İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

bikövliiyiim'i  l o ’min  cdo r o k  vo  b ö l g o d o   1919-cu  ilin  23 
n oyabnnd akı   voziyyoti  borpa  edo r o k  öz  vozil'osini  şoroflo 
yerino  yetırdi.  Eyni  z am a n d a   horbi  m ün a q i ş o   Azorbaycan 
hökumot i   ord u n u n   osas  qüv v o l o ı i ni n  resptıblikanın  qorb 
sorhodl ori ndo  y crl oş di rmoyo  vadar  etdi  ki,  bu  da  şimal 
sorhodlorinin  xeyli  z oi f l o m o s i n o   gotirib  çıxardı.
Belo  forz  e t m o k  olar  ki,  Q a r a b a ğ d a   qiyam  Ermonistan 
hökumot i   t orofi ndon  toşkil  e di l mi şdi r .   Bu  qi yam  Ycrcvan 
vo  Sovet  k o ma n d a n l ığ ı n ı n   Az or ba y c a n a   lıiicum  cdon  X! 
Qızıl  Ordunun  o mo l i y ya t l a nn ı n  a sa nl a ş dı r ma q  moqsodini 
giidon  mıİ!jtorok  planın  noticosi  idi.  Bu  ('akt  sonralar 
Ermoııistan  h ö k u mo t in i n  1920ci  ilin  iyuııunda  Moskvaya 
Millotlorin 
işi 
üzro 
Komi s s arl ı ğa 
vo 
Kommunis! 
Partiyasının  MK- ı na 
toqdi m 
etdiyi 
mokt ub u n d a   tosdiq 
cdi l mşdi r. 4  Bu  s o n o do   osason  Az or bayc anı ı ı   sovetloşmo- 
sindo  ermonilorin  rolu  olmal ı   idi.  E r mo n i s ta n  hökumoti 
vo  Qarabağ  inqilab  komi t os i   XI  Qızıl  Or du  ilo  bilavasito 
olaqo  yaratmışdı  vo  ikitorofli  razılığa  o sa s o n   Azorbaycan 
hoıbi  qüvvolorin  böyük  bir  hissosini  Q a r ab a ğ a   colb  etmok 
ovo  rus  qoşunl arı nı n  Bakıya  y ü c u mı ı n u   yiingülloşdirmok 
moqsodi l o 
No v r uz un  
1-ci 
g ün ü  
Qa ra ba ğd a  
üsyan 
qaldırmaq  qorarına  al ı nmı şdı .   B c l o l i k l o  Qa r a b a ğ   müna- 
qişosino 
döviotin 
qüdrotini 
z o i f lo d o n  
soboblordon 
biri 
kimi  baxılmaltdır.
1920-ci 
ilin 
yaz ı nda 
"Müsavat", 
"Əhrar", 
"İttihad", 
sosialistlor,  bitoroflor  q ı u p u   v o  s.  m üs o l m a n   partiya  vo 
toşkilatları  arasıııda  mübari zoni n  g ü c l o n m o s i   respublikada 
siyasi  sabitsizliyi 
dori nl oşdi ron 
m ü h ü m   amillordon  biri 
idi.  Fraksiya  iizvlorinin  sayına  g ö r o   p a r l a m c nt d o   ikinci 
y c ı d o   olan  "İttihad" 
partiyası 
qobul 
e di l on 
qorarların 
xarakterino 
ciddi 
t o ’sir 
göstori rdi .  
I l a k i m  
"Müsavat" 
partiyasında  zi ddiyyotlorin  ba ş la n ma s ı  vo  dövlotin  daxili 
vo  xarici  si yasot i no  dair  m o s o l o l o r d o   fıkir  birliyi  olmadığı 
bir  şoraitdo  "İttihad"ın  p a r l a m e n t d o   rolu  güclonir  vo  o 
parl ament o  ö z   şortlorini 
di kt o 
c t m o y o  
başlayırdı.  Bu 
voziyyoti  nozoro  alan  "Müsavat"  partiyası  holo  1919-cu 
ilin  dekabr ı nda  s o n u n e u  
h ö k u m o t i   toşkil  edorkon  sol 
müxalifoti  t ocı i d  c t m o k   niyyotilo  i ttihadçıları  koalisiyaya
do’vot 
etmoyi 
lazıın 
bilmişdi. 
