Islom ta`limoti reja: Islom ilohiyoti, uning asosiy aqidalari va Kalom falsafasi. Tasavvuf (sufizm) ta`limoti va tariqatlari

6.2.Tasavvuf (sufizm) ta`limoti va tariqatlari. Tasavvuf. Mistisizm, mistika so’zlari qadimiy yunon tilidagi mistikos - yashirin, sirli ma’nolaridagi so’zdan olingan bo’lib, ilohiyot bilan bevosita muloqot qilish mumkinligi haqidagi ta’limot. Bu ta’limot insonning Xudo bilan aql va hissiyotdan yuqori bo’lgan sirli aloqasi bo’lib, uning natijasida insonda Xudoni bilish hosil bo’ladi. Qadimiy Sharq va Yunon dinlarida ham insonni g’ayritabiiy kuchlar bilan bog’laydigan urf-odatlar (misteriyalar) – mistisizm elementlari bor edi. Yakkaxudolik dinlarining barchasida mistisizm elementlari mavjud. Hayotning barcha sohalariga diniy e’tiqod tegishli bo’lgan o’rta asrlarda uning roli katta bo’ldi.

Feodalizm davrida mistisizmning ikki yo’nalishi – mavjud bo’lib, ular ortodoksal­cherkov mistisizmi va eretik mistisizm edi. Birinchisiga ko’ra inson butunlay Xudoning hukmiga bo’ysungan bo’lib, uning xohishiga qarab unga etishishi mumkin bo’lsa, ikkinchisining ta’limotiga ko’ra inson o’z harakatlari bilan ham Xudoga etishishi mumkin deyiladi.

Sufiylik – islomdagi mistik­asketik oqimdir. Sufiy yoki mutasavvif so’zlarining kelib chiqishi haqida turlicha fikrlar mavjud. Sufiy mualliflari ko’pincha uning kelib chiqishini SFV (sof bo’lmoq) o’zagidan yoki «ahl as­suffa»ga tegishli deb ta’kidlaydilar. Farbiy Evropa tadqiqotchilari to XX asrga qadar uning kelib chiqishini Yunoncha sofia - «hikmat» so’zidan kelib chiqqan degan fikrga moyil bo’lishgan. Endilikda o’rta asr musulmon olimlari ta’kidlagan bu so’zning «suf» (jun) so’zidan kelib chiqqanligi haqidagi fikrlari umum qabul qilingan fikr hisoblanadi. Chunki sufiylarning asosiy belgilari ularning dag’al jundan kiyim kiyishlari edi. Shimoliy Arabiston va Suriyada xristianlikning turli sektalariga mansub jahongashta monax va anaxoretlarni sufiy deb atalar edi, degan ma’lumotlar ham bor.