ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Sosyal Bilimler Ara tırmaları Dergisi
Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr
Cilt: 2 Sayı: 4 Aralık 2011
TÜRK YE’DE GERÇEKLE T R LEN GELENEKSEL EVL L K
ÇE TLER N N NEDENLER VE EVL L KLER ÜZER NDE TÖREN N
ETK S
“THE REASONS FOR TRADITIONAL MARRIAGES IN TURKEY AND
THE EFFECTS OF CUSTOM ON MARRIAGES”
Tu ça POYRAZ TACO LU
∗∗∗∗
Özet
Çalı mada Türkiye’nin çe itli bölgelerinde gerçekle tirilen
taygeldi, levirat, kan bedeli ve berder gibi geleneksel evlilik çe itleri
ele alınacaktır. Evlilik çe itlerinin incelenmesinde; söz konusu
evliliklerin
sosyo-kültürel
ve
ekonomik
nedenlerinin
de erlendirilmesi, evlili in yapılmasında karar vericilerin kim ya da
kimler oldu u, evlilikle birlikte ortaya çıkan rol de i meleri ve
çatı maları ile evliliklerde törenin etkisinin ortaya çıkarılması
amaçlanmaktadır. Bu çerçevede öncelikle ele alınacak olan evlilik
çe itlerinin yapısıyla ilgili bilgilere yer verilerek; daha sonra
Türkiye’de bu tür geleneksel evlenmelerin yaygın olarak görüldü ü
illerde (Nev ehir-Taygeldi, Mardin-Levirat, Urfa-Kan bedeli ve
Urfa/Mardin-Berder) söz konusu evlilik tecrübesini ya ayan
bireylerle ve onların yakınlarıyla gerçekle tirilen görü melere yer
verilecektir. Görü me sonuçlarından elde edilen bilgilerden
Türkiye’nin bazı bölgelerinde yaygın bir ekilde rastlanan ancak
literatürde fazla yer almayan geleneksel evliliklerin nedenleri, yapısı
ve özellikleri açısından bilgilere ula ılacak ve böylece literatüre katkı
sa lanacaktır.
Anahtar Kelimeler: Aile, Evlilik, Töre, Taygeldi, Levirat,
Kan Bedeli, Berder.
∗
Yrd.Doç.Dr., Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü
115
Abstract
This study deals with certain types of traditional marriages occur in
various regions of Turkey. These marriage types are as follows: taygeldi,
levirat, blood price and berder. While analysing these marriage types, the
following points are planned to be revealed: the socio-cultural and
economical reasons, decision makers for such marriage types, role changes
resulting from these marriages, conflicts experienced as well as the effects
of custom on these types of marriage. Firstly, background information will
be provided in regard to patterns of these marriage types. Next, data
gathered through the interviews with the individuals having experience on
these marriage types. These interviewees live in the provinces where these
certain types of marriage are common (Nev ehir-Taygeldi, Mardin-Levirat,
Urfa-blood price and Urfa/Mardin-Berder). Therefore, the reasons for, the
pattern and features of these marriage types will be discussed, leading to
new information which will a significant contribution to the existing
literature.
Key Words: Family, Marriage, Custom, Taygeldi, Levirat,
Blood Price as a marriage type, Berder.
1. Kuramsal ve Kavramsal Çerçeve
Ana-baba çocuklar ve tarafların kan akrabalarından (aile biçiminin
gere ine göre) meydana gelmi ekonomik ve toplumsal bir birlik (Gökçe,
1976) olan aile, sosyalizasyon sürecinin en temel kurumunu
olu turmaktadır. Aile birtakım evrensel özelliklerle tanımlanabilse de
ülkeden ülkeye hatta aynı ülkenin çe itli bölgelerinde farklılıklar sergileyen
bir kurum olma özelli i ta ımaktadır. Bunun sebebi olarak ailenin, içinde
bulundu u toplumsal yapının de er yargıları, normatif kuralları ve ahlak
sistemleri gibi bir takım unsurlar tarafından ekillenmesi gösterilebilir. Bu
durum her toplumsal yapının kendi iç dinamikleri ve sorunlarını çözme
ba lamında kendine özgü aile yapısı ve evlilik çe itleri geli tirmesine
neden olmaktadır. Aile, evlenme akdi ile ortaya çıkan bir kurumdur.
