Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
qidalanma səviyyəsi ölkənin ümumi iqtisadi inkişafının səviyyəsini xarakterizə edir. Belə ki, ərzaq məhsullarının istehsalı istənilən istehsal növünün ilkin şərti olub, var və olacaqdır. Əhalinin ərzaq məhsulları ilə təminatı sosial həyatın iqtisadi strukturun həyat qabilyyətliliyinin səviyyəsinin vacib faktoru və müəyyənləşdirici kriteriyasıdır. Ə rzaq problemi insanın yarandığı gündən mövcud olmuş və insanın inkişafı ilə öz xüsusiyyət və miqyaslarını dəyişmişdir. Artıq XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq ümumbəşəri problemə çevrilmişdir. Ərzaq məhsulları lazımi həcmdə istehsal olunmadıqda bu cəmiyyətdə o, nəzərə çarpan bir fakta-ərzaq çatışmamazlığına, bu isə öz növbəsində ciddi sosial–siyasi problemə çevrilir. Təbii fəlakətlər, müharibələr, ölkədə iqtisadi böhranlar, ictimai quruluşda radikal dəyişikliklər, əhalinin və ərzaq istehsalı obyektlərinin əraziyə görə qeyri- proporsional yerləşməsi və s. ərzaq çatışmazlığı problemini yaradan səbəblərdəndir. Bununla əlaqədar olaraq, dövlət və eləcə də bütün bəşəriyyət üçün ə rzaq və ərzaq təhlükəsizliyinin stabil təminatı ən vacib problemlərdəndir. XX əsrdə dövlətlərarası ticarətin inkişafı ilə əlaqədar olaraq ərzaq problemi bir qrup dövlətlərin digərləri üzərində siyasi təzyiq vasitəsinə çevrilmişdir. Belə ölkələr digər ölkələrdəki ərzaq problemini mütəmadi öyrənirlər. Eyni zamanda öz ölkələrində ərzaqla təminatı yüksək səviyyədə saxlayaraq digər ölkələrin bazarlarında öz paylarını genişləndirməyə çalışırlar. Bu isə ixracatçı ölkələrə idxalçı ölkələrlə qarşılıqlı münasibətlərdə yumşaq təsir vasitələri (gömrük baryerləri, qiymət siyasəti, ixrac subsidiyaları və s.) ilə yanaşı, sərt tədbirlərin (embarqo, idxala qoyulan qadağalar, iqtisadi sabotaj və s.) tətbiqinə şərait yaradır. Eyni zamanda, ərzaq idxal edən ölkələr xarici iqtisadi siyasəti daxili ərzaq bazarının, daxili istehsalçı və ixracatçıların xarici rəqabətdən müdafiəsinə, eləcə də ə rzaqla özünü təminatını yüksəldərək daxili bazarların idxal üçün tamamilə bağlanması istiqamətinə yönəldirlər. Göründüyü kimi, ərzaq təhlükəsizliyi bütün dünya ölkələri üçün dövlətin suverinitetinin, onun daxili siyasətinin və eyni zamanda, beynəlxalq əlaqələr müstəvisində suverenliyinin əsas şərtidir.
9
Beləliklə, ərzaq təhlükəsizliyi nəinki dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyinin, eləcə də siyasi və ekoloji təhlükəsizliyinin əsas elementidir. Bu isə ərzaq təhlükəsizliyinin milli təhlükəsizliyin tərkibində aparıcı rol oynadığını müəyyənləşdirir. Ərzaq təhlükəsizliyinin mahiyyəti “ərzaq təhlükəsizliyi” anlayışının daha dəqiq tərifində ifadə olunmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, ilk dəfə “ərzaq təhlükəsizliyi” bir termin kimi 1974 - cü ildə Romada taxılın qiymətinin kəskin artması ilə bağlı ƏKTT (FAO) - nin təşkil etdiyi Ərzaq problemləri ilə bağlı Ümumdünya Konfransında qəbul edilmişdir. Bu anlayışın mahiyyəti 20 il sonra analoji olaraq konfransda aydınlaşdırılmışdır. ƏKTT - yə görə “ərzaq təhlükəsizliyi - bütün insanların aktiv öz sağlam həyatını təmin etmək üçün lazımı həcmdə təhlükəsiz və qidalı ərzaq məhsullarına fiziki və iqtisadi əlçatanlığının mümkünlüyüdür”. Keçən əsrin 90 - cı illərinin II yarısından başlayaraq “ərzaq təhlükəsizliyi” termini nəinki sənədlərdə, həm də elmi ədəbiyyatda geniş istifadə olunmağa başlandı. Bu ədəbiyyatı nəzərdən keçirərək belə qənaətə gəlmək olar ki, bu kateqoriyanın mahiyyəti haqqında hələ də yeganə və dəqiq tərif yoxdur. Düzgün strategiya və taktikanın seçilməsi bu kateqoriyaya verilən mənadan asılıdır. [31]
