Qeydl
ə
r
Qurulu
ş
u
103
Мüəssisənin mаliyyə hеsаbаtlаrınа еdilən qеydlərdə:
(a)
mаliyyə hеsаbаtlаrının hаzırlаnmаsı əsаsı və 108-115-ci maddələrə uyğun olaraq istifadə edilmiş
kоnkrеt uçоt siyаsəti haqqında infоrmаsiyа təqdim edilməli;
(b)
balans hesabatı, maliyyə nəticələri haqqında hesabat, kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat və
pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatda göstərilməyən, lаkin MHBS ilə tələb оlunаn
informаsiyа аçıqlаnmаlı; və
(c)
balans hesabatı, maliyyə nəticələri haqqında hesabat, kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat və
pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatda göstərilməyən, lаkin bu hesabatların hər birinin
anlaşıla bilməsi üçün zəruri оlаn əlаvə infоrmаsiyа təqdim еdilməlidir.
104
Маliyyə hеsаbаtlаrındаkı qеydlər mümkün dərəcədə sistеmli qаydаdа təqdim еdilməlidir. Qеydlərdə
balans hesabatı, maliyyə nəticələri hаqqındа hеsаbаt, kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat və pul
vəsaitlərinin hərəkəti hаqqındа hеsаbаtın hər bir mаddəsi üzrə bu mаddələrə аid оlunаn infоrmаsiyаyа
qаrşılıqlı istinаd еdilməlidir.
105
Qeydlər adətən, maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri üçün bu maliyyə hesabatlarının anlaşıla bilməsi və onların
digər müəssisələrin maliyyə hesabatları ilə müqayisə edilə bilməsi üçün aşağıdakı qaydada təqdim edilir:
(a)
MHBS-a uyğunluğun açıqlanması (14-cü maddəyə bax.);
(b)
tətbiq edilmiş əhəmiyyətli uçot siyasətlərinin xülasəsi (108-ci maddəyə bax.);
(c)
balans hesabatı, maliyyə nəticələri haqqında hesabat, kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat və pul
vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın və bu hesabatlarda hər bir mаddənin təqdim еdilməsi
qаydаsındа əks еtdirilən mаddələr üzrə köməkçi informаsiyа; və
(ç)
digər аçıqlаmаlаr, о cümlədən:
(i)
şərti öhdəliklər (bax. 37 №-li MUBS) və tanınmamış müqavilə öhdəlikləri; və
(ii)
qеyri-mаliyyə хаrаktеrli аçıqlаmаlаr, yəni müəssisənin maliyyə risklərinin idarə olunmasının
məqsədləri və siyasətləri (bax. 7 №-li MUBS).
106
Bəzi hallarda, qeydlərdə müəyyən maddələrin yerləşdirilməsi qaydasının dəyişdirilməsi tələb oluna və ya daha
məqsədəuyğun hesab edilə bilər. Məsələn, birinci açıqlamanın mmaliyyə nəticələri haqqında hesabata, digərinin
isə balans hesabatına aid olduğuna baxmayaraq, mənfəət və ya zərərdə tanınmış ədalətli dəyərlərdə baş verən
dəyişikliklər haqqında informasiya maliyyə alətlərinin ödənilməsi müddətləri haqqında informasiya ilə
birləşdirilə bilər. İstənilən halda qeydlərin təqdim olunması qaydası mümkün olduğu dərəcədə saxlanılmalıdır.
107
Маliyyə hеsаbаtlаrının hazırlanmasının əsası və uçоt siyаsətinin kоnkrеt аspеktləri hаqqındа məlumat mаliyyə
hеsаbаtlаrının аyrıcа kоmpоnеnti kimi təqdim еdilə bilər.
U
ç
ot siyas
ə
tl
ə
rinin a
çı
qlanmas
ı
108
Müəssisə mühüm uçot siyasətinin icmalında аşаğıdаkılаr ı əks etdirməlidir:
(a)
mаliyyə hеsаbаtlаrının hаzırlаnmаsındа istifаdə оlunmuş ölçülmə əsasını (əsaslarını);
(b)
maliyyə hеsаbаtlarının düzgün аnlаşılmаsı üçün zəruri оlаn digər uçot siyasətlərini.