Balaman (2002), ailenin olu turdu u topluluk içerisinde evlilikle ilgili; seks
yasa ı, soy izleme, yörel yerle me, otorite, miras vb. konularda bir dizi
kurallar, adetler, töreler ve düzenlemeler yaptı ını ileri sürmektedir. Ona
göre bunların tümünün birer kurum olarak geli mesi ve yaygınla ması
yanında topluluklardan topluluklara kimi de i iklikler göstermesi,
toplulukların ya am biçimlerinin farklılı ından kaynaklanmaktadır.
116
Ara tırmada ele alaca ımız dört evlilik çe idini olu turan taygeldi,
levirat, kan bedeli ve berder evlili i geleneksel toplum yapısına özgüdür.
Geleneksel
toplum
yapısındaki
evliliklerin
genel
özelliklerine
baktı ımızda; gençlerin kimlerle evlenebilece i üstüne bir takım kesin
yasaklamalar olmamakla birlikte, oldukça dar bir çerçeve içinden (grup
içinden) evlenme tercih edilir. Özellikle amca çocukları ile evlenme yaygın
bir gelenektir. Geni akraba toplulukları kendi geleneksel yasaları ve
cezalandırma kurallarıyla oldukça büyük güçlere sahiptirler. Birçok
durumlarda devletin içinden çıkamadı ı uzun süreli bir takım a iretlerarası
anla mazlıklar yazılı olmayan bu geleneksel yasaklarla a iretlerin kendi
aralarında çözümlenebilmektedir (Yasa, 1962). Yasa’nın açıklamalarından
da anla ıldı ı gibi, geleneksel toplumlarda gerçekle tirilen evlilik çe itleri
aileler ve akrabalar arası ili kileri ve anla mazlıkları çözümleme i levini
yerine getirmektedirler. Böylece geleneksel toplumlar için bazı durumlarda
töre, gelenek, görenek, örf ve adetlerden olu an normatif kurallar, yazılı
hukuk kurallarından daha etkili olabilmektedir.
Bu noktada geleneksel toplumlardaki ili kileri düzenlemede bir
hayli etkili olan yazısız hukuk kurallarından, özellikle de töre kavramından
kısaca bahsetmekte yarar görülmektedir. Bahar (2005: 81)’a göre bir sosyal
kültür yapısında kanun ve ahlak kuralları yerine geçebilecek kadar
kuvvetli fakat kanun olmayan davranı kalıplarına örf-töre denilmekte ve
yaptırımları en fazla olan normlar olarak tanımlanmaktadır. Törenin hâkim
oldu u toplumsal yapının özellikleri olarak; de i menin yava
gerçekle mesi, gelene in geçerli olması, otoriteye ba lılık, biz duygusuna
dayanan ili kiler, kadercilik belirtilebilir. Böyle bir toplumsal yapıda töre,
namus olgusu kar ısında edinilen tavır konusunda da önemli bir fonksiyon
yerine getirmekte; toplumdaki kadın-erkek ili kileri töreye göre
ekillenmekte, namus olgusunun gündeme geldi i konularda töre çözüm
yolu olarak görünmekte ve konunun töreyle çözüme ula madı ı hallerde
toplumsal baskı, tecrit, kan davası, hatta ölüm gündeme gelmektedir.
Evlenme ekliyle ilgili en önemli sorun, e seçme konusunda
evlenecek ki ilere tanınan özgürlükle ilgilidir. nceleme konumuzu
olu turan evliliklerin literatürde hangi evlilik çe idine dâhil edildi i
konusuyla ilgili açıklamalara baktı ımızda, Balaman (2002) taygeldi, levirat
ve berder evlili ini tercihli evlilikler arasında belirtmektedir. Buna göre
burada “tercih” sözcü ünün anlamı, geleneksel tür ya amda, çocukların
kimlerle evlenmesi gerekti i konusunda bireylerin de il, ailelerin öncelik
durumuna göre karar almalarıdır. Tercihli evlilikler, evlendirilecek çiftler
arasında tercih, izin ve yasak kurallarına i lerlik kazandırır. Bu kurallar
Dostları ilə paylaş: |