www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
100
barädä mälumat verän yeganä mänbä Herodotun «tarix» äsäridir ki, burada onların y.e.ä. VII äsrdä yaşadıqları vä
qäribä dinä malik olduqları göstärilir. Fars imperiyasının banisi Kirin (e.ä. 529-cu ildä Azärbaycana qarşı
müharibädä öldürülüb) dövründä magiya ranın räsmi dini elan edilir. Burada hämçinin Maqların misirlilärlä
birlikdä yüksäk astronomik, riyazi, mistik biliklärä malik olduqları göstärilir. Lakin onlar äsas bilikläri gizli
saxlayıb, näsildän-näslä ötürdüyündän bu barädäki bilikläri dä özläri ilä birlikdä qäbrä apardılar. Älälxüsus da,
bu dinlä qan qohumu olan zärdüştçülüyä, atäşpärästliyä qarşı sonradan bütün dinlär täräfindän «sälib yürüşü»
elan edildikdän sonra.
«Yoqa»: Hämin märhälä Hindistanda «yoqa» mistik täliminin meydana gälmäsi dövrü kimi mälumdur.
«Yoqa» sözü öz mänşäyini sanskrit dilindäki «yuq» sözündän götürür ki, o da tärcümädä «birläşmä»,
«qovuşma», «tövhid» mänasını verir. Yoqa – altı äsas ortodoksal hind fälsäfi sistemindän birini täşkil edir. Bu
tälim ilk däfä sistemli şäkildä qädim hind müdriki Patacalinin (e.ä. I äsr) «Yoqa sutra» äsärindä täsvir edilir.
Ümumi halda, yoqa sistemi – xatxa-yoqa, raca-yoqa, karma-yoqa, jnani-yoqa, bxakti-yoqa vä s. kimi märhälälärä
bölünür ki, bu märhälälärin hamısından uğurla keçänlär müasir yoqlar kimi havada uçmağı, özgälärin fikirlärini
oxumağı vä s. bacarırlar (bu barädä bir qädär sonra danışılacaq). Yoqa tälimi bugünkü elmä täsir etmiş än
güclü mistik cäräyandır vä bugünkü alimlär mistikanı, fövqältäbii qabiliyyätläri analiz etmäk üçün än çox hind
yoqları üzärindä täcrübä, müşahidä aparırlar. Demäk olar ki, fövqältäbii qüvvälärin sirrini bugünkü günä qädär
yaşadan yeganä mistik täriqätdir.
Orfeizm, elevsizm, esseizm: Eyni zamanda, hämin äräfädä mistika bir epidemiya kimi qädim Yunanıstanı da
başına götürür. Hämin märhälä Yunanıstanda esseizm (yähudi mänşälidir), orfeizm, elevsizm, vä s. kimi mistik
cäräyanların yarandığı dövrdür. Bunlardan orfeizm xüsusi yerä malikdir. Belä ki, sonradan onun täsiri altında
pifaqorçuluq, masonçuluq, qnostisizm vä s. kimi mistik cäräyanlar meydana çıxdı.
Pifaqorçuluğun banisi qädim yunan filosofu, riyaziyyatçısı Pifaqor (e.ä. VI-V äsr) hesab edilir. Pifaqorun öz
gäncliyindä Yaxın Şärqä, Hindistana vä s. säfär etdiyi, ranla müharibädä äsir düşüb, buraların xalqlarından
yüksäk biliklär alıb öz vätäninä qayıtdığı mälumdur. Eyni zamanda, Pifaqorun mistikanı da şärqdän äxz etdiyi
mübahisäsiz qäbul edilän faktlardandır. Onun ardıcıllarından än mäşhuru Tianalı Apolloniyadır ki, onun
gäläcäksöylämäläri, ölmüş zadägan qızı häyata qaytarması vä s. barädä tarixdä bir sıra sänädlär qalıb.
