlär: Äsasän iprit, azotlu iprit, lüizit vä b.-dan ibarät olan bu kateqoriyaya
zähärlär müäyyän ferment sistemlärini mähv edäräk, hüceyrädaxili biokimyävi maddälär mübadiläsini käsir vä
hüceyrälärin ölmäsinä gätirib çıxarır. Yuxarıdakı maddälärdän färqli olaraq, gizli täsiretmä qabiliyyätinä malikdirlär.
Belä ki, täsirin ilk älamätläri özünü yalnız 2-12 saatdan sonra büruzä verir. Kumulyasiya täsiri vä antidotları yoxdur.
Döyüş şäraitindä buxar-aerozol vä damcı-maye şäklindä tätbiq edilir. Zähärläyici vä digär fiziki-kimyävi
xüsusiyyätlärinä görä bütün növ döyüş sursatlarında aktivliklä istifadä oluna bilir. Yüksäk dozası märkäzi sinir
sistemini mähv edäräk ölüm törädir;
IV.2.3.2.6.4.5) Qıcıqlandırıcı-zähärläyici maddälär: Müväqqäti olaraq sıradan çıxaran zähärläyici maddälärdir. Geniş
dairädä bunlar äsasän gözyaşardıcı vä burun udlağı qıcıqlandıran qazlar kimi tanınır. Äslindä isä, bunlar adamsit,
xlorasatefenon vä s. maddäläridir.
Bunlar «Kimyävi silah» kateqoriyasından olan än äsas maddälärdir vä döyüş zamanı müxtälif şaşkalar, säpmä
qurğuları, aviasiya vä artilleriya döyüş sursatları vä s. vasitäsilä tätbiq edilirlär. Böyük hava sahäsinä vä äraziyä yayıla
bilmäsi, kimyävi mühafizä qurğuları olmayan sığınacaq vä tikililärä, tank vä döyüş maşınlarına daxil ola bilmäsinä, yalnız
canlılara täsir göstärib maddi nemätläri mähv etmämäsinä, eläcä dä, «maya däyärinin» ifrat aşağı olmasına görä bir sıra
mütäxässislär kimyävi silahları nüvä silahından daha effektli silah növü kimi qäbul edirlär. Yeganä alternativi «bioloji
silahdır».
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
5
5
.
.
B
B
i
i
o
o
l
l
o
o
j
j
i
i
(
(
b
b
a
a
k
k
t
t
e
e
r
r
i
i
o
o
l
l
o
o
j
j
i
i
)
)
s
s
i
i
l
l
a
a
h
h
l
l
a
a
r
r
Bioloji silahlarda, äsasän taunun, väbanın, Sibir yarasının, tulyaremiyanın, brüselyozun, melioidozanın sarı vä başqa
isitmä növlärinin, täbii çiçäyin, psitmakozanın (ornitlozanın), säpmä vä qarın yatalağının, qripin, malyariyanın
dizentiriyanın vä b. törädiciläri olan müvafiq mikroorqanizmlärdän, viruslardan, bakteriyalardan, göbäläklärdän vä s.
istifadä olunur. Bioloji silahlar da, eynilä kimyävi silahlar kimi hädäfä müxtälif raket, artilleriya, fuqas, märmi, mina,
qumbara, xüsusi säpmä qurğuları vasitäsilä vä ya su mänbälärini, qida anbarlarını, räqib milli valyutasını vä s.
yoluxdurmaqla, istehlak bazarına bu maddälärlä yoluxdurulmuş ärzaq ixrac etmäklä, ayrı-ayrı täşkilatlarına bu maddälärlä
yoluxdurulmuş mäktub göndärmäklä vä s. yolları ilä çatdırılır ki, sonrakı märhälädä artıq o, kimyävi silahdan färqli olaraq
eskalasiya, zäncirvari reaksiya doğuraraq epidemiya şäklindä yayılır.
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
6
6
.
.
T
T
e
e
k
k
t
t
o
o
n
n
i
i
k
k
s
s
i
i
l
l
a
a
h
h
l
l
a
a
r
r
Konkret episentrlärdä seysmik aktivliyi süni induksiya etdirmäk mäqsädinä xidmät edän texniki vasitälär kompleksidir.
Mexanizmi eyni bir hädäfä ayrı-ayrı ärazilärdän müäyyän bucaq altında sinxron amplitudalı avtoşoklar fokuslamaq
Dostları ilə paylaş: |