onun
dövlət
strukturlarında
A z ə rb ay c an d a
fəaliyyət
göstərən bütün siyasi partiyalar, milli azlıqlar vo az-çox
əhəmiyyətli ictimai təşkilatlar təmsil o lu n m u şd u . A zs
baycan Xalq Cümhuriyyəti milli m ənlik şüurıınun və
milli demokratik hərəkatın inkişafmın ən yüksək nöqtəsi
olmuş, hər işdə azərbaycanlılıq qayəsi, milli m ən afelərin
aliliyi rəhbər tutulmuşdu.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi təcrübəsinin
öyrənilməsi həm də ona görə böyük elmi-nozori və
əməli əhəmiyyətə malikdir
ki,
bu
gün
Azorbaycan
dövlətinin
həyata
keçirdiyi
bütün
tədbirlor:
dövlət
aparatınm təkmilləşdirilməsi, siyasi və iqtisadi suveren-
liyin tə ’min edilməsi, bərabərhüquqlu, qarşılıqlı faydalı
xarici
əlaqələrin
yaradılması,
ictimai
həyatın
bütün
sahələrinin - dövlət idarə sisteminin, təhsilin vo s.
milliləşdirilməsi, mədəniyyət sahəsində z ə ru ri todbirlor
görülməsi, xarici təcavüzdən m üdafiə - b u n ların hamısı
o zamankı milli qüvvələrin əməli o laraq moşğul olduğu
məsələlər idi. Bu cəhətdən Azərbaycan C üm huriyyətinin
uğurları diqqətəlayiq olduğu kimi,
u ğ u rsuz luqları da
ibrətamizdir.
Tarixi keçmişimizə və onun m üasirliklə olaqəsino dair
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti H e y d ə r Əliyevin
aşağıdakı fikri tariximizin və bu gü n ü m ü zü n qiymotlən-
dirilməsi
baxımmdan
mühüm
əhəm iyyət
kəsb
edir:
"1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan D e m o k r a lik Cüm hu-
riyyəti
bizim
milli
sərvətimizdir,
tariximizin
parlaq
səhifəsidir. Ondan sonrakı illər, onilliklər d ə hoyatımızın
böyük
mərhələləridir, parlaq
səhifələridir,
xalqımızın
böyük nailiyyətidir. Məhz bunlar hamısı birlikdo indiki
müstəqil Azərbaycanın həm iqtisadi, h ə m intellektual,
həm də mədəni potensialım yaradıbdır".
Beləliklə, Azərbaycan Xalq C üm huriyyətinin fəaliyyəti
ilə bağlı məsələlərin obyektiv və elmi şəkildə öyrənilməsi
bu günkü tarix elminin ən m ühüm v əzifələrindəndir.
Bu baxımdan Azərbaycan
Prezidenti
H e y d ə r
Əliyev
cənablanmn
aşağıdakı
klassik
ifadəsi
son
d ərəcə
d iqq ətəlay iq d ir: "Tariximizi bilməyən gənc, v ə tə n p ə rv ə r
ola bilməz, m illətini sevən adam ola bilməz".
A z ə rb a y c a n X a lq C üm huriyyətinin tarixinin öyrənil-
m əsin d ə
m ü ş a h id ə
e d ilə n
birtərəflilikdən
-
onun
siyasətini,
fəaliyyətini
m ü tlə q lə şd irm ək ,
ideallaşdırm aq
m eylindən d ə uza q olm aq lazımdır.
A z ə rb a y c a n
X a lq
C üm huriyyətinin
yaranm ası
və
fəaliyyəti A z ə rb a y c a n milli-azadlıq h ə rə k a tı ilə qırılmaz
s u r ə td ə bağlı, o n u n q a n u n a u y ğ u n nəticəsi olub, yeni
tarixi
ş ə r a i td ə
o n u n
öz
qarşısına
qoyduğu
tarixi
v əzifələrin h ə y a ta keçirilm əsini nüm ayiş etdirirdi. "De-
m o k ra tik R esp u b lik an ın yaran m ası əsrimizin əvvəlindən
A z ərb ay c an
x a lq m d a ,
o n u n
m ü tə fə k k ir
insanlarında
oyanm ış m üstəqillik, milli azadlıq ideyalarımn, arzuları-
nın,
istək lərin in
h əy a ta
keçirilm əsi
idi". D e m o k ra tik
R e sp u b lik an ın yaran m ası A z ərbayc anın müstəqilliyini ilk
d ə fə
o lara q ,
dünyaya
nüm ayiş
etdirdi,
Azərbaycan
xalqının öz dövlətçiliyinə n ə q ə d ə r bağlı olduğunu əks
etdirdi.
