Journal of selcuk communication

Selçuk İletişim, 7, 3, 2012 
 
 
34 
Devletin  ideolojik  aygıtları ise,  baskı aygıtının 
kalkanı  altında  üretim  ilişkilerinin  yeniden 
üretimini  sağlamaktadırlar  (Şahin  2004:  91).  
Var  olan  düzeni  korumak  için  eylem  yapan 
gençlerin  polisler  tarafından  şiddete  maruz 
kalması,  okulda  yaramazlık  yapan  bir  çocuğa 
öğretmeni tarafından şiddet uygulanması ya da 
suçu itiraf ettirilmek istenen birine şiddet uygu-
lanabilmesi  bu  duruma  örnek  gösterilebilir. 
Günümüzde  her  ne  kadar  iktidar  konumunda 
olan  devlet  tarafından  şiddet  uygulanmadığı 
atfettirmeye  çalışılsa  da  devletin  çoğu  aygıtla-
rında  zaman  zaman  şiddet  olaylarına  rastlan-
maya devam etmektedir. 
Althusser  Marx’ın  düşüncelerini  felsefi  açıdan 
incelemektedir 
(Saybaşılı 
1999: 
410). 
Althusser  toplumsal  formasyonun  ayırıcı  özel-
liklerini  ekonomik,  politik  ve  ideolojik  bir 
araya  gelmesine  dayandırmaktadır  (Althusser 
2003). Marksizm her zaman bütüncül bir teorik 
yaklaşım 
olmuştur 
(West 
2008: 
272). 
Althusser’in  ideoloji  kuramını  yalnızca  eko-
nomik sisteme dayandırmayıp sosyal ve  felsefi 
olarak  da  ele  alması  Marx’ın  ise  ideolojiye 
genel  olarak  ekonomik  sistemler  içerisinde 
bakması  Marx’ın  ideoloji  kuramında  eksiklik-
ler  olduğunu  göstermektedir.  İdeoloji  yalnızca 
ekonomik  değil  sosyolojik,  felsefi,  politik  ve 
siyasi  bir  düzendir  ve  bu  etkenler  ideolojinin 
temelini oluştururlar.  
Althusser’ e göre ideoloji gerçek ilişkilere hitap 
etmektedir  (Kazancı  2006:  10).  Bireylerin 
dünya  görüşleri  imgesel  olan  ve  gerçekliğe 
denk  düşmeyen  ideoloji  tarafından  belirlen-
mektedir  (Althusser  2003:  89).  İdeolojiden  bir 
eylem  aracı  gibi  yararlananlar,  kendilerinin 
iktidar  olduklarını  düşündükleri andan itibaren 
ideoloji  tarafından  ele  geçirilmiştir  (Althusser 
2002: 284). Althhuser’e göre, ideolojinin tarihi 
yoktur;  Birçok  kurumsal  biçimine  rağmen, 
ideolojinin  işlevi  ve  yapısı  tarih  boyunca  de-
ğişmemekte  ve  sabit  kalmaktadır.  İdeoloji 
öncesiz  ve  sonrasızdır,  insan  daha  doğmadan 
özne  olarak  konumlandırılan  bir  bireydir 
(Althusser  2003:  106).  Althusser  öncesiz  ve 
sonrasız  olarak  nitelediği  ideolojiyi,  Freud’un 
bilinçdışı  kavramından  devralır.  İdeoloji  bi-
linçdışı gibi her yerde hazırdır, tarihin ötesinde 
ve  sonrasında  değişmezdir  (Althusser  2003: 
82).  İdeolojinin  tüm  gerçeklik  algılayışı  kendi 
dışında  hüküm  sürmektedir.  İdeoloji  katıksız 
düş, yani hiçliktir. İdeoloji bu  bağlamda, varo-
luşlarını  maddi  olarak  üreten  somut,  maddi 
bireylerin,  somut  tarihinin  gerçekliğinin  yani 
biricik  olumlu  ve  dolu  gerçekliğin  geri  kala-
nından oluşan, içi boş  ve beyhude, katıksız bir 