Ə rzaq təhlükəsizliyi iqtisadiyyatın elə bir vəziyyətini özündə əks etdirir ki, mövcud imkanlar hesabına əhalinin fəal sağlam həyat tərzi keçirməsi üçün zəruri həcmdə ərzaq məhsullarına olan tələbatını təmin etmək mümkün olsun. Ərzaq təhlükəsizliyi hər bir vətəndaşın ərzaq istehlakı səviyyəsindən bilavasitə asılı olmaqla həm mikro, makro, həm də qlobal səciyyə daşıyır. Ərzaq təhlükəsizliyinin mikro aspekti hər bir fərdin yaşamaq imkanları ilə xarakterizə olunur. Makro aspektlər ölkənin ümumi inkişaf səviyyəsi, qlobal aspektlər isə beynəlxalq münasibətlər və dünyada baş verən geosiyasi dəyişikliklərlə bilavasitə bağlıdır. Ümumiyyətlə, ərzaq təhlükəsizliyi həm xroniki, həm də müvəqqəti - dövri olaraq özünün kəskin mərhələsini yaşayır. Ərzaq təhlükəsizliyinin xroniki xarakter daşıması adətən inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün səciyyəvi hal hesab edilir. Bu proses həmin ölkələrdə iqtisadi inkişaf səviyyəsinin aşağı olması, eyni zamanda büdcə imkanlarının məhdudluğu, kənd təsərrüfatında və onunla bağlı digər 10
sahələrdə intensiv texnologiyaların tətbiqinin aşağı səviyyədə olması, infrastrukturun zəif inkişafı, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin yerli ərzaq istehsalının rəqabətə davamlılığının keyfiyyətinin aşağı olması və s. çoxsaylı faktorlarla bağlıdır. Ə rzaq təhlükəsizliyi ilk növbədə hər bir ölkənin milli ərzaq müstəqilliyinə ə saslanır. Hər hansı bir dövlətin siyasi suverenlyi hələ onun ərzaq suverenliyinin təmin edilməsi demək deyildir. Ölkənin milli ərzaq suverenliyi o deməkdir ki, baş verə biləcək hər hansı ekstremal fövqəladə vəziyyətlər zamanı dövlət əhalini ərzaq və qida məhsulları ilə təmin etmək məqsədi ilə xarici ölkəyə üz tutmur. Yaranmış tələbatı xüsusi mənbələr hesabına ödəmək iqtidarında olur və ölkənin ərzaq böhranı yaşamasına imkan vermir. Ə rzaq təhlükəsizliyinin, eyni zamanda ölkənin milli ərzaq müstəqilliyinin təmin edilməsini şərtləndirən amillər mövcuddur ki, bunlara da aşağıdakılar aid edilir:
- ölkədə ərzaq və yeyinti məhsullarının istehsal səviyyəsi; - qida məhsullarının istehsalının iqtisadi cəhətdən sərfəliliyi; - qida məhsullarının qiymətliliyinin səviyyəsi; - ölkə əhalisinin alıcılıq qabiliyyəti; - əhalinin gəlirləri və əməkhaqqının orta aylıq səviyyəsi; - dövlət tərəfindən aztəminatlı əhali təbəqələrinə verilən güzəştlər və müavinətlər; - dövlətin ərzaq resursları. Ə rzaq təhlükəsizliyi probleminin beynəlxalq miqyas alması xüsusilə qloballaşma fonunda daha qabarıq təzahür edir. Belə ki, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istehsalın artırılması və əhalinin alıcılıq qabiliyyəti ilə bilavasitə bağlı olduğundan bu proses ölkənin maliyyə imkanlarından, dövlət büdcəsinin vəziyyətindən də bilavasitə asılı olur. Odur ki, son zamanlar bu aktual problemin həllində beynəlxalq qurumlar - Beynəlxalq Yenidənqurma və nkişaf Bankı (BE B), Avropa Yenidənqurma və nkişaf Bankı (AY B), Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və s., təşkilatlar da aktiv rol oynamağa başlamışdır.
Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|