FBT
lav l r
161
N hay t, çarxlı kreslodan istifad ed n
individ i q bul edil bil r, i in yerin yetirilm si v
veril n
raitd onun öhd sind n g lm k üçün potensial 279 qabiliyy t malikdir. Buna
baxmayaraq, bu individ kolleqaları il
xsiyy tl r arası qar ılıqlı f aliyy t domenl rind özünü
t sdiqetm probleml ri il qar ıla a bil r, çünki i fasil si zamanı istirah t yerl rin daxil ola
bilmir. Hal-hazırdakı v ziyy td i yerind özünü c miyy td özünü t sdiq ed bilm k problemin
bu cür daxil olunmaya rait yaratmaqla qar ısını almaq olar.
H r dörd individ sa lamlıqda ba ver n d yi iklikl rl v yaxud pozuntularla laq d olan traf
mühitin müxt lif faktorları s b bind n
m k m
ullu u domenind özünü t sdiq etm
probleml rl qar ıla ırlar. Birinci individ üçün i yerinin uy un olmaması v b lk d , m nfi
münasib t kimi traf mühitin mane l ri mövcuddur. kinci
individ h yat f aliyy ti
m hdudla dırılmı
xsl rin m k f aliyy tin m nfi münasib tl qar ıla ır. Üçüncü xs insan
t r find n yaradılan traf mühitin lveri li olmaması faktı il üzl ir, v sonuncu xs h yat
f aliyy tin ümumiyy tl m hdudla dırılmasına qar ı neqativ münasib tl rastla ır.
Potensial qabiliyy ti a a ı salmadan özünü t sdiql m d a kar probleml r yarada bil c k
übh li pozuntular:
ndivid Q ÇS x st liyind n
ziyy t ç k n x st l rl i l mi di. Bu individ sa lamdır, lakin
vaxta ırı H V-yoluxma müayin sind n keçm lidir. Onun potensial qabiliyy ti m hdud deyil.
Buna baxmayaraq onu tanıyan insanlar onun virusla yoluxmu oldu unu ehtimal ed r k qorxur
v buna gör ondan qaçırlar. Bu, sosial qar ılıqlı laq l r
sah sind , c miyy td , ictimai, mülki
h yatda insanın özünü t sdiql m si prosesind mühüm probleml rin meydana g lm sin s b b
olur. Onun onu hat ed n insanlar arasında mü yy n olunmu qaydalar v m nfi münasib tl r
s b bind n onun c lb olunması m hduddur.
Hal-hazırda FBT-da t snif edilm mi , lakin özünü t sdiql m il ba lı probleml ri ortaya
çıxaran pozuntular:
Qadının anası süd v zisind olan x rç ngd n v fat etmi dir. Bu qadın 45 ya ında könüllü olaraq
skrininq (ekran) müayin sind n keçmi dir v burada onun süd
v zisind x rç ng genetik
meyllilik a kara çıxarılmı dı. Orqanizmin funksiyasında, strukturunda, potensial qabiliyy tind
probleml rin olmamasına baxmayaraq, sı orta irk ti onun süd v zisind ki x rç ng riskinin
yuks k olmasına gör onu sı ortalamaqdan imtina edi. Sı orta irk tinin siyas tin gör domend
öz sa lamlı ının qay ısına qalmasına c lb olunması m hdudla dırılmı dır.
lav misallar
10 ya lı o lan «k k l m » diaqnozu il loqoped gönd rilmi dir. Müayin zamanı dil dola ması,
inter- v intra-verbal tezl m , nitq ritmind probleml r (pozuntu) a kar olunmu du. M kt bd
d h mçinin ucadan oxuyark n v danı ıq zamanı probleml r mü yy n olunmu du (potensial
qabiliyy tin enm si). Qrup halda diskussiyalarda
müzakir l r üçün heç bir t
bbüs göst rmir,
baxmayaraq o, bunu ist yirdi (domend özünü t sdiql m problemi: «Çox sayda insanlarla
lav l r
FBT
162
söhb t»). ctimai mühitd q bul olunmu normalara v söhb tl rin aparılması praktikasına gör
bu o lanın söhb t c lb edilm si m hduddur.
