əl-Miiqoffa tərəfmdon yazıldığını təsdiq edir1. Halbuki o zaman islam dininin
torofdarları başqa din, məzhob vo oqidəyə inananlara qarşı amansız divan
tutur, onların dorisini soyur, diri-diri yandırır, külünü göyə sovururdular.
Ibn-əl-M üqəffanın dostluqda möhkəm, əliaçıq və səxavətli olduğu haq-
qmda da bir sıra rəvayətlər vardır: “Belə nəql edirlər ki, İbn-əl-M üqəffa ilə
moşhur yazıçı Əbdül Homid bin Yəhya bin Ziyad (750-ci ildo vəfat etmişdir)
arasında böyük dostluq və tam səmimiyyət var imiş. Səffah, Ə m əvilərin son
xolifəsi Mərvan Hemarı moğlub etdikdən sonra Əbdül Həmidi öldürmək üçün
öz adamlarım onu axtarmağa göndərdi2. Bu zaman Əbdül Həmid gizlində
yaşayır və qaçqın hesab edilirdi. O, İbn-əl-M üqəffa ilə bir yerdə olduqda Sof-
fahın adamları qəflətən içəri girib, onlardan hansınm Əbdül Həmid olduğunu
soruşdular. İbn-əl-M üqəffa öz dostunu ölümdən xilas etrnok üçün böyük
mordlik göstorərək cavab verdi: “M ənəm Əbdül H əm id” . Əbdül Həm id isə
İbn-əl-M üqəffanın öz yerinə edam ediləcəyindən qorxaraq dərhal dedi: “T ə-
losməyiniz, monim xüsusi nişanə və olamətlərim vardır, başqalarından soru-
şun, sonra öz vəzifənizi yerinə yetirin” . Onlar sorğu-sual etdilər, Əbdül H ə-
midi tanıdıqdan sonra götürüb apardılar3.
İbn-əl-M üqəffanm əliaçıqlığı, ağır gündə dost və məsləkdaşlarına maddi
vo monəvi köməyi haqqında, çoxlu rəvayot və hekayolər var ki, əlbəttə, on-
larm hamısmı burdanəql etmək mümkün deyildir. İbn-əl-M üqəffanın işlodi-
yi şorait, yaşadığı mühit Zərdüştilərin, Manilərin, ümumiyyətlə, başqa din və
əqidə sahiblərinin aravennəz hobs və təqibləri, İbn-ol-M üqoffa üzərində qo-
yulan ciddi nəzarot, nəhayət, onu islam dinini qobul etm əyə məcbur edir. Bir
gün katibi olduğu Abbasi xəlifələrindən Mənsurun əmisi İsa bin Əliyə deyir
ki, onun əlilə islam dinini qəbul etmək istoyir. İsa bu mərasimin ordu başçı-
ları, oyan vo ə şrə f qarşısında icra edilmosini şərt qoyur. İbn-ol-M üqəffa razı-
Iıq verir. Həmin gün axşam yemok vaxtı çatdıqda İbn-əl-M üqoffa Zərdüşt
adotinə görə yem əyə başlamazdan ovvəl zümzümə etmoyə başlayır. Bunu
göron İsa istehza ilə deyir: - Sən ki, sabah islam dininin qəbul etmək qərarına
golibsən. Maqlar kimi etdiyin bu zümzümə nə üçündür? İbn-ol-M üqəffa ca-
vab verir: - Mən bir geconi də əqidosiz, m əsləksiz yaşamaq istəmirəm. Saba-
hısı gün İbn-əl-M üqaffa, ordu başçıları, oyan və oşraf qarşısında islam dinini
qəbul edir, lakin bu da onu faciəli ölümdən, tiko-tiko doğranıb tondirə tökül-
məkdon xilas edo bilmir. Akademik İ.Y.Kraçkovski bu hadisoyə işarə edorək
yazır: “O zamankı şəraitin mürəkkəbliyi İbn-oI-M üqoffam edam edilməsinin
1 “ K elilə v ə D im n ə ” , T ehran, 1316, səh. 6 (fars dilində).
2 Ə bdül H əm id M ərvanın katibi idi.
