24
tiyacları və tələbatlarıdır, satış konsepsiyasının ilkin, istinad nöqtəsi isə
müəssisənin istehsal gücləri, onun istehsal edə biləcəyi məhsullardır;
- marketinq konsepsiyasında müəssisə istehlakçının arzuladığı məh-
sulu, onun ehtiyac və tələbatına uyğun gələn məhsulu istehsal etməyə
vadar edilir, satış konsepsiyasında isə bütün mümkün vasitələrlə müəs-
sisənin istehsal etdiyi məhsulların realizasiyası həyata keçirilir, istehlakçı
müəssisənin bazara təklif etdiyi məhsulu almağa təhrik edilir;
- marketinq konsepsiyasında istehlakçılarla əks-əlaqənin səviyyəsi
çox yüksəkdir, bu konsepsiya ikitərəfli prosesdir, satış konsepsiyasında
isə istehlakçılarla əks əlaqə ya ümumiyyətlə mövcud deyildir, ya da onun
səviyyəsi olduqca aşağıdır;
- marketinq konsepsiyası satış konsepsiyasına nisbətən daha çox
tədbirləri özündə birləşdirir, satış prosesi marketinq kompleksinin bir
elementidir;
- marketinq və satış konsepsiyalarında müəssisənin fəaliyyət növ-
lərinin xarakteri də bir-birindən fərqlənir.
- marketinq konsepsiyasında müəssisələrin fəaliyyətində, istehsalın
təşkilində və məhsulların hazırlanmasında marketoloq və tədqiqatçılar,
satış konsepsiyasında isə mühəndis-texniki işçilər həlledici rol oynayırlar
və s.
Müəssisələrdə marketinq konsepsiyasının tətbiqi heç də satış kon-
sepsiyasından imtina edilməsi və müəssisənin bazar fəaliyyətində onun
rolunun azalması anlamına gəlməməlidir. Əksinə, yuxarıda izah edilən-
lərdən də aydın olur ki, bu konsepsiyalar biri-birini tamamlamalı və onlar
kompleks şəkildə həyata keçirilməlidir. Bunun nəticəsində isə müəssi-
sənin bazar fəaliyyətini daha yüksək səmərə ilə həyata keçirmək və inki-
ş
afa nail olmaq mümkün olur. Çünki marketinqin analitik funkusiyasın-
dan istifdə edilməsi daha səmərəli satış proqramları və marketinq komp-
leksi tərtib etməyə imkan verir.
Yuxarıda izah edilənlərdən belə nəticəyə gələ bilərik ki, marke-
tinqdə istifadə edilən əsas anlayışlara (məfhumlara) ehtiyac, tələbat, tələb,
məhsul, sövdələşmə, mübadilə və bazar aiddir.
Ehtiyac
(bəzi Qərb ədəbiyyatında tələbat) insanın yaşaması və
fəaliyyət göstərməsi üçün nəyinsə çatışmadığını hiss etməsi, duymasıdır.
Ehtiyac maddi ehtiyaclara (məsələn, yeməyə, paltara, istiliyə və s. olan
25
ehtiyaclar) və mənəvi ehtiyaclara (məsələn, ünsiyyətə, biliyə və özünü təs-
diqə olan ehtiyaclar) bölünürlər. Marketinqdə əsas diqqət maddi ehtiyaclara
yönəlir. Ehtiyaclar insanın təbiəti ilə bağlıdır.
Tələbat
(bəzi Qərb ədəbiyyatında istəklər) insanın dünyagörüşünə,
şə
xsiyyətinə, həyat tərzinə və s. xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq spesifik
forma alan və ödənilməsi zəruri olan ehtiyaclardır. nsanlar qeyd edilən
xüsusiyyətlərdən asılı olaraq özlərinin ehtiyaclarını müxtəlif məhsullara
tələbata transformasiya edirlər. Məsələn, bir qrup insan özünün yeməyə
olan ehtiyacını bir fincan kofe, digər qrup insanlar isə müəyyən xörəklərlə
təmin edə bilirlər.
Tələb
1) alıcılıq qabiliyyəti olan tələbatlar və ya 2) tələbatın ödənilməsi
üçün həyata keçirilən konkret fəaliyyətdir. Tələbə verilən ikinci tərif onunla
ə
laqədardır ki, insanlar özlərinin tələbatını yalnız əvəzinə nə isə ödədiyi məh-
sullar hesabına deyil, həm də təbiət tərəfindən hazır şəkildə verilən məhsullar
hesabına da ödəyə bilir. Məsələn, insan suya olan tələbatını bulaqdan su
içməklə və ya yeməyə olan tələbatını ov ovlamaqla da ödəyə bilər.
Məhsul
təbiət tərəfindən hazır şəkildə verilən və (və ya) insan
ə
məyilə yaradılan və istehlakçının hər hansı tələbatını ödəmək məqsədi
ilə bazara təklif edilən bütün predmetlər, maddi nemətlərdir. stehlakçı
məhsulu əldə etməklə hər hansı bir tələbatını ödəyə və ya hər hansı bir
problemini həll edə bilir.
Sövdələşmə
ən azı iki tərəfin marağını və onlar arasında saziş şərtlərini,
onun realizasiya vaxtını və yerini nəzərdə tutan ticarət əməliyyatıdır [13, s.
8].
Mübadilə
bazar subyektləri tərəfindən bazara təklif edilən məhsulla-
rın (xidmətlərin) mülkiyyət və ya sərəncam vermək hüququnun dəyiş-
dirilməsi üçün zəruri olan sövdələşmənin həyata keçirilməsi prosesidir.
Mübadilənin baş verməsi üçün o, aşağıdakı şərtlərə cavab verməlidir:
- ən azı iki tərəf olmalıdır və onların hər biri mübadilə etmək üçün
nəyəsə (məhsula, maddi nemətə, sərvətə) malik olmalıdır;
- bir tərəfin malik olduğu məhsul (maddi nemət, sərvət) istehlak
xüsusiyyətinə və ya dəyərliliyinə görə digər tərəfin məhsulundan (maddi
nemətindən, sərvətindən) fərqlənməlidir;
- mübadilə iştirakçılarının malik olduğu məhsul (maddi nemət, sər-
vət) digər tərəf üçün maraq kəsb etməlidir;
26
- mübadilə hər iki tərəf üçün faydalı olmalıdır, yəni o, hər bir tərəfə
malik olduğu dəyərdən artıq dəyər əldə etməyə imkan verməlidir;
- mübadilə nəticəsində hər tərəfin əldə etdiyi faydanın həcmi ona
çəkilən xərclərdən böyük olmalıdır;
- hər bir tərəf malik olduğu məhsula sərəncam vermək hüququna
malik olmalıdır;
- mübadilə azad və könüllülük prinsipi əsasında həyata keçirilməli,
həmçinin hər iki tərəf mübadilənin həyata keçirilməsinə razı olmalıdır;
- hər bir tərəf öz məhsulunu digər tərəfə çatdırmaq və kommuni-
kasiyanı həyata keçirmək imkanına malik olmalıdır.
Bazar
hər hansı bir tələbatını ödəmək və ya problemini həll etmək
məqsədi ilə məhsul alan alıcıların və həmin tələbatı ödəmək (problemi
həll etmək) üçün bazara məhsul təklif edən satıcıların (istehsalçıların və
ya vasitəçilərin) məcmusu və ya məhsulların mübadiləsinin və ya sövdə-
ləşməsinin həyata keçirildiyi yer, məkandır.
1.2. Marketinqin formaları
Müxtəlif müəssisə və təşkilatlar istehsal-satış fəaliyyəti qarşısında
qoyulan məqsəd və vəzifələri yüksək effektlə həyata keçirmək üçün
müxtəlif bazar situasiyalarında, qarşıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq
marketinqin müxtəlif formalarından istifadə edirlər. Buna görə də
marketinqin formalarının öyrənilməsi, konkret situasiyaya uyğun gələn
marketinq formalarının seçilməsi və tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Marketinq: a) bazarı əhatəetmə dərəcəsinə; b) milli iqtisadiyyatın
səviyyəsini əhatəetmə dərəcəsinə; c) tətbiq edildiyi sahənin və ya məh-
sulun, fəaliyyətin xarakterinə; ç) bazar seqmentlərini əhatəetmə səviy-
yəsinə; d) tələbatın ödənilmə səviyyəsinə və e) istehlakçılarla ünsiyyət
üsuluna görə təsnifləşdirilir. Bu əlamətlərə görə marketinqin müxtəlif
formaları vardır.
Bazarları əhatəetmə dərəcəsinə görə marketinq
a) daxili markeinqə,
b) beynəlxalq marketinqə və c) qlobal marketinqə bölünür. Daxili
marketinq
konkret bir ölkənin müəssisələrinin həmin ölkənin bazarlarında
həyata keçirdiyi marketinq fəaliyyətidir. Beynəlxalq marketinq isə
müəssisənin yerləşdiyi ölkənin hüdudlarından kənarda yerləşən beynəl-
xalq bazarlarda məhsul satışı məqsədi ilə marketinq strategiyası hazırlan-
Dostları ilə paylaş: |