Masonçuluq öz mänşäyini qädim Misir peyğämbärläri liya vä Enohun (bu sonuncu Avropada Böyük Kopt
kimi tanınır) tälimlärindän götürür ki, XIX äsrdä ngiltärädä bu cäräyan hätta hakimiyyäti älä keçirmäk
säviyyäsinä qädär güclänmişdi. Bu cäräyanın mäşhur cadugär Kaliostro kimi nümayändäläri olub.
Yeni Eranın ävvällärindä meydana çıxmış digär güclü mistik cäräyan – qnostiklikdir. Onun meydana
çıxması aşağıdakı tarixçä ilä älaqädardır:
Yeni eranın başlanğıcında meydana çıxan xaçpärästlik dini ilk günündän magiyaya, okkult elmlärä qarşı
barışmaz mövqe tutur. mperator Feodosinin ämri ilä sgändäriyyä keşişinin mäşhur « sgändäriyyä
kitabxanası»nı yandırması (391-ci il) da, mähz bu säbäbdän baş verdi. Belä ki, bu dinä äleyh olanları «cadu»
kimi güclü silahdan (eläcä dä, digär biliklärdän) mährum etmäk üçün onları bu biliklärin mänbäyindän ayırmaq
yeganä yol idi. Tarixdän mälum olduğuna görä, şähär hamamı 6 ay bu kitabxananın kitabları ilä qızdırılıb.
Bu märhälädän etibarän okkultizm, häqiqätän dä, bir elm kimi tänäzzülä uğramağa başladı vä sgändäriyyä
kitabxanası ilä birlikdä bäşäriyyätin min-min il ärzindä damla-damla topladığı biliklär dä puça getdi.
O vaxtdan başlayaraq xaçpärästliyin äleyhdarları vahid cäbhädä birläşmäyä, itirilmiş tarixlärini, elmlärini,
qüvvälärini bärpa etmäyä başladılar. Buraya bir täräfdän yähudilär, digär täräfdän müxtälif mistik täriqät
nümayändäläri daxil idilär. Bu sonuncuların içärisindä «qnostiklär» deyilän mistik täriqät xüsusilä mäşhur idi
(äsasını maq Simon qoyub). Mähz qnostiklär itirilmiş okkult bilikläri bärpa etmäyi qarşılarına mäqsäd qoydular
vä bugünkü dünyanın än mistik kitabı vä ya tälimi olan mäşhur «Kabbala» bu intriqaların näticäsi kimi meydana
çıxdı.
«Kabbala» mistik tälimi iki hissädän: «Quruluş Kitabı»ndan («Säfär tzirah»dan) vä «Mövcudluq
Kitabı»ndan («Zöhär»dän) ibarätdir.
Bu ikinci kitab birincinin şärhi kimi XIII äsrdä (1275) Aramaikalı ( spaniya) kabbalist Mozes de Lion
täräfindän yazılıb. Birincinin yazılma tarixi isä ondan min il ävvälä – yeni eranın başlanğıcına gedib çıxır. Kitab
başdan-başa izahı indiyä qädär dä tapılmayan simvolik dildä yazılıb. Sonradan onun şärhi üçün onlarla kitab
yazılsa da, «Kabbala»nın häqiqi mäzmunu bugünäcän açılmayıb. Häyat vä kainat barädä qädim müdriklärin
biliklärinin simvolik ifadäsi, sistemläşdirilmäsi hesab edilir. Deyilänlärä görä, onun müällifläri kitabın yazılması
üçün bu üslubu mähz ona görä seçdilär ki, onun mäzmunu onların düşmänläri (o cümlädän, xaçpärästlär) üçün
hämişä qaranlıq qalsın. Kabbala sistemi orta äsr, eläcä dä, bugünkü dövr alimlärinä, filosoflarına, räsmi
fälsäfäsinä täsir göstärmiş än güclü mistik tälimlärdändir.
Sufizm: slam ölkälärinin än güclü mistik tälimi sufizm hesab edilir. Sufizm öz mänşäyini ran maqlarının,
türk şamanlarının vä Hindistan yoqlarının tälimlärindän götürür.
Dostları ilə paylaş: |