Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
tərəfinə keçə bilməzdilər. Çünki, hər iki dövlət bir çox məsələlərdə İngiltərəyə, dolayısilə Avropaya bağlı idilər. Vəziyyəti dəqiq müəyyənləşdirən Fransa və Belçika nümayəndə heyəti o andan etibarən İngiltərənin tərəfini saxlamamağa qərar verdilər. Bununla da konfransda vəziyyət dəyişdi. «Standard Oyl»un rəhbərləri konfransın gedişindən razı idi. Çünki onlar İngiltərə ilə Bolşevik Rusiyası arasında istər Genuya konfransında, istərsə də konfransdan ayrı olaraq Bakı nefti üçün gizli görüşlərin keçirildiyini bilirdi. Elə Fransa ilə Belçikaya təzyiqi də bunun üçün edirdi. Amerika prezidentinin xarici siyasət üzrə müşaviri Huqhs açıqca hər iki dövlətə İngiltərəni dəstəkləyəcəkləri zaman bir daha kredit verilməyəcəyini bildirdi. Hətta əvvəllər verilmiş borcların qaytarılmasını tələb etdi. Halbuki, o dövrdə Fransa ilə Belçika Amerikaya olan borclarını qaytarmaq gücündə deyildilər və bu səbəbdən də Amerikanın tərəfini saxladılar. Fransa ilə Belçikanın bu hərəkətləri haqqında alman qəzetçilərindən Lokal Aukz yazdığı məqalələrinin birində belə demişdir: «Fransa və Belçikanın Rapallo müqaviləsini tanımamalarına və Genuya konfransının gedişinə mane olmalarına səbəb «Standard Oyl» şirkətidir. Şirkət sovet hökumətinin keçirdiyi maliyyə böhranından istifadə edərək dünyanın ən zəngin neft qaynaqlarını ələ keçirə biləcəklərinə ümid edirdi. Amerikanın himayəsi olmasa idi Fransa və Belçika bu qədər açıq və cəsarətlə İngiltərənin əleyhinə gedə bilməzdi». Yuxarıdakı yazı da göstərir ki, artıq Genuya konfransında danışılan bütün söhbətlərin əsasını neft təşkil edirdi. «Tayms» qəzetinin Paris müxbiri tərəfindən qəzetinə 1922-ci il mayın 7-də göndərilən teleqrafda «Bu gün Avropa mətbuatı neft ilə doludur» demişdir. «Standard Oyl» ilə «Royyal Datç-Şell Qrup» şirkətləri öz mənfeləri uğrunda müharibədən yeni çıxmış pərişan Avropanı əzməkdə idilər. Genuya konfransının nəticələrinin müvəffəqiyyətsizliyə doğru getməsinin əsas səbəbkarı Fransa və Belçikanın olması barəsində Avropa mətbuatında kifayət qədər materiallar çap olunmuşdur. Vəziyyətin belə bir anında Fransanın nümayəndə heyətinin rəhbəri Barthou Fransa prezidenti Puankare ilə şəxsən görüşmək və izahat vermək üçün təcili Parisə yola düşdü. Barthou Parisə hərəkət edərkən, Fransanın hava nəqliyyatı naziri Loran Epnak da qeyri-rəsmi olaraq neft müzakirələrini davam etdirmək üçün Parisdən Genuyaya gedirdi. Bakı neftinə qoyulmuş sərmayələrin vəziyyətini təhlil edən Dr.W.Mauther 1925-ci il martın 28-də «Tayms» qəzetində çap etdirdiyi bir məqalədə Fransanın Bakıda işlətdiyi neft sahələrinə yatırdığı sərmayənin miqdarı 70, Belçikanın 21, İngiltərəninki isə 172 milyon sterlinq olduğu göstərilmişdir. İngiltərəyə qarşı girişiləcək mücadilədə Fransa və Belçika koalisyon yaradacaq, Amerika isə onları həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən təmin edəcəkdir. Həmçinin, prezident Puankare ilə görüşmək üçün Parisə gələn Barthounu əvəz edən Loran Epnak Genuyada «Standard Oyl»un təşviqi və yardım vədi səbəbindən Fransa və Belçika neft anlaşmasını imzaladı. O, bu münasibətlə verdiyi bəyanatda belə deyirdi: «Əvvəla biz Fransa ilə Belçika qrupları arasında bir iitifaq yaratmaq üçün plan hazırladıq. Bu ittifaqın məqsədi: Müharibədən əvvəl mövcud olmuş hüququn müdafiəsi olduğu kimi, 1918-ci ildən sonra sabiq ərazi sahiblərindən satın alınmış hüququn himayəsi. Bu iki millətə mənsub vətəndaşlara aid neft ərazisinin müştərək işlədilməsidir». Bu bəyanat və ittifaq İngiltərəyə, İngiltərənin neft mənfəətlərinə açıqca qarşı gəlmək demək idi. İngiltərə ona qarşı edilən müəyyən hərəkətləri bağışlasa da, neft mövzusunda olanlara qarşı çox amansız davranırdı. Lloyd Corc Fransa və Belçikanın «Standard Oyl»un himayəsində İngiltərəyə qarşı cəbhə almalarından sonra müəyyən tədbirlərə əl atdı. Ancaq, elə