17
Justis atque piis, moderatur robore plenis,
ut venerabilium nobiliumque virorum res geste pateant, cernent [
blanc] quorum
partes cujusque duo sunt, tenet et domino [blanc] sic concedente sequentur, et ad evitanda
quamplurima damna et pericula que in predictis et superpredictis poterant evenire, inspecta
utilitate publica in futurum proveniente, testibus
32
infrascriptis, plena deliberatione et tractatu
communicato plurium virorum concilio, ordinaverunt et perpetuo
statuerunt quod eorum
notitia
33
fieret unus liber, sub majori forma, ad quem faciendum specialiter Bernardum de
Santa Eulalia notarium creaverunt, quiquidem liber in se sex partes contineat,
in quarum prima ponatur dies in quo dicti nobiles viri capitularii fuerunt electi seu creati ad
officium capitulatus seu etiam consulatus et eorum nomina
34
conscribantur et nomina
assessorum, sindicorum, notariorum omnium et nomina in parva curia constitutorum ;
itemque hoc idem fiat in futurum per successores eorum quolibet anno in quolibet consulatu
vel etiam capitulatu ; itemque scribatur forma juramenti quorumlibet seu que debent jurare
capitularii in tempore creationis eorum et omnes alii cum per ipsos ad eorum officium
assumentur ; item nomina duodecim partitarum civitatis et suburbii et quibus limitibus
dividuntur ; item omnia vexilla seu senheiras
35
cujuslibet partite et quo locata modo
abstrahentur per vias
36
seuque omnia debent poni et qui cives cujuslibet partite cum necesse
fuerit sequi debeant dictas
senheiras
37
seu vexilla, scribantur etiam lingua eorumdem prout ab
antiquo fuerunt scripta seu etiam consignata ;
item in secunda parte dicti libri scribantur omnes consuetudines Tolose in forma publica et
que ad eorum usum et statum Tolose urbis et suburbii faciunt prout ab antiquo per
antecessores nostros fuerunt conscripte seu etiam ordinate ;
item in tertia parte dicti libri scribantur omnia instrumenta statutorum, libertatum,
immunitatum, largitatum atque omnium jurium ad Tolosam regiam civitatem et suburbium
pertinentium ;
item in quarta parte dicti libri scribantur in forma publica tam littere quam gracie regie vel
etiam alie que nobili capitulo et universitati Tolose fuerunt concesse et in posterum
concedentur et ad perpetuam conservationem dictarum libertatum et immunitatum et etiam
largitatum et ad confirmationem earumdem ;
32
Clausolles : temporibus ; ces témoins annoncés, comme il est normal dans les actes publics, n’apparaissent
cependant pas dans la transcription.
33
Clausolles : notitiae.
34
Clausolles : notitia.
35
Clausolles : sembheriae ; senhera : bannière (cf. Chanson de la Croisade, éd. E. Martin-Chabot, t. 1 p. 210).
36
Clausolles : unos.
37
Clausolles : sententias.
18
item in quinta parte dicti libri scribantur omnia arresta per regalem curiam facta et etiam alia
tam per regales magistratus quam per quoscumque alios facta et etiam que fient nihilominus
in futurum que sunt et esse poterunt et que faciunt et facient ad regimen et bonum statum
hujus ville Tolose et ad conservationem et confirmationem omnium predictorum ;
item
38
in sexta parte dicti libri scribantur nomina
39
notariorum quibus tradentur notarie seu
libri et papirus publici notariorum deffunctorum
et etiam scribantur nomina
40
notariorum
quibus tradentur notarie seu libri et papirus publici illorum notariorum qui ad alia loca se
transtulerunt causa inhabitandi ibidem seu domicilium commutandi.
Predicta omnia fecerunt, statuerunt et ordinaverunt predicti consules ex causis predictis ex eo
quia eorum intemerate domum communem
41
populum et universitatem urbis et suburbii
Tolosa ad eorum libertates immunitates et alia eorum jura defendere et tuere et republicam
gubernare et eo ut in dicto libro in certo loco in domo communi fideliter
42
tenendo et
custodiendo predicta omnia tutius custodiantur et facilius valeant reperiri et ipsa omnia
penitus illesa remaneant et quamplurima pericula nihilominus evitentur.