Btı 
zaman 
"Müsavat" 
konkret  siyasi  moqsod  -  "İttihad"  partiyasının  simasında 
parlamentin  sağ  hissosini  öz  torofino  çokmok  moqsodi 
gtidiirdii.'  Bu  moqsodl o  "Müsavat"  panislamizmlo  bolşe- 
vizmin  barışmazlığından  istifado  etmoyo  çalışırdı.  Lakin 
lıadisolorin 
gedişi 
"Müsavat" 
iiderlorinin 
iimidlorini 
doğrultmadı.  I l ö k u m o to   daxil  olmaq 
üçiin  "İttihäd"  3 
şortTl)  biitün  müsolman  partiyalannın  koalisıyasına  riayot 
olunması;  2)  daxili  işlor  naziri  portfelinin  M.lI.Ilacınskiyo 
verilmosi;  3)  dövlot  nozaroti  vozifosinin  bu  partiyanın 
ni imayondosino  verilmosi  toloblorini  iroli  sürdii.  Axırıncı 
vozifoni  olo  keçiron  "İttihad"  bununla  da  hökıımotdo  öz 
golocok  foaliyyotinin  osas  istiqamotini-dövlot  struktuıun- 
dakı  qa nuns uzl uql aı a  qarşı  miibarizo  aparmaq  istiqamo- 
tini 
müoyyonloşdirdi. 
Bu 
qanunsuzluqları 
törodon 
şoxslorin  üzo  çıxarılması  üçün  geniş  miqyaslı,  daha  çox 
tobliğat  xarakterli  kampaniya  başlandı.  Onların  fikrinco, 
pozuntular  vo  korrıtpsiyanın  daha 
ç o x 
baş  vcrdiyi  struktur 
ticarot  vo  sonaye  Nazirliyi 
idi,  Bu  sobobdon  Nazirlik 
xüsusi  hücumlara 
m o ’rtız  qaldı.  Noti codo  1919-cu  ilin 
i'evralından  oleyhiııo  kampaniya  apanl an  nazir  miiavini 
Y. A. ƏIiyev  işdon  get moyo  mocbtır  oldtı.  Digor  saholor 
iizro  gcııiş  yoxlamalar  vo  tolıqiqatlar  aparılmağa  başlandı. 
"İttihad" 
bu 
kampaniyanın 
hökumotdon 
daha 
çox 
"Miisavat"  partiyasına  qarşı  yönoldiyini  gizlotmirdi,  çünki 
onuıı 
nozorino 
bu 
partiyanın 
iizvlori 
sııi-istifado 
mosololorindo  daha  çox  mo s ’uliyyot  daşıyırdılar.  Hiicumlar
o 
soviyy,->yo  çatdı  ki,  "İttihad”  öz  siyasi  roqibini  dövlot 
vosaitini 
qanunsuz 
ol aı aq 
öz 
partiya 
tobliğatı 
üçiin 
istifado 
e t mo kd o  
toqsirloııdiıdi. ’ 
"İttihad"ın 
başladığı 
kampaııiyanın 
M.II.IIacınski 
öz 
Nazirliyindo 
davam 
etdirdi.  Ontın  hoyata  keçirdiyi  tomizlomolor  noticosindo 
çoxlu  m o ’murlar  xidmotdon  konarlaşdırıldı.  M. H. Hacı ns-  
kiniıı 
bu 
horokotloıi, 
fohlo 
1 i der 1 ori 
vo  bolşeviklorlo 
yaxınlaşması  parlamentin  "Müsavat  vo  bitoroflor"  frak- 
,   siyası  içorisiııdo  narazılığa  sobob  oldu.  Ontı  bolşevizmdo 
ittiham  e t mo y o   başladılar.  Lakin  yoxlamaların  noticolori

---