Microsoft Word Cografi Eko cavab az imtahan doc
Yüklə 308,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
yanacaq qrupu; kimya qrupu; metallurgiya qrupu; inşaat qrupu. Faydalı qazıntıların kompleks istifadə edilməsi zamanı təkmilləşmiş texnologiyalardan istifadə edilməsinə böyük ehtiyac yaranmışdır.Həmçinin mineral sərvətlərdən öz təyinatına görə istifadə olunması zəruridir. Yer qabığı mürəkkəb olduğu kimi,həm də dinamik sferadır.Bu dinamiklik özünü zəlzələlər,vulkan püskürmələri, qravitasiya hərəkətlərində göstərir.
Məlum olduğu kimi təbii sferaların məcmuu və mürəkkəbliyi coğrafi təbəqənin əsasını təşkil edir.Bunu bəzi ədəbiyyatlarda landşaft adlandırırlar. ndiyə qədər coğrafi təbəqəyə litosferin üst hissəsi ,hidrosfer,biosfer,atmosferin troposfer hissəsi daxil edilirdi. Bəzi çoğrafiyaçılar isə stratosferi və Ozon qatını da coğrafi təbəqəyə daxil edirlər. Noosferin də coğrafi təbəqəyə daxil edilməsi , onun xüsusiyyətlərini daha da mürəkkəbləşdirir.Coğrafi ekologiyanın tamlığı və onun böıgüləri təbii landşaft və insan birliklərinin əsasını əhatə edir.Onılar arasındakı struktur prosesləri coğrafi ekosistemin funksionallığını formalaşdırır. Coğrafi təbəqənin qalınlığı bəzi ədəbiyyatlarda 25 km və mürəkkəb struktura malik olduğu göstərilir. Coğrafi ekologiyanın öyrənilməsində aşağıdakı proseslərə xüsusi diqqət vermək lazımdır: - sferalarda ikitərəfli,çoxtərəfli əlaqələrə; - coğrafi təbəqədəki bifurkasion və xaotik proseslərə; - coğrafi təbəqəni formalaşdıran alt və üst sistemlərinə. Bütün təbii sferalarda gedən proseslər və onların nəticələri , eləcə də antropogen təsirlər noosferdə özünü göstərir.Noosfer coörafi təbəqə daxilində əhali coğrafiyası,nəqliyyat coğrafiyası,etnik coğrafiya,təsərrüfatın coğrafiyası və s. sahələrdə öyrənilir.
Coğrafi təbəqənin əsasını təşkil edən litosfer Günəşin enerjisi ilə birlikdə bütünlüklə Yerdə həyatın əmələ gəlməsinin əsasını təşkil edir. Yerdə gedən proseslər nəticəsində Yerin səthi,nüvəsi,mantiya,hidrosfer və atmosfer,eləcə də kosmik təsirlər Yerin öz oxu və Günəş ətrafında hərəkət etməklə mürəkkəb tərkibdə və formada olurlar Həmin prosesdə müxtəlif ərazilər geokimyəvi və geofiziki proseslərin təsiri ilə dəyişirlər.
Yer kürəsi Günəş sisteminə daxil olan planetlərdən biri kimi yeknəsək hərəkətlər sisteminə - öz oxu ətrafında və günəş ətrafındakı hərəkətlərə malikdir. Eyni zamanda onun Günəşdən olan məsafəsinin sabitliyi, sahəsi,forması ilə ə laqədar kəmiyyət ölçülərinin simmetrial qurulması Yerə bütövlük və cazibəlik verməklə yanaşı,onun ətrafında atmosefer təbəqəsini yaratmışdır. Bütövlüyün yaranmasında enerji və maddələr mübadiləsinin daimi təkrarlanması və bunblarla ə laqədar biosfer qatının formalaşmasına şərait yaranması insanlar üçün optimal mühit əmələ gətirmişdir. Yerin göstərilən xüsusiyyətlərindən biri olmasaydı Yer kürəsində Mars , Venera və digər planetlərdə oladuğu kimi həyat yarana bilməzdi. Yerin daxilində nüvədən, mantiyadan başlamış litosferə qədər qarşılıqlı əlaqələr Yer kürəsində həyatın əmələ gəlməsi və davam etməsi üçün tarazlıq yaranmasına təsir etmişdir. Həmin tarazlıq coğrafi təbəqəni formalaşdırmış və bu da təbii zonaların formalaşmasına şərait yaratmışdır.Coğrafi təbəqənin kürə şəklində olması təbii zonallıq qanunun əsasını təşkil edir ki, onun da 2/3 hissəsində ekoloji şərait insanlar üçün optimal sayıla bilər. Yerdə həyatın tarazlığınl saxlayan xüsusiyyətlərdən biri də Yer maqnetizmidir.Radiasiya qurşağı yeri Günəş fəallığından ,ondan ayrılan plazmadan, kosmik cisimlərdən qoruyur. Coğrafi təbəqədə çox göclö kontrastlıq da mövcuddur. S.Kolesnik yazmışdır: " Yer kosmosun aralıq cismi deyil, ağır elementlərlə zəngin olduğunda kosmosda özünəməxsus geokimyəvi anomaliyadır". Deməli,Yer kürəsində bütövlük , təbii tarazlıq ilə yanaşı anomal hadisələr də mövcuddur. Bunların təkrarlanması Günəş fəallığının qısa və çoxillik dövriyyəliyi ilə əlaqədardır.Onlar qlobal, regional və yerli xüsusiyyətlər kimi təzahür edirlər.
mürəkkəblik maddələr və enerji mübadiləsi ilə daha çox əlaqəlidir.Maddələr və enerji dövranı Yerin hərəkəti kimi daimidir. Lakin çox mürəkkəb və geniş sahəli olub dəyişən mürəkkəb hərəkət ritminə və istiqamətlərinə malikdir. Proseslər güclü olmaqla eyni zamanda onların hərəkəti açıq sistemlərdən ibarətdir.Proseslərin hərəkət mexanizmi aşaöıdakı xassələrə malikdir: mexaniki,aqreqasiya, kimyavi, fiziki və bioloji.Coğrafi hərəkətdə maddələr və enerji mübadiləsinin mexaniki xassəsi atmosferin sirkulyasiyası ilə əlaqədardır.Bu prosesdə quru və okeanın səth axınları da iştirak edir.Prosesin gücü, istiqaməti mürəkkəb olmaqla hərəkət ritmi olduqca dəyişkən olur. Maddələrin aqreqasiya halı Yerdə rütubətlənmənin dərəcəsi və dövranı ilə ə laqədardır.Bu hal havanın həcmindən, relyefin və landşaftın xüsusiyyətlərindən də asılıdır. Maddələr və enerji mübadiləsinin kimyavi halı kimyavi proseslərlə yaranan transformasiya prosesidir.Kimyavi transformasiyada maddə və elementlərin xassələri , atmosfer sirkulyasiyası, rütubət və bioloji dövranında iştirak edir.Fiziki proseslər də (istilik,rütubət,təzyiq,cazibə qüvvəsi və s.) həmin prosesə çox aktiv təsir göstərir. Bioloji dövranın yaranmasında yalnız biotik proseslər deyil, abiotik proseslər də iştirak edir.Maddələr və enerji mübadiləsi olduqca dinamikdir.Onlar həm Yüklə 308,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|