3 Ə b d ü l Ə zim Q ərib. “ K əlilə v ə D im n ə” , T eh ran , 1316 hicri şəm si, m ü q əd d im ə,
səh. 100 (fars dilinde).
səbəbini, bu edamm şəxsən təhqir edilmiş nüfuzlu şoxslərin intiqamı, siyasi
intriqaların və ya fanatik müsəlmanların şübho və təəssübünü doğuran “Zın-
dıq” dünya görüşünün noticəsi olduğunu dürüst müəyyonləşdirmoyo imkan
verm ir” 1.
Şərq məxəzləri bu dəhşətli ölümün sobobini on qısa şəkildə belo təsvir
edirlər: “İbn-əl-M üqəffa homişə Sufyana alçaq nəzorlə baxır, ağır və tohqi-
redici sözlərlo onun narazılığına sobəb olurdu. Çox zaman ona m üxtəlif sual-
lar verər, cavabını eşitdikdən sonra deyormiş: “Q ələt elədin” . Sonra güliib
onu olə salarmış. Deyirlər ki, Sufyanın bumu çox böyük imiş vo həmişo İbn-
əI-M üqəffa Sufyana rast gəldikdə deyərmiş: “Əssəlamu əleykuma - yəni hor
ikinizə salam, yəni sənə və sən boyda bir adama bərabər olan o buruna salam
olsun” . N əql edirlor ki, bir giin Sufyan deyir: “Mon susmaqdan heç vaxt ziyan
çəkib peşman olmamışam” . İbn-əI-M üqəffa dərhal demişdir: “Ona göro ki,
sənin lal olmağın on gözol bozək, on qiymətli yaraşıqdır və əlbəttə ki, ondan
peşman olmazsan” . Belo bir rovayət də var ki, bir dəfo Sufyan Abdulla bin
Ömər bin Əbdül Əziz torofindon Nişapura omir toyin olunmuşdu. Buranın
əvvəlki əm iri isə Müsobbeh bin əl Həvari idi. İbn-əl-M üqəffa onun yanında
katib işləyirdi. Bu iki omir arasında yazışmalar başladı. Elçilər göndərilib nü-
m ayəndələr goldi, bunların haınısında İbn-əl-M üqəffa yaxından iştirak
edirdi. İbn-əI-M üqoffa qəsdon yazışmaları uzadır, danışıqlan toxiro salıq vo
beləliklə, Müsəbbehin ordu toplayıb hazırlıq görmosinə imkan yaradırdı. Bu-
nun noticosindo Sufyan Nişapura but'axılmadı. Döyüş başlandı. Sufyan moğ-
lub edilərok geri çəkilməyo mocbur oldu.
Bundan sonra onda İbn-oI-M üqoffaya qarşı olan nifrəti bir az da şiddot-
lonir vo hor yerdo İbn-ol-M iiqoffa haqqında iftiralar vo böhtanlar yaymağa
başlayır, olino fürsot keçərso, ondan intiqam alacağını deməkdon çokinmoyir.
Bir giin Sufyan deyir: “Allaha and olsun, onu parça-parça edocoyom, bodo-
ninin bütün üzvlorini bir-birindon ayıracağam, elə edocoyom ki, o, bunu öz
gözlori ilo görsün”. Bu hadisodon bir az da keçdi. 137-ci il hicrido xoliio Mon-
surun omisi Abdulla bin Əli ona qarşı üsyan qaldırdı. Xolifo Monsur, Əbu
Miislüm Mərvozinin sərkordoliyi altında ona qarşı ordu göndordi. Müharibo
qızışdı. Abdulla moğlub olaraq öz qardaşları İsa və Süleymanın yanına
Bosrəyo qaçdı. Bu zaman İbn-ol-M iiqəffa İsanın katibi idi.
Xolifo Monsur Sufyan bin Müaviyoni Bosroyo hökmdar toyin etdi vo ona
tapşırdı ki. İsa vo Süleymanı sıxışdırıb Abdullahı onun yanına göndormoyo
mocbur etsin. Bu xobor Bosroya çatan kimi İsa və Süleyman üzr istoyib xoli-
fodon Abdullahın bağışlanmasını xahiş etdilor. Noticodə sülh borpa oldu. İsa
öz katibi İbn-ol-M üqoffaya əm r etdi ki, bağışlanma haqda moktub yazıb
Dostları ilə paylaş: |