Quaquidem ordinatione facta et in hoc presente libro scripta ut apparet superius evidenter ad
executionem omnium predictorum et primo quod ad primum
43
de mandato dictorum
capitulariorum ut sequitur est processum per me notarium suprascriptum singula in singulis
partibus conscribendo.
38
L’ensemble de ce paragraphe est littéralement transcrit dans Ms 696 f° 88, qui précise qu’il se trouvait au
verso du f° 1.
39
Clausolles : notitia.
40
idem.
41
Ce membre de phrase est peu clair ; s’agit-il d’une mauvaise lecture ?
42
Clausolles : fedeliter.
43
Clausolles : primam.
19
Chronique 1
1295-1296
folio 1v
44
Anno
45
Domini 1295, die dominica
46
ante festum nativitatis Beate Marie virginis, fuerunt
electi seu creati ad officium venerabilis capitulatus magne atque regie civitatis et suburbii
[Tholose] viri venerabiles qui sequuntur : Petrus Barravi de partita Beate Marie Deaurate,
Vitalis de Villarasa de partita Pontis-Veteris, Estouterius de Sancto-Barcio de partita Beate
Marie Dealbate, Raymundus Ysalguerii
47
de partita Sancti Petri Sanctique Geraldi, Ramondus
de Jornas de partita Sancti-Stephani, Davinus
48
de Roaxio de partita Sancti-Romani,
pronominati viri capitularii sunt de civitate ; de suburbio : Petrus Guilhelmus Blasini de
partita Sancti-Petri de Coquinis, qui viam universe carnis ingressus fuit in eodem capitulatu,
Peregrinus Signarii
49
de partita Crosarum, Stephanus Maurandi de partita Arnaldi-Bernardi,
Arnaldus de Gaillaco de partita Posonvilani, Oldricus
50
de Portallo de partita Matabovis,
Petrus Bertrandus Jordani de partita Villenove ; assessores de civitate dominus Guilhelmus
Arnaldi de Pujolibus, legum professor, dominus Petrus de Gaillaco, legum professor ;
assessores de suburbio magister Guilhermus de Turre, jurisperitus, magister Bernardus
Guillermi, jurisperitus ; sindicus de civitate magister Arnaldus Pruni
51
, notarius ; sindicus de
suburbio magister Guilhelmus ; notarii capitulariorum de civitate : Hugo de Burgata (
et cinq
autres) ; notarii capitulariorum de suburbio : Pontius de Fonte, Petrus de Savinhaco,
Petrus de
Amatis (et trois autres, six en tout) ; notarii criminum : de civitate Jacobus Regis, de suburbio
44
II 627 f° 256v ; Ms 696 f° 88.
45
Transcription d’après ADHG, Ms 17 f° 2v-3 ; pour les consuls, voir aussi BB 204 f° 37v n° 486 (cet acte est la
création comme notaire public de Bernard de Sainte-Eulalie). ADHG, Ms 17 f° 3 signale à propos de
l’enluminure: « Les capitouls sont peints habillez de vert, rouge et pourpre. »
46
Il s’agit donc du 4 septembre ; confirmé par II 627 f° 256v-257 : « En premier lieu se treuve [-t-]il que l’an mil
deux cens quatre vingtz et quinze, auquel an le premier livre des histoires de la present ville fut commencé,
ladicte eslection fut faicte le dimenche avant la Nativité Nostre Dame, tout ainsi que se treuve audict premier
livre des histoires f° I tourné et au commencement de l’histoire y descripte » ; au contraire, BB 269 f° 10
indique : « Le dimanche 8
e
de septembre et feste de la Nativité de Nostre-Dame, reignant Philipe le Bel, furent
esleus capitoulz de la ville et bourg de Tholoze » ; c’est aussi ce que note L
A
F
AILLE
(Annales, t. 1, p. 20-21),
alors que Ms 696 indique justement : « La creation capitulaire se fist le dimanche avant la feste de (la) la
Nativitté de Nostre Dame. »
47
BB 269 : « banquier » ; BB 204 f° 37v : campsor.
48
ADHG, Ms 17 : Dominus.
49
ADHG, Ms 17 : Ignarii.
50
Le prénom est laissé en blanc dans ADHG, Ms 17 ; L
A
F
AILLE
:
Alaric.
51
ADHG, Ms 17 : Poumi.