47
islahatı demək deyil. Amma adətən deflyasiya islahatın ilkin elçisidir və
onun keçiriləcəyindən xəbər verir.
Deflyasiya terminin başqa bir izahatı da vardır: Deflyasiya bazarda tələb və
təklif həcminin azalması və bu əmtəələrin alınmasına vəsaitlərin həcminin aşağı
düşməsi səbəbindən qiymətlərin enməsidir. Deflyasiya məhsula olan tələbin
azalması, təklifin həcminin artması, əmtəənin həddindən artıq çox istehsalı, pula
tələbatın artması yaxud əldə edilməsi mümkün olan vəsaitlərin yaxud kreditlərin
azalması ilə baş verə bilər.
2.
Denominasiya
- köhnə pul nişanlarının müəyyən proporsiyalara
uğun şəkildəyeniləri ilə əvəz edilməsi sayəsində pul vahidinin
böyüdülməsidir. Bu zaman böyütmə əmsalı qismində 10, 100, 1000 kimi
rəqəmlər çıxış edir. Təbii ki, bu halda həmin nisbəti həmçinin bütün məhsul
və xidmətlərin qiymətinə, taariflərə, əməkhaqqı və təqaüdlərə də tətbiq
edilir. Bu pul dövriyyəsini və pul uçotunu sadələşdirir. Proses inflyasiyanın
müəyyən səviyyəyə saldıqdan sonra həyata keçirilir.
2004-cü ildən etibarən Azərbaycanda iqtisadi islahatların yeni mərhələsinin
başlanmasında, ardınca isə ölkənin dünyada ən sürətli inkişaf edən iqtisadiyyata
malik olmasında mühüm şərtlərdən biri də milli valyutanın – manatın
yenilənməsidir.
Şəkil 1.Manatın məzənnəsi və inflyasiya faiz dərəcəsi.
Azərbaycanın milli valyutası dövriyy
kifayət qədər mürəkkəb dövrünü ya
iqtisadi böhran nəticəsind
dünyada və qonşu ölkəl
ildə manatın dollarla nisb
manat dollara nisbətdə
keçirdiyi sərt pul-kredit siyas
qədər bahalaşıb. Bu tendensiya 2004
isə Azərbaycan prezidentinin f
və manatın denominasiyası h
2005-ci ildə Azərbaycanın sosial
perspektivlərə, əhalinin real pul g
azaltmağa, xarici investisiyaları stimulla
başlaması çox keçmədə
2005-ci ilin fevral ayının 7
Respublikasında pul niş
dəyişdirilməsi (denominasiyası) haqqında” f
manatın denominasiyası h
rbaycanın milli valyutası dövriyyəyə təzə buraxılandan sonra bir müdd
b dövrünü yaşayıb. 90-cı illərin əvvəllə
sində manat sürətlə dəyərdən düşüb, buna h
lərdə gedən proseslər öz təsirini göstərib. N
larla nisbətdə kursunda stabilləşmə başlayıb. 1999
15 faiz möhkəmlənib. Sonradan Milli Bankın h
kredit siyasətini yumşaltması nəticəsində 1 dollar 4940 manata
ıb. Bu tendensiya 2004-cü ilin sonuna qədər davam edib. 2005
rbaycan prezidentinin fərmanı əsasında ölkədə əsaslı pul islahatı ba
manatın denominasiyası həyata keçirilib.
rbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı baxımından uzunmüdd
halinin real pul gəlirlərinin qorunmasına, yüks
a, xarici investisiyaları stimullaşdırmağa hesablanmış
ə
n öz müsbət nəticələrini verməyə başlayıb. Qeyd ed
ın 7-də Azərbaycanda prezidentin imzaladı
Respublikasında pul nişanlarının nominal dəyərinin və qiymətl
si (denominasiyası) haqqında” fərmanına əsasən milli valyuta olan
manatın denominasiyası həyata keçirilib.Həmin fərmana uyğun olaraq, 1 yeni
48
buraxılandan sonra bir müddət
ə
rində cərəyan edən
üb, buna həm ölkədə, həm
rib. Nəhayət 1996-cı
layıb. 1999-cu ildə isə
nib. Sonradan Milli Bankın həyata
1 dollar 4940 manata
r davam edib. 2005-ci ildə
saslı pul islahatı başlayıb
afı baxımından uzunmüddətli
rinin qorunmasına, yüksək inflyasiya riskini
a hesablanmış pul islahatının
ş
layıb. Qeyd edək ki,
rbaycanda prezidentin imzaladığı “Azərbaycan
tlər miqyasının
n milli valyuta olan
ğ
un olaraq, 1 yeni
49
manat 5000 köhnə manata bərabər tutulub. Yeni nəsil pul nişanları – 5, 10, 20, 50
və 100 manat dəyərində əskinazlar, həmçinin 1, 3, 5, 10, 20 və 50 qəpik dəyərində
sikkələr dövriyyəyə buraxılıb. Mərkəzi Bank isə yeni manatın dollarla nisbətdə
kursunu bərabər elan edib. Pul islahatının başlamasından sonrakı bir il ərzində həm
köhnə, həm yeni milli valyuta paralel dövriyyədə olub. 2007-ci il yanvarın 1-dən
etibarən ölkə ərazisində yalnız yeni manatdan istifadə edilir. Hazırda Azərbaycan
dünyada ən stabil, ən dəyərli pul vahidinə malik olan ölkələrdən biridir. Milli
valyutanın kursu dünyanın aparıcı valyutaları – dollar, avro və funt-sterlinq
qarşısında davamlı olaraq möhkəmlənib. 2008 – 2010-cu illəri əhatə edən ağır
qlobal maliyyə böhranı zamanı da Azərbaycan öz milli valyutasının kursunu sabit
saxlamağa nail olub. Nəticədə ölkə əhalisi bu böhranın nəticələrindən ciddi zərər
çəkməyib. Beləliklə, Azərbaycanda denominasiya prosesi kifayət qədər yumşaq
şə
kildə, iqtisadiyyata və ölkənin valyuta siyasətinə hər hansı mənfi təsirsiz başa
çatdırılıb.
Denominasiya prosesində tədavülə yeni nəsil pul nişanlarının buraxılmasının
ə
sas məqsədi manatın nominal məzənnəsinin dünyanın aparıcı valyutaların
məzənnələrinə uyğun formalaşdırmaq, milli pul nişanları dizaynını, mühafizəsini,
nominal strukturunu beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmaq, məzənnə və
qiymətlər miqyasını optimallaşdırmaq, uçot və hesablaşma sistemini
sadələşdirməkdən ibarət idi. Bununla yanaşı, yeni nəsil pul nişanlarına keçid pul
nişanlarında milli və tarixilik ənənələrini daha qabarıq ifadə edilməsini, ölkədə pul
dövriyyəsini yaxşılaşdırılmasını, o cümlədən nağd pulun istehsalı, daşınması,
saxlanması və emalı ilə bağlı dövlət xərclərinə qənaət edilməsini təmin etdi.
Azərbaycanda yüksək beynəlxalq standartlara cavab verən pul nişanlarının
dövriyyəyə buraxılmasını son dövrdə həyata keçirilən mühüm milli layihələrdən
biri kimi tarixə keçib.
3. Devalvasiya - latınca – de azalma və valeo – əhəmiyyət daşımaq deməkdir.
Bu pul vahidinin (valyutanın) tərkibindəki qızılın miqdarını azaltmaq və ya onun
ə
cnəbi valyutalara nisbətdə məzənnəsinin aşağı salınmasıdır. Əgər valyuta
Dostları ilə paylaş: |