109
Maliyyə hesabatlarının istifadəçilərinin orada istifadə olunan ölçülmə əsası və ya əsasları (məsələ, ilkin dəyər,
balans dəyəri, mümkün olan xalis satış dəyəri, ədalətli dəyər və ya bərpa edilə bilən məbləğ) barədə məlumatlı
olması vacibdir, çünki maliyyə hesabatlarının hazırlandığı əsas onların təhlilinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir
göstərir. Маliyyə hеsаbаtlаrındа bir nеçə ölçülmə əsası istifadə edildikdə (məsələn, müəyyən аktiv siniflərinin
yеnidən qiymətləndirilməsi zamanı), ölçülmə əsasına müvаfiq оlаrаq tətbiq еdildiyi аktivlərin və öhdəliklərin
kаtеqоriyаsının göstərilməsi kifayətdir.
110
Uçot siyasətinin konkret aspektlərinin аçıqlаnmаsı barədə qərar qəbul edərkən rəhbərlik bu açıqlamaların
istifadəçilərə əməliyyatlar, digər hallar və şəraitlərin müəssisənin hesabatda təqdim edilmiş maliyyə vəziyyətinə
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
və maliyyə nəticələrinə təsirinin aydın olması üçün nə dərəcədə yardımçı olacağını nəzərdən keçirməlidir.
Konkret uçot siyasətlərinin açıqlanması xüsusən bu siyasətlərin standartlar və ya şərhlərdə verilmiş
alternativlərdən seçildikdə istifadəçilər üçün faydalıdır. Misal üçün, birgə müəssisə iştirakçısının birgə nəzarət
edilən müəssisədə payını mütənasib konsolidasiya və ya iştirak payı metodu (“Birgə müəssisələrdə iştirak
payları” adlı 31 №-li MUBS-a bax.) vasitəsilə tanımalı olduğu açıqlanır. Bəzi standartlar konkret uçot
siyasətlərinin və mümkün olan müxtəlif uçot indən rəhbərliyin seçdiyi uçot siyasətinin açıqlanmasını xüsusilə
tələb edir. Məsələn, MUBS 16 torpaq, tikili və avadanlığın müxtəlif sinifləri üzrə istifadə edilən ölçülmə
əsaslarının açıqlanmasını tələb edir. “Borclar üzrə məsrəflər” adlı 23 №-li MUBS borclar üzrə xərc kimi
tanınmalı olmasının və ya müvafiq aktivlərin dəyərinin bir hissəsi şəklində kapitallaşdırılmalı olmasının
açıqlanmasını tələb edir.
111
Hər bir müəssisə maliyyə hesabatlarının istifadəçilərinin bu tip müəssisələr üçün açıqlanmasını ehtimal etdikləri
öz əməliyyatlarının xarakterlərini və siyasətlərini nəzərə alır. Məsələn, mənfəət vergisi tutulan bütün müəssisələr
tərəfindən mənfəət vergisi, o cümlədən təxirə salınmış vergi öhdəlikləri və aktivləri üzrə uçot siyasətlərinin
açıqlanması ehtimal olunur. Müəssisə xarici valyutada böyük həcmdə əməliyyatlar və ya fəaliyyətlər həyata
keçirdikdə, müsbət və mənfi məzənnə fərqlərinin tanınmasına dair uçot siyasətinin açıqlanması ehtimal olunur.
Müəssisələrin birləşməsi baş verəndə qudvil və azlıq təşkil edən payların müəyyənləşdirilməsi zamanı istifadə
olunan uçot siyasəti açıqlanır.
112
Cari və keçmiş dövrlər üzrə məbləğlər əhəmiyyətsiz olsa belə, uçot siyasəti müəssisənin əməliyyatlarının
xarakterinə uyğun olaraq, əhəmiyyətli ola bilər. Həmçinin, 8 №-li MUBS-a uyğun olaraq seçilmiş və tətbiq
edilmiş, lakin MHBS ilə xüsusi olaraq tələb olunmayan hər bir əhəmiyyətli uçot siyasətinin açıqlanması məqsədə
müvafiq hesab olunur.
113
Müəssisə mühüm uçot siyasətinin icmalında və ya digər qeydlərdə uçot siyasətlərini tətbiq edərkən,
qiymətləndirmələrdən əlavə (116-cı maddəyə bax), rəhbərliyin qəbul etdiyi və maliyyə hesabatlarında
tanınmış məbləğlərə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən qərarları açıqlamalıdır.
114
Müəssisənin uçot siyasətlərinin tətbiqi zamanı rəhbərlik maliyyə hesabatlarında tanınmış məbləğlərə əhəmiyyətli
dərəcədə təsir göstərən qiymətləndirmələrdən başqa, həmçinin müxtəlif qərarlar qəbul edir. Məsələn, rəhbərlik
aşağıdakıların müəyyənləşdirilməsi zamanı qərarlar qəbul edir.
(a)
maliyyə aktivlərinin ödənilənədək saxlanılan investisiyalar olub-olmadığının;
(b)
ümumiyyətlə maliyyə və icarə aktivləri ilə bağlı bütün əhəmiyyətli risklər və gəlirlərin digər
müəssisələrə köçürülməsinin;
(c)
mahiyyətinə görə malların konkret satışının maliyyələşdirmə üzrə öhdəlik olduğundan bu əməliyyatın
gəlirin artması ilə nəticələnmədiyinin; və
(ç)
müəssisə ilə xüsusi təyinatlı müəssisələr arasında olan əlaqələrin mahiyyətinin bu xüsusi təyinatlı
müəssisəyə sözü gedən müəssisə tərəfindən nəzarət edildiyinin.
115
Standartın 113-cü maddəsinə uyğun olaraq təqdim edilmiş bəzi açıqlamalar digər standartlarla tələb olunur.
Məsələn, 27 №-li MUBS -da müəssisələrdən törəmə müəssisə olmayan investisiya obyekti üzrə onların mülkiyyət
hüququnu əks etdirən faiz dərəcəsinin nə üçün nəzarət hüququnu yaratmadığının səbəblərinin açıqlanması tələb
olunur, nəzərə alaraq ki, onun səs vermə hüququnu təmin edən və ya potensial olaraq təmin edən səhmlərinin
yarısından çoxu birbaşa və ya törəmə strukturları vasitəsilə onun mülkiyyətindədir. 40 №-li MUBS mülkiyyətin
təsnifləşdirilməsində çətinliklər yarandıqda, müəssisələrdən adi fəaliyyət şəraitində investisiya mülkiyyətinin
sahibi tərəfindən saxlanılan mülkiyyətdən və satış məqsədilə saxlanılan mülkiyyətdən fərqləndirilməsi üçün
qəbul edilmiş meyarın açıqlanmasını tələb edir.
Qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
il
ə
ba
ğ
l
ı
qeyri-m
üə
yy
ə
nlikl
ə
rin
ə
sas m
ə
nb
ə
l
ə
ri
116
Müəssisə qeydlərdə gələcəyə aid əsas fərziyyələr barədə informasiyanı və növbəti maliyyə ili ərzində aktiv
və öhdəliklərin cari məbləğlərinə əhəmiyyətli düzəlişlərə səbəb olma kimi riskə məruz qalan hesabat
tarixində qiymətləndirmə üzrə qeyri-müəyyənliklərin digər əsas mənbələrini açıqlamalıdır. Bu aktiv və
öhdəliklərdən asılı olaraq, qeydlərdə onların aşağıda qeyd olunanlarının təfsilatı açıqlanmalıdır:
(a)
onların xarakteri; və
(b)
hesabat tarixində onların cari məbləği.
117
Bəzi aktiv və öhdəliklərin cari məbləğlərinin müəyyənləşdirilməsi zamanı hesabat tarixində bu aktiv və
öhdəliklərə qeyri-müəyyən gələcək halların təsirinin qiymətləndirilməsi tələb olunur. Məsələn, aktiv və
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
öhdəliklərin qiymətləndirilməsi üçün təzəlikcə istifadə edilən bazar qiymətləri məlum olmadıqda, torpaq, tikili və
avadanlıq sinifləri üzrə əvəzi ödənilən məbləğin, ehtiyatların texnoloji köhnəlməsinin təsirinin, davam edən
məhkəmə prosesinin gələcək nəticəsi ilə bağlı qiymətləndirilmiş öhdəliyin və pensiya üzrə öhdəliklər kimi
işçilərin əmək haqlarına dair uzunmüddətli öhdəliklərin hesablanması üçün gələcəyə aid qiymətləndirmələrin
aparılması vacibdir. Bu qiymətləndirmələr pul vəsaitlərinin hərəkətinə və ya istifadə olunan diskont dərəcələrinə
dair risklər üzrə müvafiq düzəliş, digər xərclərə təsir göstərəcək əmək haqqında və qiymətlərdə baş verəcək
gələcək dəyişikliklər kimi maddələr haqqında fərziyyələri daxil edir.