X X əsrin əvvəllərində A z ə rb ay c an d a genişlənən milli
azadlıq h ə r ə k a t ı milliyyət, hürriyyət, tü rk çü lü k ideyala-
rının güclü t ə ’siri a ltın d a idi. İslamçılıq m eylləri və
şüarları ilə qarşılıqlı t ə ’sir və m üqayisədə tü rkçülük
ictimai fik ird ə g e td ik c ə d a h a çox üstünlük qazanırdı.
Milli A z ə rb a y c a n h ə r ə k a t ı n ın rəhbərləri, xalqımızın tarixi
və m ə d ə n i ə n ’ə n ə lə rin ə istinad edorək, bu h ə rə k a tın
ideologiyası kimi azərbaycanlılıq t ə ’limini işləyifa hazır-
lam ışdılar. İdeoloji mənşəyi e ’tibaıı ilə milli A zərbaycan
h ə r ə k a tı, Ş ərq d ə k i cəmiyyətin m əqbul şəkildə quruluşu
ideyaları
ilə
Q ərtidəki
m ədəniyyət
və
dem okratiya
dəyərlərini ö z ü n d ə birləşdirirdi.
Milli
A z ə rb a y c a n h ə r ə k a t ı n d a bu ideya təkam ülü,
on u n dinimizə, m illi-m ə’nəvi dəyərlərim izə bağlılığı və
müasirliyi, yeni tarixi ş ə r a itə uyğunluğu respublikam n
üçrəngli bayrağ ın d a əks olunm uşdu.
A z ə rb a y c a n X a lq C ü m h uriyyətində azərbaycanlılaşmaq,
m ü asirləşm ək , islam laşm aq tələblərinə cavab v erən daxili
və xarici siyasət h əy a ta keçirilm işdi.
Rusiyada 1917-ci il Fevral inqilabından so n ra Cənubi
Qafqazda, o cümlədən A zorbaycanda,
milli
ziyalılar,
xüsusən onların demokratik hissəsi siyasi vo mədəni
həyatda
mühüm,
aparıcı
rol
oynayırdılar.
Azadlıq
hərəkatının güclü yüksəlişi dövrü A z ərbaycan xalqına
iste’dadlı, yüksək peşəkar ictima-siyasi x adim lərin parlaq
bir nəslini bəxş etdi. Onların hoyat
amalı
millətin
mənafeyini, azadlığmı və müstəqilliyini m ü d a fiə etm ək
idi. 1918-1920-ci illər Azərbaycanda ziyalıların hakimiyyəti
dövrü oldu. Azərbaycan Xalq C üm huriyyotinə vurulan
müxtəlif yarlıqlara - "bəy-xan hökuməti", "burjua-m ülkodar
hökuməti" və s. kimi ideoloji ştam p lara baxmayaraq
onun mövcudluğu müddətindo ümummilli toloblor ön
planda olmuş, milli dirçoliş,
m aarifin,
modoniyyotin,
xalqın rifahı ilə bağlı olan problemlorin həlli üçiin o
zamamn dağıntı, anarxiya və iqtisadi böhranı şoraitindo
mümkün olan çox şey edilmişdir. C üm huriyyətin tarixini
tədqiq edən bir çox Qərb alimləri onu düzgün olaraq,
"maarifçi hökumət" kimi təqdim edirdilər.
Bu
gün
müstəqil
Azərbaycan
R espublikası
Xalq
Cümhuriyyətinin xəttini və ə n ’ənələrini davam etdirorok,
dövlət və cəmiyyət həyatında ziyalıların rolunu vo yerini
yüksək qiymətləndirir, onları Azərbaycan xalqının ovozsiz
sərvəti hesab edir: "Ziyalıların, modoniyyot xadimlorinin,
elm
xadimlərinin
cəmiyyətdə
h ö rm ətin i
qaldırm aq
lazımdır. Xalqımız öz böyük şəxsiyyotlori vasitəsi ilo
Azərbaycanın milli-mə’nəvi dəyərlərini qoruyub saxlamış,
zənginləşdirmiş və bu gün onlar üm um bəşəri doyorlərin
bir hissəsinə çevrilmişdir."
