49
Oddiy (tanqidiy) fikrlash shunchaki ma’lumotni o‘zlashtirish, dalillarni
qabul qilishdir.
Xuddi ko‘zguda aks etgandek (tanqidiy) fikrlash – ma’lumotni "o‘rganish",
dalillarni baholash.
Birinchi yo‘lni passiv fikrlash usuli deb atash mumkin. Biz shunchaki
dalillarni qabul qilamiz va xulosa chiqaramiz.
Bugun biz shunday tezkor zamonda yashayapmizki, hamma narsaga ulgurish
qiyinroq. Yangiliklarning sifatiga, yuqori darajadagi sarlavhalar soniga e’tibor
bering. Turli manbalarda bir xil tushunchaning mohiyati qanday farq qilishi
mumkin. Ularning maqsadi tomoshabinlar ongini uyg‘otishdir va odamlarni
ishontirishdir.
Ikkinchi usul - faol fikrlash usuli va u quyida muhokama qilinadi. Olingan
ma'lumotlarni qayta ishlash bilan bog‘liq va doimiy kuch talab qiladi. Tanqidiy
fikrlaydigan kishi savolga kengroq nazar tashlaydi: u faktlar haqida savol beradi,
sabablarni qidiradi va chiroyli taqdim etilgan dalillarni faqat nuqtai nazarlardan
biri sifatida qabul qiladi.
Quyida tanqidiy fikrlashning mohiyati va har kim tanqidiy fikrlashni
o‘rganish usullarini ko‘rib chiqamiz:
Muammolarni tan olish va ularni hal qilish yo‘llarini topish;
kerakli ma’lumotlarni to‘plash va saralash;
Tasdiqlanmagan taxminlar va taxminlarni tan olish;
ma’lumotlarni sharhlash va dalillarni baholash;
xulosalar o‘rtasida mantiqiy bog‘liqlik bor yoki yo‘qligini ko‘rish;
qonuniy xulosalar chiqarish va ularni shubha ostiga qo‘yish;
o‘z e'tiqodlar tizimini qayta qurish va kundalik hayot hodisalari haqida
to‘g‘ri fikrlarni shakllantirish.
Tanqidiy
fikrlashni
sud
bilan
taqqoslash
mumkin.
Sudya
sudlanuvchini ma’qullashi yoki yoqlamasligi sababli hukm chiqara olmaydi. U
Dostları ilə paylaş: