10
Neyrokompüterlərdə
real
neyron
şə
bəkələrdə
həyata
keçirilən
inormasiyanın emalı prinsipindən istifadə olunur. Qeyri-ənənəvi arxitekturaya
malik prinsip etibarilə bu yeni hesablayıcı vasitələr böyük ölçülü informasiya
massivlərinin çox səmərəli emalını yerinə yetirməyə imkan verir. Ənənəvi
hesablayıcı sistemlərdən fərqli olaraq neyron şəbəkələr diskret və kəsilməz
siqnalların informasiya sellərinin yüksək sürətlə emal etmək, sadə hesablayıcı
elementləri saxlamaq və əldə edilmiş həllərdən asılı olaraq hesablayıcı mühitin
özünü yenidən qurma rejimini təmin edən verilənlərin emalının informasiya
tapşırıqlarını həll etmək imkanı verir.
Ümumiyyətlə, Neyrokompüter termini hal-hazırda hesablayıcıların
yetərincə geniş sinifləri deməkdir. Neyrokompüterlər bu sözün ümumqəbul edilən
mənasında kompüterlər deyil. Hal-hazırda texnologiya hələ inkişafın elə
səviyyəsinə gəlib çatmayıb ki, neyrokompüterə ümumi mənada – süni intellekt
mənasında baxılsın.
№
Elmi istiqamət
Neyrohesablayıcı sistemlərin təyini
1
Riyazi statistika
Neyrokompüter – mürəkkəb, tez-tez
çoxmodelli və ya naməlum funksiyaların
bölüşdürülməsinə malik olan təsadüfi
hadisələrin
və
onların
cəminin
xarakteristikasının avtomatik formalaşmış
təsvirinin hesablayıcı sistemidir.
2
Riyazi məntiq
Neyrokompüter – və, və ya, yox kimi
elementlərin tamam rədd edən neyronlar
şə
klində məntiqi elementlər şəbəkəsi kimi
təqdim olunan iş alqoritminin hesablayıcı
sistemidir.
3
Poroq məntiq
Neyrokompüter – poroq elementlərinin və
11
Neyrokompüterlərin əsasını neyron şəbəkələri təşkil edir. Neyron şəbəkələri
adaptiv yeniliklər olan neyronların paralel birləşməsi sayəsində real aləmin
obyektləri ilə qarşılıqlı fəaliyyətini təmin etməklə bioloji sinir sistemində olduğu
kimi fəaliyyət göstərir.
Adi
EHM-dən
neyrokompüterlərin
ə
sas
fərqləndirici
cəhətləri
aşağıdakılardır:
onların giriş məkanlarının şəbəkələrinin
ölçülərindən
asılı
olmayan
yenidən
qurulmuş koeffisientlər və alqoritmlərin
poroq elementləri şəbəkəsi şəklində təqdim
olunan məsələlərin həlli alqoritminin
hesablayıcı sistemidir.
4.
Hesablayıcı texnika
Neyrokompüter – oxşar strukturların
prosessor elementi neyron səviyyəsinə
qədər sadələşdirilmiş, elementlər arasında
ə
laqə kəskin mürəkkəbləşdirilmiş və
proqramlaşdırma prosessor elementləri
arasındakı əlaqələrin koeffisientlərinin
dəyişdirilməsinə köçürülmüş arxitekturanın
hesablayıcı sistemidir.
5.
Tibb (neyrobioloji
yaxınlaşma)
Neyrokompüter – sinaptik əlaqələrlə
(sinapslarla) əlaqələnən yadr, akson və
dendridlərin qarşılıqlı əlaqə modelindən
ibarət olan hesablayıcı sistemdir.
6.
qtisadiyyat və maliyyə
Tez-tez neyrohesablayıcı dedikdə biznesin
paralel yerinə yetirilməsini təmin edən
sistem başa düşülür.
12
•
çoxlu sayda sadə hesablayıcı qurğuların paralel işləməsi sayəsində
onların yüksək səviyyədə cəld işləməsi təmin edilir;
•
neyron şəbəkəsi öyrənmə qabiliyyətinə malikdir və bu da şəbəkənin
parametrlərinin sazlanması yolu ilə həyata keçirilir;
•
neyron şəbəkəsi imtinalara və kənar təsirlərə qarşıyüksək dərəcədə
dayanıqlı olur;
•
ayrı-ayrı neyronların sadəquruluşa malik olması neyroşəbəkənin
aparat realizasiyası üçün informasiyanın işlənməsinin yeni fiziki prinsiplərdən
istifadə etməyə imkan verir.
Neyrokompüterlər əsasən irəlicədən müəyyən edilmiş məsələlər dairəsinin
həlli məqsədləri üçün yaradılır. Göründüyü kimi gələcəkdə kombinəli
texnologiyalara əsaslanan və özündə zərurət yaratdıqca bu və ya digər
neyroprosessor qurğularını birləşdirməklə daha geniş yayılacaqdır. Hazırda
kompüterlərin gələcək məhsuldarlığının artırılmasını kütləvi paralellik xassələrinə
malik olan sistemlərlə əlaqələndirirlər. Bu cür sistem, yəni neyrokompüter süni
neyrşəbəkəyə əsaslanmaqla, elektron və ya optik elementlərdən qurulan aparat
vasitəsilə reallaşdırılır. Tam əmrlər yığınına malikolan mikroprosessorlardan fərqli
olaraq, neyroşəbəkəni təşkil edən hər bir neyron yalnız sadə analoq çevirici
elementdən ibarətdir. Milyonlarla neyronları özündə birləşdirən şəbəkənin
kollektiv xassələri artıq adi hesab edilmir.
Çox mürəkkəb hesablayıcı məsələlər hal-hazırda informasiya emalının digər
neyron texnologiyası olan neyron şəbəkələrdə informasiyanın emalı üsulu ilə həll
edilir.
Neyron şəbəkə müəyyyən bir struktur ilə əlaqləndirilmiş ayrı-ayrıneyronlar
toplusudur. Şəbəkənin hesablama gücü, yəni onun yerinə yetirə biləcəyi məsələlər
məhz bu əlaqələrlə müəyyənləşir. Əlaqələr bir qisim neyronların çıxışlarını
digərlərinin girişləri ilə birləşdirir, onların “gücü” isə çəki əmsalları ilə (və ya
sadəcə olaraq çəkilərlə) verilir. Beləliklə, bir neyronun davranışının digər neyronun
davranışına təsir gücü əlaqənin uyğun çəki əmsalı ilə müəyyən olunur. Buna görə