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaran m asın ın ilk
vaxtlarında dövlət və cəmiyyət həyatının milliloşdirilmosi,
Azərbaycanm beynəlxalq aləm də tanınm ası, Azorbaycan
dilinin dövlət dili səviyyəsində işlodilmosi, k a d r hazırlığı,
təhsil və mədəniyyətin inkişafı məsololorino d a ir zəruri,
radikal, bə’zən də kifayət q ədər h azırlanm am ış qorarlar
qobul
edilirdi.
Lakin
vaxt
keçdikco,
respublikanın
müstəqilliyi möhkəmləndikcə, daxili sabitliyin yaranm ası
ilə sosiaİ-mədəni
sahəyə,
maarifin,
ixtisas
tohsilinin
inkişafına, o rd u q u ru c u lu ğ u n a dair moqsodyönlü, konkret
siyasot
işlonib
hazırlanm ış
vo
hoyata
keçirilmoyo
b aşlanm ışdı. A zorbaycan C üm huriyyətinin milli ordusunun
yaradılm ası üçün m ühüm tədbirlor görülmüş, tohlükosizlik
o rq a n la rın ın
osası
qoyulmuş,
dövlot
rəmzləri
qobul
edilmişdi. Dövlot aparatı, tohsil vo modoniyyot institutları
A vropa s ta n d a r tla r ı n a uyğun olaraq qurulurdu. Burada
biz
ictimai-siyasi
d ü ş ü n c ə
səviyyosinin
yüksokliyinin,
m əsələ lə ro p e ş ə k a r yana şm a n ın şahidi oluruq.
A z orbayca n X alq C üm huriyyotinin sonrakı totalitar
rejim indon m üh ü m forqi o n d a idi ki, burada hor şey
dövlotin nozaroti altına alınm am ışdı, unifikasiya yox idi,
dövlət,
comiyyot
hoyatının
bütün
saholorino
xırdaçı
müdaxilo etm ird i. Dövlət siyasotinin işlonib hazırlanma-
sında
vo
hoyata
keçirilm əsindo
qabaqcıl
ictimaiyyət
yaxından iştirak edirdi. Milli-modoni intellektual qüvvələr
azsaylı olsa da, onların qaynar, çoxcohotli foaliyyoti öz
bohrosini verir, bütövlükdo dövlət siyasotinin istiqamotini
m üəyyən cdirdi.
A z o ıb a y can C üm huriyyotinin foaliyyotini qiymotlondi-
rə rk ə n , belo bir cohoto xüsusi diqqot yetirmok lazımdır.
O nun foaliyyotini, sosial-mədoni todbirlorini sociyyolon-
dirən z a m a n komiyyot göstoricilorino deyil, keyfiyyəto,
problcm in qoyuluşuna, o n u n holli üçün
toklif edilən
qeyri-on’onovi m c t o d la ı a üstünlük vermok d a h a düzgün
y an a şm a torzi olardı.
A z ərb ay c an C üm huriyyotindo XIX osrin son rübündon
b aşlayaraq
oyanm ış vo gctdikco güclonon
ümummilli
şüur
inkişaf
etmiş,
azorbaycanlılıq
üm um şorq
və
ü m u m m ü so lm an zehniyyotindon ayrılaraq, xalqın düşünən
hissosinin
fikrindo
özüno
m öhkom
yer
tutm uşdu.
N oticodo milli monlik şüuru güclonmiş, onun inkişafı
düzgün, yaradıcı istiqamoto yönolmişdi.
D e m o k r a tik C üm huriyyotdo milli on ’onoloro, xalqımızın
çoxosrlik m o’nəvi sorvotlorinə qayğıkeş, insani m ünasibət
nüm unosi göstorilmiş, klassik Şorq modoniyyoti ilo müasir
A vropa sivilizasiyasını birloşdirmoyo, onların ən yaxşı
nailiyyotlorini m onim som əyo çalışan Azorbaycan modo-
Dostları ilə paylaş: |