Inson passiv x a y o ln i old ind an rejalashtirib yuzaga
keltirishi ham m u m k in . Xuddi shu bois iroda bilan bo gliq
b o ‘lm a g a n , j o ‘r tt a g a „ k a s h f “ qilin gan , b ir o q h a y o td a
gavdalantirishga yo'naltirilgan xayolning o ‘ziga
xos obrazlari
majmuasi „shirin xayol“ deyiladi. Odatda „shirin xayol“da
f a n t a z i y a n i n g m a h s u l l a r i b ilan i n s o n n i n g e h tiy o jla ri
o ‘rtasidagi aloqa yengillik bilan yuzaga kelganligi tufayli
quvonchli, yoqimli, qiziqarli narsalar haqida o d a m la r xayol
suradilar. Inson q anchalik shirin xayolga berilsa, u shunchalik
d a ra ja d a passiv shaxs sanaladi, bu holat u n in g nuqsoni
hisoblanadi.
Passivlik (sustkashlik) kishining qiyinchiliklarini yen-
g ish d a n ch etlash tiradi, yashash uch u n kurashga chorla-
maydi, demak, u reallikdan uzoqlashadi. G o h o passiv xayol
hech o ‘ylamaganda, ixtiyorsiz ravishda vujudga kelishi ham
m u m k i n , b u n d a q u y i d a g i h o lat y u z b e r a d i ; a) o n g
nazoratining kuchsizlanishi; b) ikkinchi signallar tizimining
s u s a y i s h i , d ) i n s o n n i n g v a q t i n c h a h a r a k a t s i z l a n i s h i ,
e ) uyqusirash; 0 affektiv vaziyat; g) tush k o ‘rish; h) gal-
lutsinatsiya; i) patologik holatlar va hokazo.
Yuqorida t a ’kidlab
0
‘tiIganidek, passiv xayol ixtiyoriy
va ixtiyorsiz turlarga ajratilganidek, aktiv xayol tiklovchi va
ijodiy xayollarga bo'linadi.
0 ‘zining mohiyati bilan tasawurlarga muvofiq keladigan
ta s a w u r la r , tasvirlar tizim in i yaratuvchi xayol „tiklovchi
x a y o l “ deb ataladi. T a b ia tg a , jam iyatga va shaxslararo
munosabatga, bilimlarga
oid m a ,lumot!aro',rganilishida xayol
bevosita ishtirok etadi h a m d a uning yordam ida matnlarda,
rasmlarda, xaritalarda aks ettirilgan narsalar xayolda qayta
tiklanadi. Ijtimoiy tajribada, ta'lim-tarbiya jarayonida fazoviy
xayol, vaqt va harakat birliklariga oid axborotlar, masofa,
hajm to ‘g Lrisidagi xabarlarga sinchkovlik bilan qarash, tikilish
jaray on ida mazkur xayol turi rivojlanadi.
Ijodiy xayol tiklovchi xayoldan farqli o'Iaroq, original
va qimmatli moddiy, ijodiy mahsulotlarda gavdalanuvchi yangi
obrazlarning yaratilishidan iborat xayol turidir.
328
www.ziyouz.com kutubxonasi