Hisse 01 uz qabigi

Rəqəmli idarəetmə  

 

126 

 

0

*

2

*

=

+

•

•

mgl

J

ϕ

 

Emal  informasiyaları  sadə  NC  sistemləri 

üçün  prosesə  paralel  olaraq  səkkiz  yollu 

perfolentlər vasitəsilə daxil edilir. 

 

CNC dəzgahalarında proqram rəqəmli şə-

kildə,  şəbəkə  vasitəsilə  dəzgaha  inteqrasiya 

olunmuş  kompyüterin  yaddaşına  ötürülür  və 

oradan idarəetmədə istifadə olunur. 

 

(alm.  die  Numerische  Steuerung,  ingl.  Numerical 

Control) 

  

Rəqəmsal  maket  CAD  verilənləri  əsasında 

kompyüterdə  yaradılıb  məmulun  komplekt 

şəkildə  dürüst,  üçölçülü  rəqəmsal  modelinin 

bütün  layihələndirmə  mərhələləri  üçün  isti-

fadəsinə  şərait  yaradır.  Buna  həm  də  virtual 

prototip  deyilir.  Rəqəmsal  maketdə  həndəsi 

dəiqqlik  böyük  rol  oynamır,  çünki  CAD 

sistemlərinin  dəqiqliyi  buna  imkan  vermir. 

Rəqəmsal  maketinin  olması  yeni  məmulun 

yaradılması və inkişafının ilkin mərhələlərində 

bir  çox əməktutumlu  sınaqlara  qənaət  etməyə 

şərait  yaradır.  Problemlər  ilkin  mərhələlərdə 

aşkar  edilir  (məsələn:  iki  hissənin  bir-bri  ilə 

toqquşması, avtomobil  transmissiyası).  Komp-

yüterdə  müxtəlif  variantların  müqayisəsi  ilə 

verilmiş  konstruksiyanı  əhəmiyyətli  dərəcədə 

optimal layihələndirmək olur (şəkil 1).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Sınaq avtomobilinin rəqəmsal maketi 

 

Onu  da  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  rəqəmsal 

maket  yalnız  mexaniki  ələqələndirilmiş  hissə-

lərin  hərəkətlərini  simulyasiya  etməyə  imkan 

yaradır.  Mexatronik  komponentlərin  proqram 

təminatı simulyasiya  edilə  bilmir.  Məmulun 

fnksionallığını  dəqiq  yoxlamaq  üçün  layi-

hələndirmə prosesinin sonunda fiziki maket də 

hazırlanır.   

Rəqəmsal  maket  məmulun  virtual  yara-

dılması  (MVY)  prosesinin tərkib  hissəsidir. 

Layihələndirmə  məsələlərinin  razılaşdırılması, 

analizi  və  konkretləşdirilməsində,  MVY  ardı-

cıl, şəbəkələşmiş və inteqrasiya olunmuş infor-

masiya dəstəyi verir. 

 

(alm. das Digital Mock-Up, ingl. Digital Mock-Up  )

 

 

Rəqəmsal  müəssisə  şəffaf  verilənlər  menec-

mentində  ineqrasiya  olunmuş  şəkildə  fəaliyyət 

göstərən  rəqəmsal  model,  üsul  və  alətlərin,  o 

cümlədən →simulyasiya və 3D vizuallaşdırma 

sistemləri  arasındakı  hərtərəfli  şəbəkə  üçün 

ümumi  anlayışdır.  Onun  məqsədi    istehsalla 

məşğul  olan  real  fabrikin  bütün  strukturları, 

prosesləri  və  ressurslarının  ətraflı  planlanma-

sından,  tətbiqindən  və  daimi    yaxşılaşdırıl-

masından ibarətdir. 

 Rəqəmsal  müəssisə  texnologiyası  sayəsində  

virtual  müəssisədə  məhsul,  proses  və  ava-

danlıqları modelləşdirməklə (virtual məhsul və 

proseslər  əsasında  layihələndirilmiş)  istehsalı 

kompyüterdə  elə  optimallaşdırmaq  mümkün-

dür  ki,  əldə  olunan  nəticə  real  istehsal  üçün 

problemsiz  həyata  keçirilə  bilsin.  Məhsulun 

hazırlanmasına  rəqəmli  şəkildə    Concurrent 

Engineerings  (Rəqabət  texnologiyası)  ilə 

işlənmiş təlimatlar əsasında  başlanılır. Bunun-

la  məhsulun  inkişaf  etdirilməsi  və  istehsal 

hazırlığına  sərf  olunan  vaxt  azalaraq  müəs-

sisənin rəqabət gücünü artırmış olur. 

