I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

U n u d arlar  d o stlu ğ u  v ə z if ə y ə   k e ç ə n d ə ,
H eç  kim i  ta n ım a z la r q ə f lə t m eyi  için d ə.
M ə n ə   çox  v ə d   v erib   u n u td u la r b in ad an , 
V ə d ə x ila f d o ğ u lu b   b u   n a k ə s lə r  anad an .
G ö rü m   T anrı  m ə h v   e tsin  y o ld an   çıxardanları! 
N e c ə   düz  say m aq   o lar  o n lard an   o lan ları?
H eç  b ilm irəm   n ə   üçiin  m ə n i  g ö rm ü r  gözləri, 
X ə y a n ə td ir h ə m iş ə   sö h b ə tlə ri,  sö zləri.
İki  qolu  qırılm ış  g ə n c   itird im   arada,
B irc ə   yaxşı  in san   v a r  Ə m in   kim i  o rad a.
O nların  q a rşısm a   sə d d   ç ə k ir,  ağıl  v erir, 
Ö lm ə m ə k ç ü n   o  m ə n ə   h ə rd ə n   d o n lu q   göndərir.
G ə lib   şad  ed ir  m ə n i  g ö n d ə rd iy i  ə n a m la r, 
T ə şə k k ü rə ,  alq ışa  layiq  olan  h ə lə   var.
Bu  ənam ı  b ə sim d ir,  d o lan ıram   b irtə h ə r,
N e c ə   də  m ə n   e tm ə y im   Ə m in ə   tə ş ə k k ü rlə r?
B e lə   bir  m ə rd   ad am a  adam   g ə rə k   baş  ə y ə , 
O nun  in san lığ m d an   b ə h s  aça,  tə r if  d e y ə .
O n u n   açıq  əlin iıı  tərifı  sığ m ır  sözə,
İlah i,  bu  sə x a v ə t  g ə lm ə sin   y am an  g ö zə.
E lə  bil  ki,  m ə n   on u n   e v in d ə   d o ğ u lm u şam , 
D o ğ m a  balası  kim i  m eh rib an ı  olm u şam .
E lə  bil  m ə rh ə m ə ti  q ism o tim d ir ə z ə ld ə n , 
Q ay ıtd ım   ki,  fey z  alım   b e lə   ülvi  g ö z ə ld ə n .
Q ay ıtd ım   ki,  tan ıy ım   bu  sə x a v ə t  ə h lin i, 
Ü rə k d ə n   m ö h k ə m -m ö h k ə m   sıxım   açıq   əlini.
İ S K A F İ Z Ə N C A N İ
X I   əsr  şair  İskafi  Z ən ca n i  haqqında  m əxəzlərdə  verilən  m əlum at  ancaq 
onun  d örd  beyt şerindən  ibarəldir.  Bu  bevtlər  B axərzinin  “D üm yət ə l-q ə s r "  
( “Qısa  tə s v ir ”)  təzkirəsində  saxlanm ışdır.  A yrı-a y rı  əsərlərindən  seçilm iş  bu 
beytlər şairin  dövriindən  narazılığm ı  əks  etdirir.
1
G özüm ün  q a rə sin ə   q ə m lə   d ü şə n   ağ   lə k ə n i  -  
Ö rtü rəm   k irp iy im   ilə ,  qoru n am   cah ild ən .
Bu  c ə h a lə t,  bu  m ü s ib ə t  ç ə k ə c ə k   h ə ş rə   q ə d ə r 
S ərv ət  ə h lilə   d ilə n ç ilə r ə g ə r o lm a sa   tən.
2
M ən  y a n a r  od  k im iy ə m ,  sirlə rim   b u z  kim idir,
Q orxuram   ö y lə   y an am ,  faş  o la  m in   sir  b ir-b ir.
3
Y aylığa  layiq  olan  b a şd a   görüb  əm m a m ə ,
D eyirəm   h ey ro t  ilə:  heç  y a ıa şır  ə q li  k əm o?

