69
Egemenlik Deklarasyonu” ilan edilmiştir. 20 Aralık 1991’de cumhuriyet tarihinde
doğrudan başkanlık seçimi yapılmıştır. Başkanın göreve gelir gelmez ilk işi
cumhuriyetin adını “Saha Cumhuriyeti” olarak ilan etmek olmuştur. Yakutlar Orhun
Kitabeleri’nde de Kurıkan adıyla geçmektedir. Daha sonra kuzeye çekilen Yakutların
ana Türk kütlesiyle bağları kopmuştur. Bu yüzden Saha Türkçesi Türkiye
Türkçesinden ve diğer Türk lehçelerinden biraz uzaktır. Sahaların tarihte 10 asra
yakın bir süre varlıklarını sürdüren İskit (Saka) Türklerinin bir uzantısı oldukları da
uzmanlarca belirtilmektedir. Kendilerine Saha demeleri de, buna bir delil
sayılmaktadır (www.mykuzenler.com).
1998 tahminlerine göre 1.381.000 olan Yakutistan nüfusunun % 50,5’i
Ruslardan, % 36,9’u Sahalardan oluşmaktadır. Geriye kalan yaklaşık % 13’lük kısım
ise Ukraynalı, Kazak, Tatar ve Azerilerden oluşmaktadır. Başkent Yakutsk’un
nüfusu 270.000’dir. Yakutların % 95’i Yakutistan Cumhuriyeti sınırları içerisinde
yaşamaktadır (www.mykuzenler.com).
Hükümet,
cumhurbaşkanı
ve
onun
yardımcılarından
oluşmaktadır.
Yardımcıların kendi bölümleri vardır ve çeşitli konulardan sorumlu olarak çalışırlar.
Halen Saha cumhuriyetinde 14 bakanlık vardır. Bunlardan 12’sinin başında Saha
Türkleri vardır. Ülkenin parlamentosu 200 kişiden oluşmaktadır. Bunların da %83’ü
Saha Türküdür (www.hunturk.net).
Halkın geçim kaynakları arasında kürk avcılığı ve balıkçılık önemli yer tutar.
Ülkede bulunan samur, kutup tilkisi, sincap, tilki ve nadir balık çeşitleri avcılar ile
maceraperestleri kendine çeker. Bu avcılar sayesinde üretilen kaliteli kürklerin ve
balıkların şöhreti bütün dünyada meşhurdur. Yakutistan’ın en önemli kaynaklarından
biri de yeraltı zenginlikleridir. Ülkede elmas, altın, gaz, kömür, gümüş ve bakır
çıkarılmaktadır. Elmas Saha yurdunda çok önemli bir yere sahiptir. Bunların en
değerlilerinden biri de Moskova’da müzede bulunan ve 342,5 karatlık pırlantadır.
Yakutistan’ın hemen her bölgesinde elmas çıkarılmaktadır (www.hunturk.net).
2.2.1.13. Sincan Uygur Özerk Bölgesi
Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan), Çin Halk Cumhuriyeti
içerisinde ve ülkenin batı bölgesinde yer almaktadır. Ülke yüzölçümü 1.828.418 km²
ve nüfusu yaklaşık 30.000.000’dur (www.mykuzenler.com).
70
Uzun tarihi boyunca Doğu Türkistan, iç ve orta Asya’da kurulmuş olan Türk
devletlerinin ve hanlıklarının merkezi olmuştur. M.Ö. VIII.-III. yy’larda İskitlere,
M.Ö.300-M.S.93 yıllarında Hunlara, 522–744 döneminde Göktürk İmparatorluğu’na,
744–840 devresinde Uygur Devleti’ne, 751–870 Karluk ve Karahanlılar
İmparatorluğu’na ve 1509–1679 yılları arasında Saidiye Hanlığı’na merkez olan bu
Türk yurdu, tarihte daima önemli olmuş ve dikkatleri üzerine çekmiştir. VIII. ve
XIII. yy’lar arasındaki bin yıllık dönem, Çin İmparatorluğu ile önemli derecede
kültürel ve siyasi işbirliğinin gerçekleştirildiği bir barış dönemi olmuştur. Ancak bu
barış dönemi, Doğu Türkistan’ın 1759 yılında Çin Mançu İmparatorluğu’nun işgali
ile son bulmuştur. 1759’dan bu yana Doğu Türkistan’da 200’den fazla silahlı
ayaklanma olmuş ve Doğu Türkistan halkı 3 defa bağımsızlığını elde etmiştir.
1863’te bağımsızlığına kavuşan Doğu Türkistan’da Yakup Han başkanlığında “Doğu
Türkistan İslam Devleti” kurulmuş ve bu devlet, Osmanlılar, İngiltere ve Rusya
tarafından resmen tanınmıştır. Ancak bu bağımsız Türk devletinin ömrü kısa sürmüş
ve 1876 yılında Çin-Mançu devletince yeniden işgal edilmiş ve 1884’te Sincan “Yeni
Toprak” adıyla Çin İmparatorluğuna bağlanmıştır. XX. yy’ın başlarında Orta
Asya’da oluşan milliyetçilik akımı neticesinde 1933 yılında Kaşgar’da Doğu
Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulmuştur. Bu Cumhuriyetin ömrü 1937’de sona
ermiştir. 1944’te Gulca şehri Çinlilerden temizlenmiş, “Üç Vilayet İnkılabı” olarak
bilinen bu ayaklanmalar neticesinde Doğu Türkistan Türkleri, Ali Han Töre
başkanlığında Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ni kurmuştur. Çin kuvvetleri, 1949’da
Stalin’in de onayı ile Doğu Türkistan’a girerek bu tarihi Türk ülkesini resmen işgal
etmiştir (www.bilgicik.com).
Özerk bölge içinde etnik grupların dağılımına göre 8 Ağustos 1952’de 10 ayrı
muhtar bölge tesis edilmiştir. Sincan (Uygur) Özerk Bölgesi bunlardan biri ise de,
yönetim hakları, Pekin yönetimince çiğnenmektedir. Tüm idarede bütün yetkiler
Çinlilerdedir. Özerk yönetim organlarında görevlendirilen etnik unsurların siyasi,
ekonomik ve askeri karar verme, denetleme yetkileri Çin’in kontrolü altındadır. Çin
hükümeti tarafından bölgeye vali görevlendirilmektedir (www.mykuzenler.com).
20.000.000 kadar insanın yaşadığı Sincan-Uygur Özerk Bölgesi’nde, nüfusun
çoğunluğunu Uygur Türkleri oluşturur. Özbekler, Tatarlar, Kazaklar ve Kırgızlar
burada yaşayan diğer Türklerdir. Bölgenin dağ etekleri ve vahalar nüfusun yoğun
71
olduğu yerlerdir. Buraları gerçek bir Türk yurdudur. Burada yaşayan Türkler, çeşitli
etkilere rağmen kültürlerini, dillerini, örf ve adetlerini korumuşlardır. Konuştukları
dil Uygurcadır (www.sosyaldersleri.com).
Doğu Türkistan petrol, wolfram, altın, kömür, uranyum gibi stratejik
hammaddelere ve sayısız yeraltı ve yerüstü zenginliklerine sahip bir ülkedir. Çin’de
mevcut 148 madenin 118 çeşidi Doğu Türkistan’dan çıkarılmaktadır. Doğu
Türkistan’da şimdiye kadar 5000 yerde maden ocağı işletmeye açılmış olup Çin’deki
toplam maden ocaklarının % 85’ini teşkil eder. Yaklaşık 500 bölgeden petrol, 30
bölgeden doğalgaz çıkarılmaktadır. Petrol rezervi 8 milyar ton olarak tespit
edilmiştir. Her yıl 10 milyon ton petrol Çin’e taşınmaktadır. Çin’in kömür rezervinin
yarısı Doğu Türkistan’dadır. Yıllık altın üretimi 360 kg. civarındadır. Uranyum,
wolfram gibi stratejik madenlerle tuz ve renkli kristal taşları Doğu Türkistan’ın
başlıca yeraltı ürünlerindendir.150.000 km² tarım arazisine, bir o kadar ekilebilen
toprağa ve 12.000 km² genişliğinde ormanlık alana sahip Doğu Türkistan
yaylalarında 60 milyona yakın küçük ve büyükbaş hayvan beslenmektedir. Sanayi
kuruluşlarında çalışanların % 90’ını ve petrol tesislerinde çalışanların % 99’unu
bölgeye yerleştirilen Çinliler oluşturmaktadır (www.mykuzenler.com).
Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde halkın % 50’si Uygur Türkçesi ile
konuşmaktadır. 1000 seneden beri kullandıkları Arap Alfabesi Çin hükümeti
tarafından 23 Ekim 1969 tarihinde tamamen yasaklanmıştır. Onun yerine Çin
fonetiğine uygun olarak hazırlanan Latin Alfabesi kabul ettirilmiştir 1980’li yıllarda
Uygur aydınlarının hazırlamış oldukları, Uygur fonetiğine uygun Kiril Alfabesi
projesi Pekin tarafından reddedilmiştir. Bunun yanında halkın büyük çoğunluğunun
Türk olması sebebiyle Doğu Türkistan’da her şeye rağmen Türkçe konuşulmaktadır.
Eski bir Türk yurdu olan Doğu Türkistan, Türklerin ilk yerleşik hayata başladığı
yurtlardan biridir, Uygur mimarisi ise dünyaca meşhurdur ve Türk-İslam mimarisi
özelliklerini ihtiva eder. XIX. yy Uygur edebiyatı Doğu Türkistan’daki Çin istila
ordularını, Çin hakimiyetini ve onlara karşı yapılan mücadeleleri işleyen eserlerin
çok olduğu bir dönemdir. Ortaya çıkan edebi eserler, Uygur Türklerinde meydana
gelen yeni milli edebiyatın temelini oluşturmuştur. Doğu Türkistan’da okuma-yazma
bilmeyenlerin oranı % 58–60 civarındadır. Yayınların ise ancak % 16’sı Uygur
Türkçesiyledir. Doğu Türkistan bölgesinin tarihi, kültürü ve etnik geçmişine dair
Dostları ilə paylaş: |