Real  müəssisənin  virtual  obrazı  əldə  olun-

duqdan sonra 

→

simulyasiya üsullarının tətbiqi 

ilə  istehsal  proseslərin  daimi  optimallaşdırıl-

masına  zəmin  yaradılır    və  bununla  müəssisə 

inkişaf  üçün  çevik  bir  istehsal  sahəsinə 

çevrilmiş olur.    

 

(alm. Digitale Fabrik, ingl. Digital Factory) 

 

Rəqqas  (fiziki)  ağırlıq  qüvvəsi  sahəsində  ta-

razlıq halı ətrafında rəqs edəbilən bərk cismdir 

(şəkil 1).  Əgər rəqqas bir sərbəstlik dərəcəsinə 

malik olarsa,  onda onun vəziyyətinin seçilmiş 

koordinatı  ən  yaxşı  halda  dönmə  bucağı  ilə 

təyin  oluna  bilir.  Müstəvidə  rəqqasın  hərəkəti 

ikinci  tərtib  qeyri  xətti  diferensial  tənliklərin 

köməyi  ilə  təsvir  olunur.    Bu  tənliklər  elas-

tiklik  və  ətalət  qüvvələri,  həmçinin  söndürücü

---

Rəqqas 

 

127 

 

 

•

•

ϕ

*

*

2

/ J

mgl

v

o

=

)

/(

2

*

*

mgl

J

T

o

π

=

qüvvələr  ilə  əlqələndirilir.    Bu  hərəkət  tənliyi 

kiçik  dönmə  bucağı  (

ϕ

)  şərtində  xəttiləşdirilə 

bilir.  Hərəkət  müqaviməti  nəzərdən  atmaqla 

(koservativ  sistem)  kiçik  rəqslər  üçün  stabil 

tarazlıq halında düstur bu şəkildə olur: 

 

 

 

burada:  

ϕ

- dönmə bucağı , 

 

 

      -bucaq təcili, 

 m – rəqqasın kütləsi, 

 g sərbəst düşmə təcili, 

 J* - gətirilmiş ətalət momenti, 

 l* -  rəqqasın gətirilmiş uzunluğudur. 

Şəkil  1-də  göstərilmiş  rəqqaslar  üçün 

gətirilmiş  ətalət  momenti  və  uzunluqlar  üçün 

qiymətlər cədvəl 1-də verilmişdir. 

Yuxarıdakı düsturu ödəyən bütün rəqqasların 

zamandan asılı olan hallarında bucaq tezliyi 

ω

o 

 

 

 

Şəkil 1. Rəqqaslar 

Cədvəl  1.  Müxtəlif  rəqqas  növləri  üçün  gətirilmiş 

parametrlər 

 

No. 

Rəqqasın 

növü 

Rəqqasın 

uzunluğu 

Ətalət 

momenti 

1 

 

2 

 

3 

 

 

4 

 

 

5 

 

 

6 

İpli rəqqas 

 

İpli rəqqas 

 

Gövdə 

rəqqası 

 

Diyircəkli 

rəqqas 

 

Diyirlənən 

rəqqas 

 

Dönən 

rəqqas 

l*=l 

 

l*=l 

 

 

l*=s 

 

l*=r

2

(R-r) 

 

 

l*=s 

 

 

l*=r

2

/l 

J*=ml

2 

 

J*=ml

2 

 

 

J*=Js+ms

2 

 

J*=Js+mr

2 

 

 

J*=Js+ 

M(r-s)

2 

 

J*=Js

 

 

 

ilə  təyin  olunur.  Buradan  kiçik  rəqslər  üçün 

periodun uzunluğu belə tapılır:  

 

 

 

İki  və  daha  artıq  sər-

bəstlik  dərəcəsinə  ma-

lik rəqqaslar qoşa rəq-

qaslar  və  çevrəvi  rəq-

qaslardır.  

 

(alm.  der  Pendel,  ingl. 

Pendulum) 

 

Rəqqas 

(balansir)  

yırğalanma  qabiliyyə-

tinə  malik  sistemdir. 

Rəqqas 

yırğalanma 

prosesində  öz  enerjilə-

rini  mübadilə  edən  ən 

azı iki enerji toplayıcı-

sından  ibarətdir.  Ağır-

lıq  qüvvəsinin  təsiri 

nəticəsində 

rəqqasın 

malik olduğu enerji və 

rəqqasa  verilən  əlavə 

enerji  (kənardan  həya-

canlandırma)  və  ya  da 

0

*

*

=

+

•

•

ϕ

ϕ

mgl

J

---