---

X Ə T T A T   N İ Z A M İ   T Ə B R İ Z İ
X I  əsr  şairi  Əbiil  Qasim  Ə zizan  ibıı  M əh əm m əd   X əttai  Nizami  Təbrizi 
haqqında  “Öz xə tti  ilə kağızlar  torpağm da  diirr ə k ir d i” -  devən  Baxərzi onun 
iki  riibaisini  m iiəllifın  öz  dilindən  “D ü m y ə t  ə l-q ə sr
 ” 
şeirlər  toplusuna  daxii 
etmişdir.  B axərzi  şairi  şəxsəıı  tanıdığını,  onıtn  şeirlərinə  qıtlaq  asdığını  da 
yazır.
Riibailəri vətənsevərlik hissi ifadə edir,  əxlaqi-nəsihətam iz məzınun daştyır.
1
Y alm z  yaxşı  ad  q alar bu  v ə fa sız   diinyada,
H am ı  bunu  d ə rk   edib,  a n lay ıb ,  b ilsin   g ə rə k .
G ü lə r  üzlə,  açıq   ə l  x e y irə   sə b ə b   olar,
B izim   b ö y ü k   sah ib in   n ə c ib   ə m ə llə ri  tək.
2
V ə tə n ə   can  atıram ,  ö ld ü rü r  m əni  q ü rb ə t,
N ə fə s im   b ir  u d u m lu q   d o ğ m a   h av ay a  h ə srə t.
Q a rad ır  g ö z lə rim d ə   ən  işıqlı  s ə h ə r  də.
M ə n im   q ə rib   g ü n iim d ən   rə n g   alıb  g ö y   d ə,  yer  də.
Ö M Ə R   G Ə N C İ
Ö m ər  Osman  oğlu  G ənci  1 0 8 0 -1 0 8 5 -c i  illər  arasında  Gəncədə  anadan 
olmıış,  1155-ci  ildə  vəfat etmişdir.  Təhsilini  G əncədə  almtş,  sonralar H əm ə- 
danda,  Bağdadda  dövriin  tanınm ış  alim lərinin  vanm da  bilivini  artırmış, 
Bəsrədə,  Nişapıırda  və  M ərvdə  ədəbi yığ m ca q la rd a   iştirak etmişdir.
P o etik  irsinin  az  b ir  hissəsi  Yaqut  əl-H əm əvin in   “M öcəm ül-bii/dan
  ” 
( 
“Ö lkələrin əlifba sırası  ilə düziilüşü
 ”) 
ensiklopediyastnda saxlanmışdır.  L irik 
şairdir.  R eal məhəbbət,  elinin gözəlliklərinin  vəsfi,  vətənsevərlik hissi qəsidə- 
lərinin  apartct  m övzusudur.  M ədhiyyə  və  elegiyaları  m əzm unca  öz  doğnıa 
yıırdu  və  dostlan  ilə bağlıdır.
Süriib  d ə v ə lə rin i  m ə n im   y u rd u m a   çatsan,
D ostlarım a,  u n u tm a  m ə n d ə n   y e tir  bir  salam .
Bu  d ə rd ə   d ö z m ə y im d ə n ,  ay rıh q   əz a b ın d a n   -  
D anış  b ir-b ir  o n lara  m ə n   n ecə  x ə stə h a la m .
S öylə  ki,  onları  m ə n   h ə r y ad ım a  sald ıq ca -  
G ə lir  k e ç ir  g ö ziim d ən   b ir d ə   o  g ü n lə r  tam am .
H ər  axşam   göy  ü z ü n d ə   u ld u zlar  g ö rü n o n d ə,
Y an ağ ım a  siizü lü r  g ö z  y aşlarım   biaram .
Ətirli  m eh  ə sd ik c ə   s ə h ə r  dost  d iy arın d an ,
Q əlbim   yarp aq   tə k   ə sir,  tu tm u r  b ir  ləh zə  aram .