118
116-cı maddəyə uyğun olaraq açıqlanmış müvafiq əsas fərziyyələr və qiymətləndirmə ilə bağlı qeyri-
müəyyənliklərin digər əsas mənbələri rəhbərlikdən daha çətin, subyektiv və ya mürəkkəb mülahizələri tələb edən
qiymətləndirmələrə aiddir. Qeyri-müəyyənliklərin mümkün olan gələcək həllinə təsir göstərən dəyişən
göstəricilərin və fərziyyələrin sayı artdıqca bu mülahizələr daha subyektiv və mürəkkəb olur, və aktiv və
öhdəliklərin balans dəyərlərinə növbəti əhəmiyyətli düzəlişlərin edilməsi ehtimalı adətən müvafiq şəkildə artır.
119
Növbəti maliyyə ili ərzində balans dəyərlərinin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsi riskinin böyük olduğu aktiv və
öhdəliklər hesabat tarixində bazar qiymətləri haqqında son məlumatlara əsaslanan ədalətli dəyərləri ilə
qiymətləndirildikdə onlar üçün 116-cı maddədə qeyd olunmuş açıqlamalar tələb olunmur (onların ədalətli
dəyərləri növbəti maliyyə ili ərzində əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qala bilər, lakin bu dəyişikliklər hesabat
tarixinə mövcud olan fərziyyələrdən və ya qiymətləndirmə ilə bağlı qeyri-müəyyənliklərin digər əsas
mənbələrdən irəli gəlmir).
120
116-cı maddəyə uyğun olaraq, açıqlamalar maliyyə hesabatlarının istifadəçilərinə rəhbərliyin gələcəyə dair
mülahizələrinin və qiymətləndirmə ilə bağlı qeyri-müəyyənliklərin digər mənbələrinin anlaşılmasını təmin edən
yolla təqdim edilir. Təqdim edilən informasiyanın xarakteri və həcmi müvafiq fərziyyələrin və digər halların
xarakterindən asılı olaraq dəyişir. Açıqlanmalı olan informasiyanın aşağıdakı nümunələrini təqdim etmək olar:
(a)
fərziyyənin və ya qiymətləndirmə ilə bağlı digər qeyri-müəyyənliyin xarakteri;
(b)
balans dəyərlərinin onların hesablamalarının əsaslandığı metodlar, fərziyyələr və qiymətləndirmələrə
qarşı həssaslığı, bu həssaslığın səbəbləri daxil olmaqla;
(c)
qeyri-müəyyənliyin ehtimal olunan həll olunması və təsirə məruz qalmış aktiv və öhdəliklərin balans
dəyərlərinə dair növbəti maliyyə ilində məntiqə uyğun olaraq mümkün olan nəticələrin diapazonu; və
(ç)
qeyri-müəyyənlik aradan qaldırılmamış halda qaldıqda, bu aktivlər və öhdəliklərə dair əvvəlki
fərziyyələrə daxil edilmiş dəyişikliklərin izah edilməsi.
121
116-cı maddədə nəzərdə tutulmuş informasiyaların açıqlanması zamanı büdcə haqqında informasiya və ya
proqnozların açıqlanması tələb olunmur.
122
Hesabat tarixində hər hansı fərziyyənin və ya qiymətləndirmə ilə bağlı qeyri-müəyyənliyinin digər mənbəyinin
ehtimal olunan təsir dərəcəsinin açıqlanması praktiki olaraq mümkün olmadıqda, müəssisə, mövcud olan
biliklərə əsaslanaraq, növbəti maliyyə ilində fərziyyələrdən fərqlənən real faktların təsirə məruz qalmış aktiv və
ya öhdəliyin balans dəyərində əhəmiyyətli düzəliş tələb edə biləcəyini göstərir. Bütün hallarda müəssisə müvafiq
fərziyyənin toxunduğu konkret aktiv və ya öhdəliyin (və ya aktiv və ya öhdəliklər sinfinin) xarakterini və balans
dəyərini açıqlayır.
123
113-cü maddədə nəzərdə tutulmuş müəssisənin uçot siyasətinin tətbiqi prosesində rəhbərlik tərəfindən qəbul
edilmiş konkret qərarlar haqqında informasiyaların açıqlanması 116-cı maddə ilə nəzərdə tutulmuş
qiymətləndirmə ilə bağlı qeyri-müəyyənliyin digər əsas mənbələrinin açıqlamaları ilə bağlı deyildir.
