Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 237 «Müqəddəs ojaq», «İnsaf nənə», «Ömür-lük jəza», «Kişilik haqqında himn» şeirlər toplusu və nəsr əsərləri çap olunmuşdur. Tənqidçilər onun «Vijdan susanda» əsərinin bədii uğurlarını xüsusilə qeyd edirlər. Əsərləri keçmiş SSRİ və xariji ölkə xalqlarının dillərinə tərjümə olunub. Valentin Rasputinin «Mariyaya pul la-zım idi», «Sonunju möhlət» əsərlərini rusjadan dilimizə tərjümə etmişdir. Əfqan Əsgərov ədəbiyyatımızda öz sözü, öz səsi olan istedadlı yazıçıdır. «Azərbayjan gənjləri» qəzetində şöbə müdiri kimi (1948-53) əmək fəaliyyətinə başlayan Əfqan həm nəsr, həm dramaturgiya, həm də publisistika sahəsində qələmini sınayan istedadlı yazıçı kimi «oricinal, son dərəjə aktual problemlərə meyil edən, həmişə həyatla ayaqlaşan, müasir ruhlu sənətkar» kimi dəyərləndirilir. «Gejikmisən», «Gözəllik sorağında» (hekayələr), «Sarı ələk» (hekayələr və pyes), «Qartal əfsanəsi», «Gülyanaq» (roman və povest), «Həsrət də bir vüsaldır», «Dünya gözəlliyindir», «Bəy İnal» və s. kitabların müəllifidir. Onun «Dağ seli», «Sarı əljək», «Qız atası», «Gülməyən adam» pyesləri Bakı, Gənjə, Sum-qayıt dram teatrlarında tamaşaya qoyulmuş, tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır. Kitablarında toplanan hekayələri, roman və povestləri, müxtəlif ideyalı maraqlı sücetlərə malik əsərlərdir. Həm müasir, həm tarixi, həm də tarixi-əfsanəvi mövzuda qələmə aldığı «Qartal əfsanəsi», «Bəy İnal» «Gülyanaq», «Katib», «Şahlar şahı» «Məhəbbət ətirli qərənfilim» roman və povestlərində Əfqan «xalqımızın tarixindən, tarixi-əfsanəvi keçmişimizdən, müasir həyati gerçəkliklər-dən, gözəl, monumental lövhələr, epik bədii salnamələr yaratmış» sənətkardır. İsa Hüseynov Azərbayjan ədəbiyyatının 50-ji illərdən üzübəri yazıb-yaradan qüdrətli yazıçısıdır, psixoloci üslubda Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 238 yazan sənətkarıdır. Məmməd Arif hələ 50-ji illərdə onun «Yanar ürək» povestiylə bağlı yazdığı «Yazıçının siyasi möv- qeyi» məqaləsində bu povestinə qədər yazdığı əsərlərlə bağlı bu fikirlərini bildirirdi ki, İsa Hüsenyov «həyat hadisələrini dərindən və təvərrüatı ilə, insan xarakterlərini isə daha çox psixoloci planda əks etdirməyə meyil edən yazıçılardandır» (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı. II cild. Bakı. 2007). İsa Hüseynovun ədəbi tənqiddə mübahisə doğuran əsərləri bir sıra səbəblərlə bağlıydı. İ.Hüseynovun ömrünün böyük bir hissəsi kommunist ideologiyasının hökmran olduğu dövrə düşür. Bu elə bir dövrdür ki, sovet adamları kommunist ideyaları ilə silahlandırılırdı, onların məqsədi, amalı kommunizm jəmiyyəti qurmaq idi. Xalqın bu jəmiyyətin qurulması uğrundakı mübarizədə göstərdiyi dözüm, dəyanət, mübarizlik, əldə etdikləri nailiyyətlər o dövrdə yaranan əsərlərin məzmun və ideyasını tənzimləyirdi. O dövrdə yaranan əsərlərin 90%-dən çoxunda bu kommunizm uğrunda mübarizə, hər addımda köhnəliyə qələbə çalan yeniliyin təsviri, sovet adamlarının humanist duyğuları ön planda verilirdi. Belə bir dövrdə İsa Hüseynov «Yanar ürək», «Doğma və yad adamlar» kimi əsərlər yazdı ki, kommunist ideologiyasının irəli sürdüyü problemlərin əvəzində İ.Hüseynov əsərlərində «fərdi psixoloci təhlil, bütövlükdə yazı tərzində psixologizm var idi: insanın mənəvi-psixoloci planda əks etdirmə, obrazı daha çox bu planda janlandırma üstün idi. Bu xüsusiyyəti ilə o, sosialist realizmi prinsiplərinin normativliyi ilə uyuşmurdu. Bu metodun prinsip və nor- malarından kənara çıxırdı. Tənqidçini həyəjanlandıran da bu idi» (T. Hüseynoğlu). Böyük ədibin «Tütək səsi», «Saz», «Teleqram» povestləri, «Məhşər» tarixi-fəlsəfi romanı bu gün də tənqidin baş vura bilmədiyi mövzulardır. Bir