Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
regional formada, yəni müəyyən qonşu ölkələrini əhatə edir, eyni zamanda o daha geniş şəkildə bir neçə ölkələrin qruplarını birləşdirə bilər» (120, s.27). Verilən izahdan aydın olur ki, həm etnik mədəniyyətə görə, həm də eyni folklor ənənələrinə sahib olan azəbaycanlılarm, müxtəlif ərazilərdə yaşamasına baxmayaraq Azərbaycanın Qərb regionunun folklor ənənələrini yaşatması real fakta söykənir. Naxçıvanın musiqi folklorunda mövcud olan xalq mahnıları, adətən regional xüsusiyyətlərdən irəli gələn müəyyən qrup musiqi alətlərinin icrası ilə bağlı olmuşdur. Naxçıvan fokloru üçün səciyyəvi olan instrumental alətlərdən tulum, balaban, zurna, dohul, kus, dəf, saz və b. alətlər, eyni zamanda İran və Türkiyənin Ərzurum, İğdır, Ərzincan, Qars bölgələrinin instrumental alətlər qrupu ilə eynilik təşkil edir. Azərbaycan folklorunda mahnı haqqında yazan P.Əfəndiyev qeyd edir ki, «Mahnı xalqın qəlibidir. Mahnı xalqın mənəviyyatı, daxili aləmi, fikri, hissi, düşüncələri, iztirabları, sevinc və kədəridir, mahnı xalqın özüdür». Bir növ bu fikri davam etdirən professor M. Cəfərli yazır ki, «Mahnı (xalq mahnıları-G.M.) xalqın kol lektiv yaradıcılığıdır. Onun yaranması, yaşaması və bütün taleyi folklor mətninin qanunauyğunluqlarını özündə əks etdirir. Bu baxımdan, Naxçıvan folklor mühitində mövcud olan mahnılar bu regionun folklor «ab-havasmm» özünəməxsusluqlarını özündə daşıyır» (28, s.23, 25). Naxçıvanın folklor mühitinə aid çoxsaylı məişət- mərasim mahnılarının təhlili göstərir ki, onların poetik- semantik xüsusiyyətləri mətnin məzmunundan irəli gəldiyi üçün hər bir mahnının məişətdə öz yeri, məqamı vardır. Məişət-mərasim mahnıları əsasən lirik, məhəbbət mövzularında olsa da onların arasında bir sıra hallarda qəhrəmanlıq motivi əsasında formalaşmış nəğmələr də vardır. Naxçıvanın folklor mühitinə aid xalq mahnılarının poetik-semantik strukturu onların janr xüsusiyyətlərinin formalaşmasına da öz təsirini göstərmişdir. Dialoq şəklində qurulan mahnılar, yallıbaşı mahnı-rəqs nümunələri, tulumun müşayiəti ilə ifa edilən mahnı-rəqslər regionun spesifik xüsusiyyətlərini, kütləvilik xassələrini özündə ehtiva etdiyinə görə Naxçıvan folklor mühitinə aid xalq mahnıları forma, məzmun, struktur quruluşuna görə digər bölgələrin eyni tip musiqi nümunələrindən fərqlənir. Ona görə də bölgənin xalq mahnılarının nəzəri təhlilini verərkən onların poetik-semantik çalarlarmı xüsusi olaraq nəzərə almaq lazımdır. Deyilən faktlar Naxçıvan bölgəsinin çox zəngin mədəni irsini təmsil edən folklor musiqi nü munələrinin janr səciyyəsinin müxtəlifliyini, özünəməxsus xüsusiyyətlərini qabarıq şəkildə üzə çıxarmış olur. II FƏSİL BÖLGƏNİN MUSİQİ FOLKLORUNUN NƏZƏRİ ƏSASLARI Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslarının öyrənilməsi Azərbaycan musiqi sənətinin daha artıq yüksəlişi üçün çox əhəmiyyətli olmaqla bərabər, sovet musiqişünaslığı sa həsindəki elmi-tədqiqat və musiqi nəzəriyyəsi işlərinin də mühüm bir cəhətidir (43, s.ll). Başqa folklor nümunələri kimi musiqi folkloru nümunələri də qədim irsə, adət- ənənələrə aid materialları yaddaşlarda hifz edə-edə musiqi dili ilə günümüzə qədər gətirib çıxarmışdır. Musiqi janr larının 1 ad məkanının öyrənilməsi onlarm bədii-ifadə və intonasiya xüsusiyyətlərinin ortaya çıxarılmasına geniş imkan verir. Məhz janrın stabilliyi onun vasitəsi ilə yaradıcı sənətkann (ifaçı-G.M.) və dövrün nişanələrini bədii metod larda və üslublarda fərqlərini, tarixi proseslərin gedişini, ənənənin və novatorluğun ardıcıllıq yolu ilə keçməsini daha aydın görməyə imkan verir (130, s.31). Deyilən fikrin Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi inkişaf prosesində inikasını aşağıdakı sətirlərdən daha aydın görə bilərik. «Azərbaycan və qədim türk xalqlarının xalq mahnı janrları ən qədim zamanlardan poetik mətn üzərində qurulduğu üçün şeirlərin məzmunu, metrik ölçüləri, vəzni, yaradılan mahnıların janr xüsusiyyətlərinin, formasının və bir sıra hallarda lad-intonasiya cəhətlərinin formalaşmasına təsir etmişdir. Xalq mahnılarının nəzəri təhlilləri onu sübut edir ki, məişətdə işlədilən mahnıların formayaradıcı amil ləri bu mahnıların yaranma mühiti, dövrü ilə sıx bağlı olmuşdur. Adətən kənd mühitində, əmək prosesində ya radılmış folklor mahnılarının mətnləri görülən işin mahiy yəti, məzmunu ilə əlaqədar idi. Heyvandarlıqla, əkinçiliklə, mövsüm və mərasimlərlə bağlı yaranmış mahnıların hamısı məzmunca görülən işi vəsf etmiş və əmək prosesinin yün- gülləşdirilməsinə həsr olunmuşdur... Bu da onu göstərir ki, ədəbi irsimizin müxtəlif janrları əsasında yaradılan xalq mahnıları, aşıq havaları forma və məzmun xüsusiyyətlərinə görə çoxcəhətli və rəngarəngdir» ( 52, s.494-495). Folklor musiqisinin, o cümlədən peşəkar musiqi nümunələrinin melodik dil və onların hansı mədəniyyətə aid olması xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində lad-intonasi- yanın araşdırılması milli, yerli ənənəyə malik cəhətlərin üzə çıxarılmasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu məsələyə diqqət yetirən L.A. Mazel yazır ki, «Melodiyanı təhlil edərkən onun lad tərəfinə diqqət yetirmək bir çox cəhətdən əhəmiyyətlidir. Birincisi, lad tərəfi ilə əksər hallarda melo diyanın milli özünəməxsusluq əlamətləri bağlıdır» - deyən müəllif sonradan göstərir ki, «eyni lada müxtəlif xalqların musiqisində təsadüf oluna bilər. Buna görə də milli özünəməxsusluq əlamətləri lad dairəsində təkcə ladm səs qatarlarında və onun səslərinin əsas funksiyalarmda deyil, həm də səciyyəvi lad dönmələrində təzahür edir» (63, s.67). Musiqi materiallarında lad-intonasiyalarm incələn- məsi yerli folklorun ənənədən irəli gələn bir sıra xüsusiy yətlərini də üzə çıxardığı üçün Naxçıvanm folklor Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|