40 ya lı qadın boyun nahiy sind n aldı ı travmadan dörd ay sonra boynunda olan a rılardan,
güclü ba a rılardan, ba gic ll nm d n,
z l qüv sinin z ifl m sind n v narahatlıqdan
(pozuntusundan) ikay t edir. Onun g zm k, yem k hazırlamaq, ev i l ri il m
ul olmaq,
kompüterd i l m k v ma ın idar etm k qabiliyy ti m hdudla mı dır (potensial qabiliyy tin
enm si). H kim m sl h tind n sonra birg q rara alınmı dır ki, probleml r azalmayınca (y ni
m k m
ulliy ti domend özünü t sdiql m probleml ri) o, tam i rejimi
olan vv lki i yerin
qayıtmaq m s l si il ba lı gözl sin.
g r m
ulluq siyas ti ona aman ver r k onu faktiki
olaraq hat ed n traf mühitd i saatlarını d yi m k v ona evd i l m y imkan verirs , onda
onun m
ulluq sah sin c lb olunması yax ıla acaq.
FBT
lav l r
163
lav 5
FBT v m hdudla dırılmı h yat f aliyy ti il olan xsl r
FBT-y yenid n baxılma prosesi m hdudla dırılmı h yat f aliyy ti il olan xsl ri v onların
t kilatlarını bu f aliyy td i tirak etm y c lb etm kl
n vv ld n çox qazanıb. Xüsusil , FBT-
d
ks edildiyi kimi, yenid n baxılma prosesi lill rin Beyn lxalq T kilatı
t r find n
z nginl dirilmi dir.
ÜST f aliyy t v h yat f aliyy tinin m hdudla dırılması t snifatına yenid n baxılma prosesind
m hdudla dırılmı h yat f aliyy ti il olan xsl rin v onların t kilatlarının tam qiym tli i tirak
etm sinin mühümlüyünü etiraf edir. T snifat kimi FBT bir çox elmi, kliniki, idar etm
sah l rind v sosial siyas td h yat f aliyy tinin m hdudla dırılmalarının h m t dqiqi, h m d
qiym tl ndirilm si üçün sas olacaq. Mühüm m s l l rd n biri odur ki, FBT m hdudla dırılmı
h yat f aliyy ti il olan xsl rin m nafeyin toxunmaq vasit si kimi istifad olunmasın ( lav
6-nın etik tövsiyy l rin bax).
O cüml d n,
ÜST etiraf edir ki, n yax ı niyy tl r baxmayaraq, t snifatda istifad edil n
terminl r l k v ya dam a kimi qiym tl ndiril bil r. Bu übh l r gör v ingilis dilind eyni
zamanda alçaldıcı m na da ımasına gör «sosial çatı mazlıq» terminini leksikondan tamamil
çıxarma a v t rkib hiss nin adı kimi «h yat f aliyy tinin m hdudla dırırlması» terminind n
istifad etm m y , bu termini yalnız ümumil dirici termin kimi istifad etm y q rara
alınmı dır.
Lakin ç tin bir m s l qalır: bir q d r funksional m hdudiyy tl rl v ya imkanlarının
m hdudla ması il üzl
n individl r daha yax ı nec müraci t etm k olar? FBT «h yat
f aliyy tinin» m hdudla dırılması terminini insanlar v onların fiziki v sosial mühiti arasında
olan qar ılıqlı t sirin n tic si kimi çoxölçülü hadis nin i ar edilm si üçün istifad edir. Bir sıra
s b bl r üzünd n, bu m s l individl rin qar ısında durark n, b zil ri «m hdudla dırılmı h yat
f aliyy ti il olan xsl r» terminind n, ba qaları is « lill r» terminind n
istifad etm yi üstün
tutur. Bu cür müxt lif yana malar nöqteyi-n z rind n ÜST, el FBT kimi, bir yana maya dig rini
üstün tutmaq t crüb sin riay t etmir. Bunun v zin ÜST «insanlar özünü ist diyi kimi
adlandırmaq hüququna malikdir» prinsipini t sdiql yir.
Bundan ba qa, onu da qeyd etm k lazımdır ki, FBT ümumiyy tl insanları t snif etmir. nsanların
f rdi h yati v ziyy tl rin v
traf mühitin t sirinin kontekst raitind onların sa lamlı ının
s ciyy vi xüsusiyy tl rinin t snifatıdır. O, h yat f aliyy tinın m hdudla dırılmasına g tirib
çıxaran sa lamlıq v kontekst amill rinin s ciyy vi xüsusiyy tl rinin qar ılıqlı t siridir. H min
m hdudla dırmalar yarandıqda, individ dair yalnız
pozuntular, f allı ın m hdudla dırılması v
ya i tirak etm imkanının m hdudla dırılması il ba lı terminl rl m hdudla maq v ya onu bel
terminl rl s jiyy l ndirm k lazım deyil. M s l n, « qli c h td n geri qalmı insan» terminin
v zin t snifat «t lim v rdi l rind problemi olan insan» ifad sind n istifad edir. FBT, insanın