sıra tənqidçilər Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 239 onun əsərlərində yazıçı düşünjəsinin mahiyyətinə varmaqda çətinlik çəkir. Sovet adamlarının kommunizm jəmiyyəti qurması uğrunda apardığı «mübarizə», qazandıqları nailiyyətlər, dünyamiqyaslı «qurujuluq işlərinin təs-viri», sovet adamlarının «mövqeyi», jəmiyyət qurujuluğu uğrunda «polad kimi bərkiməkdə» olan sovet adamlarının əməyinin təsvir və tərənnümü İ. Hüseynovda yox idi və sosializm realizmi metodu ilə silahlanmış tənqidçilərimiz nə yazıq ki, İ.Hüsenyov kimi yetişməkdə olan sənətkarın yaradıjılığındakı insanı «mənəvi psixoloci planda əks etdir-mə, obrazı daha çox bu planda janlandırma» keyfiyyətlərini sosializm realizm «normativliyi» ilə «uyuşmadığından», bu prnsip və metodların çərçivəsindən kənar çıxdığından yetə-rinjə qiymətini verə bilmirdilər. Əksinə, danlağı çox idi. «Aydın olur ki, sənətdə psixoloci təhlilin, psixologizmin əleyhinə olanlar, yəni bütövlükdə İsa Hüseynovun müdafiə etdiyi, əsaslandığı yaradıjılıq prinsiplərinin əleyhinə olanlar, prinsipial sinfilik pərdəsi altında «bayağı sosiologizm» mövqeyindən çıxış etmişlər, əsl sənətin, böyük ədəbiyyatın yaranmasına böyük də əngəl törətmişlər... Zaman göstərdi ki, yazıçı İsa Hüseynov hər hansı tənqid və təzyiqə baxmayaraq, əsərlərində hadisəçilikdən, əhvalatçılıqdan, hadisələri və əhvalatları sıralamaq və düzməkdən daha çox hisslərin bioqrafiyasını yaratmaqla, yəni dərin psixoloci təhlil ustalığını artırmaqla, psixologizmi dərinləşdirməklə böyük ədəbiyyat yaradıjılığı yoluna çıxmışdır». Onun «Bizim qızlar», «Dan ulduzu», «Tütək səsi», «Saz», «Teleqram» povestləri, «Məhşər» tarixi fəlsəfi romanı, «Yanar ürək», məhz tənqidin şərhinə girişmədiyi «İdeal», «Ədəbiyyat» romanları onun qüdrətli qələm ustalığından xəbər verir. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 240 Ədəbi fəaliyyətə «Anadil oxuyan yerdə» oçerki ilə başla- yan sənətkar sonralar da yazdığı hekayə, povest, romanlarla yanaşı ssenarilər də yazmışdır. «26 Bakı Komissarı», «Nəsimi», «Ulduzlar sönmür» onun ssenariləri əsasında çəkilmiş filmlərdir. Müharibə dövründəki Azərbayjan kəndinin həyatından bəhs edən «Tütək səsi», «Saz» povestləri «Azərbayjan kəndinin dərdi, kədəri, bu dərd və kədərin doğurduğu ah, nalədir». Onlar müharibə ojaqlarından uzaqlarda olsalar da, müharibə hər bir evi öz ağır pənjəsi ilə əzir. Ərlər, ata-lar, oğullar düşmən tapdağı altında, dəhşətli bombaların partladığı, hər an hər evə göndərilən qara kağızların gətirdiyi dəhşətli ağrı, ajı və fəlakətlərlə dolu odlu-alovlu səngərlərdədir. Bu dəhşət, fəlakət bir evdə deyil, bütün evlərdə, bü-tün ölkədə hökm sürür. Xalqın qəlbində dərdlə qarışıq bir nifrət də vardır ki, bu müharibə törədənlərədir: «Dərd qarışıq bu qəzəb və nifrət xalqın sinəsindən tütək səsi, saz sədaları ilə qarışıq çıxır». İlk əvvəllər İsa Hüseynov, sonrakı əsərlərində İsa Muğanna kimi tanıdığımız sənətkarın sənət dünyasının zənginliyi və genişliyi diqqətdən yayınmır. «Elə bir sənət dünyası ki, məhvərində insan fenomeni dayanıb, yazıçının ilhamının və istedadının bütün güjü insan sirrini açmağa həsr edilib; bədii nəsrinin ritmi, bütün ifadə vasitələri, bütövlükdə dil yaradıjılığı-hər şey məhz insanı özünə qayıtmağa, özünə baxmağa, özünü dərk etməyə gətirib çıxarır, özünü dərk etmiş İnsanın böyüklüyünü göstərir». (T.Hüseynoğlu). Böyük sənətkar, gözəl pedaqoq, alim, İsmayıl Şıxlı Azərbayjan ədəbiyyatının inkişafında böyük xidmətləri olan sənətkarlarımızdan biridir. Böyük Vətən müharibəsi illərində Qafqazdan Almaniyaya qədər uzun bir döyüş yolu keçən yazıçı ədəbiyyata şeirlə gəlsə də, nəsr sahəsində böyük uğurlar Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|