bir nəticə əldə edə bilmədilər. Fransa neft mövzusunda «Standard Oyl»dan aldığı dəstəklə Birinci Dünya müharibəsinin birgə iştirakçısı və müttəfiqi ingilislərə qarşı hərəkət etməyə başladı. Fransanın belə bir hərəkəti İngiltərəni hadisələrə boyun əyməyə məcbur etmişdi. Ancaq, bu Deterdinqin də boyun əyməsi demək deyildi. Deterdinq heç vaxt boyun əymədiyini qısa bir müddət sonra da isbat edəcəkdi. Deterdinqin Fransaya qarşı qurduğu planlar çox məxfi idi. Ancaq, bu iyirmi beş ildən sonra aşkar oldu. Fransa və Belçika arasında qəbul olunmuş müştərək qərardan sonra hər iki dövlətin nümayəndələrinin iştirakı ilə aparılmış müzakirələrinin sonunda bu iki dövlətin zəmanəti ilə yeni bir neft şirkəti quruldu. Şirkətə rəhbərlik o zamanlar Fransanın Ticarət Nazirliyində neft işləri müdiri olan Pineauya (Pino) tapşırıldı. Bütün bu hadisələr baş verərkən Rusiya bir tərəfdən «Royyal Datç-Şell Qrup», digər tərəfdən də İngiltərənin rəsmi şəxsləri ilə gizli müzakirələr aparırkən, Genuya konfransında iştirak edən rəsmi nümayəndə heyəti vasitəsilə dörd dövlət arasındakı rəqabəti də qızışdırırdı. Genuya konfransında iqtisadi müzakirələri idarə edən bolşevik nümayəndə heyətinin üzvlərindən Rusiyanın Londondakı səfiri Krasin 1923-cü il mayın 9-da Moskvada «İzvestiya» qəzetində çap olunmuş bir bəyanatında bu fikirləri irəli sürmüşdür: «Sovet hökuməti Azərbaycandakı neft sahələrinin dörddə birinə qeyd-şərtsiz sahib olmalı idi. Geridə qalan dörddə üçü isə İngiltərə, Fransa, Amerika və Belçika arasında bərabər bölünməlidir. Bu arada əcnəbi təbəəsi olan mülk sahibləri də gözdən uzaq tutulmamalı idi». Hətta Krasin böyük mülk sahiblərinin sovet hökuməti tərəfindən təşkili düşünülən Konsorsiuma daxil edilməsini də elan edir. Krasin mülk sahiblərini deyərkən bolşeviklərin Rusiyada hakimiyyəti əllərinə almalarına qədər mülkə sahib olanların nəzərdə tutulduğunu açıqca bildirirdi. «Standard Oyl»un rəhbərləri Krasinin bu bəyanatının mənasını anladıqları üçün çox soyuq qarşıladılar. Çünki, onlar Bakı neftinin səhmlərinin bir hissəsini bolşeviklər iqtidara gəlmələrindən sonra əldə etmişdilər. Buradan belə bir nəticə çıxırdı ki, «Standard Oyl»un satın aldığı hissələrin əski sahibləri olan Nobel qardaşlarının qədim haqları nəzərə alınmayacaqdır. «Standard Oyl» Nobel qardaşlarına aid olan və imtiyazları Rusiyada bolşeviklərin hakimiyyətə gəlmələrindən təxminən üç il sonra, yəni 1920-ci ildə əldə etimşdir. Əgər kommunist Rusiyası Krasinin elan etdiyi qərarını tətbiq edərsə amerikalılar Azərbaycanda qurulacaq Konsorsiumda yer almayacaqları kimi, bu xüsusda hər hansı bir haq, iddia və söz sahibi də olmayacaqdılar. Krasinin bu bəyanatı açıqca göstərir ki, İngiltərə hökuməti, xüsusilə Lloyd Corc ilə Deterdinq rusların ortaya atdığı bu plandan xəbərdar idilər. Çünki, 1922-ci il mayın 2-də Genuya konfransının təşkilatçıları tərəfindən qələmə alınmış və elan edilmiş memorandum sovetlərin qəbul edə biləcəkləri bir formada yazılmışdı. Burada həm də mülk sahiblərindən də bəhs olunurdu: «Sahiblər isə bolşeviklərin milliləşdirməni elan etmələrindən əvvəl Rusiyada mal-mülk sahibləri olan fərdlər və ya fərdlərdən təşkil olunmuş qruplardı». «Royyal Datç-Şell Qrup»un rəhbərləri «Standard Oyl» ilə müttəfiqlərinə qarşı qurduqları bu plan sayəsində Bakının neft sahələrindən yalnız ingilislər faydalana biləcəkdilər. Ancaq, ingilislər bütün işlərini uğurla həyata keçirə bilməyə nail olsalar da, bir nöqtəni unutmuşdular. İngiltərə müttəfiqlərini necə oyundan kənarda qoymuşdularsa da, gələcəkdə Rusiyanın da onu belə bir vəziyyətə sala biləcəyini heç ağlına gətirməmişdi. Amerikalılar kimi fransızlar da, belçikalılar da imzalanan bu memorandumun sayəsində çıxılmaz bir vəziyyətə düşmüşdülər. Bu dövlətlərin təbəələri Bakının neft sahələrindəki hissələrini 1918-ci ildən Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|