---

Q Ə T R A N T Ə B R I Z I
K lassik  poezivam ızın  qiidrətli  nüm ayəndələrindən  biri,  görkəm li  şair 
Q ətran  M ənsur  oğlu  Təbrizi  1 0 1 2 -ci  ildə  Təbrizin  Ş a d ia b a d  kəndində  əkinçi 
ailəsində anadan  olmuşdur.  U şaqlıqdan şerə,  sənətə  bağlanan  Qətran  klassik 
p o eziyanı  dərindən  öyrənmiş,  1 5 -1 6  y a ş la n n d a n   şe ir ya zm a ğ a   başlamışdır.
Təxminən  2 0  ya şuıda  G əncəyə sə fə r etm iş  və  burada  Şəddadilər saravına 
qəbul olunm uşdur.  G əncədə qaldığı d ö rd -b e ş  il ərzində A zərbaycan  təbiətinin 
əlvan  təsvirini  verən  bir sıra p a rla q   əsərlər yaratm ışdır.
D övrüm üzə qədər gəlib  çatm ış  əsərləri  əsasən  qəsidələrdən  ibarətdir.  Bir 
sıra qaynaqlara görə  “Q övsnam ə ” adlı  m ənzum əsi,  “Ə ttəfasir " adlı  izahlı fars 
liiğəti də olmuşdur.
1088-ci  ildə  G əncədə və fa t  etm iş  və  burada  da  dəfn  olunmuşdur.
1
ƏBÜLH Ə SƏN  ƏLİ  LƏŞKƏRİNİN  M ƏDHİ
Ş am il  o ld u   şah lara  a lə m d ə   fə rm a n m   sə n in ,
Ş ahlara  lazım   n ə   v arsa,  v a rd ır  im k an ın   sənin!
H ard a  d ilb ə r  var,  olu b   saqi  v ə   y a  d ə rb a n   sə n ə ,
H arda  şah  var,  y a   q u lu n d u r,  y a   ki,  m e h m a n m   sənin.
C ü rb ə c ü r  ord u n la  b u   sə h ra   d ö n ü b d ü r  m ə h ş ə rə ,
R ə n g b ə rə n g   n e m ə tlə rin lə   ö lk ə   rizv an ın   sən in .
M ə rd lə rə   üstün  g ə lə n   ay iizlü   s a q ilə r  sə n in ,
Şux  m ü trü b lə rlə   x o ş  k e ç tn o k d o   h ə r  an ın   sənin.
D ö v lətin   g ö y lə r  kim i  o lm u ş  h ə m iş ə   b ə rq ə ra r,
S ü slən ib   e ə n n ə t  b ağ ı  tə k   q ə s rin ,  e y v a n ın   sənin!
H ər  ç ə tin   iş,  ağ la sığ m a z   fik r  ç ıx sa   q arşm a,
H əllin i  asan  e d ə r  b ə x tin ,  u c a   şan ın   sə n in .
Sən  g irə n d ə   m ə c lis ə ,  m ə c lis  d e y ə r:  yü z  a fə rin , 
M ey d an a  g irsə n ,  d o la r  ə h s ə n lə   m e y d a n m   sənin.
Ç arpışın  o rd u   sə n in ,  tə d b irli  d o s tla r  sə n d ə d ir, 
V ə s fə g ə lm ə z   şö v k ə tin ,  v ar  ağ lın ,  ü rfam n   sənin...
B ir  zam an   İran d a  ə c d a d ın   sü rərd i  s ə ltə n ə t,
M ülkünə  ilh aq   o lar  te z lik lə   İran m   sən in .
H əm   M ə n u çö h r,  h ə m   Ə n u şirv an   b a b a   o lm u ş  sən ə 
V ar  M ə n u çö h r,  Ə n u şirv an ,  b ir  c ü t  o ğ lan ın   sənin.
İşləriy lə  k ö n lü n ü   şad   e y lə y ir h ə r  g ü n   biri,
D igərinin  s ö h b ə tin d ə n   z ö v q   alır  ca n m   sənin.
K önlünü  n az  ilə  Q u d ə rz   adlı  o ğ lu n   şad  ed ər,
Ə rd əşir  can  h ə m d ə m in ,  h ə r  d ə rd ə   d ə rm a n m   sənin.
M ülkü  v erd in ,  ədlini  d ə   v e n n ə li  o ğ lan lara,
N ə sild ə n   q o y   n ə slə   k eçsin   şahlıq  ü n v am n   səniıı.
Şahlara  lazıın  n ə   v ard ırsa,  sə n ə   T a n rım   verib,
İstər öm rün  b itm ə z   o lsu n   bu  sə n a x a n ın   sənin.
2
Ə BU N Ə SR   M ƏM LANIN  MƏDHİ
A çarkən  scv g ilim   b ir  cü t b a d am la  iki  m ə rc a m , 
B ununla  könliim ü  o x şar,  onunla  in c id ə r  canı.
Köniillə  canı  m ən   c a n a n la   q o yduq,  b ir  b a z a r  açdıq, 
M ənə  canan  köniil  v erd i,  m ən  ol  c a n a n ə   bu  canı.
Y arılm ış  n a r  kim i  kö k sü m ,  m ü d am   o dda  y a n a r  canım , 
G özüm   tu td u ,  könül  verd im ,  sevib  g ü lö y şə   pıistanı.
Ç ə k ə n d ə   iki  m ə rc a n ı  o tu z  iki  d ü r  ü stü n d ən ,
V erər  z in ə t  ü z ü m ə   g ö z lə rin in   d ü rrü ,  m ərcam .

---