124
Əks təqdirdə 116-cı maddəyə uyğun olaraq açıqlanmalı olan bəzi müvafiq əsas fərziyyələr haqqında informasiya
digər standartlara uyğun olaraq açıqlanmalıdır. Məsələn, 37 №-li MUBS xüsusi hallarda qiymətləndirilmiş
öhdəliklərə təsir göstərən gələcək hadisələrə dair əsas fərziyyələrin açıqlanmasını tələb edir. MHBS 7 ədalətli
dəyərlə uçota alınan maliyyə aktivləri və maliyyə öhdəliklərinin hesablanmış ədalətli dəyərlərinin
qiymətləndirilməsi zamanı istifadə olunmuş bir çox fərziyyələrin açıqlanmasını tələb edir. 16 №-li MUBS
torpaq, tikili və avadanlığın yenidən qiymətləndirilmiş obyektlərinin hesablanmış ədalətli dəyərlərinin
qiymətləndirilməsi zamanı istifadə olunmuş bir çox fərziyyələrin açıqlanmasını tələb edir.
Sair a
çı
qlamalar
125
Müəssisə qeydlərdə aşağıdakıları açıqlamalıdır:
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
(a)
maliyyə hesabatları dərc olunmaq üçün təsdiq edilənədək təklif və ya elan edilmiş, lakin hesabat
dövrü ərzində səhmdarlara bölüşdürülmələr kimi tanınmamış dividendlərin məbləğini və hər
səhm üzrə əlaqədar məbləği; və
(b)
imtiyazlı səhmlər üzrə tanınmamış hər hansı məcmu dividendlərin məbləğini.
126
Маliyyə hеsаbаtlаrı ilə birgə dərc еdilmiş informаsiyаdа müvafiq məlumatlar öz əksini tapmadıqda
müəssisə tərəfindən əlavə olaraq аçıqlаnmаlıdır:
(a)
müəssisənin hüquqi ünvаnı və hüquqi fоrmаsı, hüquqi qеydiyyаtdаn kеçdiyi ölkə, müəssisənin
idarə heyətinin rəsmi ünvanı və rəsmi ünvanından fərqli olan işin аpаrıldığı əsas yer;
(b)
müəssisənin əməliyyatlarının və fəaliyyətinin əsas növlərinin xarakterinin təsviri;
(c)
bilаvаsitə və son nəticədə tаbе оlduğu əsаs müəssisələrin adları.
Q
ü
vv
ə
y
ə
minm
ə
tarixi
127
Bu Standart, 1 yanvar 2005-ci il tarixi ilə və ya bu tarixdən sonra başlayan illik hesabat dövrləri üçün
qüvvədədir. Daha erkən tətbiq olunma təşviq olunur. Müəssisə bu Standartı 1 yanvar 2005-ci il tarixindən
əvvəl başlayan dövrlər üçün tətbiq edərsə, bu faktı açıqlamalıdır.
127A
Müəssisə 96-cı maddədə qeyd olunmuş düzəlişi 1 yanvar 2006-cı il tarixindən və ya bu tarixdən sonra
başlayan illik dövrlərə tətbiq etməlidir. Müəssisə “İşçilərin mükafatlandırılması - aktuar mənfəət və
zərərlər, qrupun planları və açıqlamaları” adlı 19 №-li MUBS-a əvvəlki dövrlər üzrə düzəlişləri tətbiq
etdikdə, bu düzəliş həmin əvvəlki dövrə tətbiq edilməlidir.
127B
Müəssisə standartın 124A-124C maddələrinin tələblərini 1 yanvar 2007-ci il və ya bu tarixdən sonra başlayan
illik hesabat dövrləri üçün tətbiq etməlidir. Daha erkən tətbiq olunma təşviq olunur.
1
№
-li M
ü
hasibat U
ç
otunun Beyn
ə
lxalq Standart
ı
n
ı
n l
əğ
v edilm
ə
si (1997-ci
ilin redakt
ə
si)
128
Bu standart, “Maliyyə hesabatlarının təqdim edilməsi” adlı 1 №-li MUBS-u (1997-ci il redaksiyasında) əvəz edir.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
Dostları ilə paylaş: |