imgesel  düş  olarak  tasarlanmıştır  (Marx  2004: 
17). 
Althusser’e  göre,  ideoloji  bireyleri  özneler 
olarak  niteleyip,  onları  özne  olarak  çağırır, 
adlandırır;  Her  ideoloji  bir  özneler  kategorisi 
üzerine oturtulmuştur. Her bir ideoloji diğerine 
göre  farklılık  gösterse  de  bir  özne  inşa  etmek-
tedir. Özneler için ideoloji vardır ve ideolojinin 
bu  gerçekleşmesi  ancak  özne  aracılığı  ile 
mümkün  olabilmekte  ya  da  olmamaktadır. 
Özne ideolojinin kurucu bir niteliğidir. İdeoloji 
bireyleri  özneler  haline  getirmektedir.  Özneler 
ideolojinin  maddi  unsuruyla  çakışmaktadır. 
(Türk  2010:  114).    İdeolojide  çağırma  ya  da 
adlandırma  ile  toplum  nesnelere  toplumsal 
özellik  kazandırmaktadır  (Kazancı,  2006:  10). 
Freudcu psikanalize göre öznenin sadece bilin-
ce  yerleştirilmesi  imkansız  hale  gelmiştir  (Çe-
lik  1999:  119).  Özneler,  edilgin  olarak  kendi 
adları ile çağrıldıkları ideoloji içerisinde, ideo-
loji  tarafından  belirlenirler.  Kim  oldukları, 
kökeni ideoloji tarafından kurulur. Onlara dün-
yada  gerçekten  bir  yer  işgal  ettiklerini  kabul 
ettirebildikleri  ölçüde  uygun  özneler  kurarlar 
(Althusser 2003: 108).  Devletin   baskı   aygıt-
ları,    açık    güç  kullanımının  veya  zorlamanın 
bulunduğu alanlarda işleyen, hukuk, mahkeme-
ler, polis, ordu gibi kurumlardır. Devletin ideo-
lojik  aygıtları ise  aile,  eğitim  ve  din  gibi alan-
larda  siyasal  iktidarın  onanmasını  devam  etti-
ren  kurumlardır.  Bu  alanlar  içerisinde  bireyler 
adlandırılır,  kimlik  kazandırılır  ve  devletin 
egemenlik alanına hapsedilir  (Althusser 1991: 
27). 
Frankfurt 
Okulu 
üyelerinden 
Max 
Horkheimer,  ideoloji  içinde  kurulan  öznenin 
her  zaman  öznelliğini  savunmuş,  bireyliğini 
totaliter  sistem  karşısında  vazgeçilemeyecek 
bir  değer  saymıştır  (Jay  2005:  92).  Toplumsal 
uygulamalar  bireyin  özelliklerini  belirlemenin 
yanında  sahip  olabilecekleri  özelliklerin  dere-
cesi  ve  her  toplumsal  uygulamanın  sınırları 
hakkında  kişiye  fikir  vermektedir.  Devletin 
ideolojik  aygıtları  ideolojik  olarak  bireyleri 
yoğurmaktadır.  İdeoloji  bireylere  istenilen 
biçimde  düşünmeye  sevk  etmektedir.  Bu  bağ-
lamda birey olağanı değil, gösterilmek isteneni 
görmektedir.  

---

Althusser’in Gözünden İdeoloji ve İdeolojinin Bir Taşıyıcısı… (30-41) 
 
 
 
 
                                                 35 
Althusser  sistematiğinde  üçlü  bir  yapı  bulun-
maktadır. Bu yapılar; Ekonomik Yapı,  Siyasal 
Pratik  ve  İdeolojik  Düzey’dir.  Bu  tapılar  ideo-
loji ile yakından bağlantılıdır. Ekonomik Yapı; 
adından  da  anlaşılacağı  üzere  ekonomik  faali-
yetleri  kapsamaktadır.  Bir ham maddeyi  ürüne 
dönüştürmek  elde  edilen  ürünü  satmak  üzere 
çeşitli  pazarlama  faaliyetlerinde  bulunmak  ve 
ürünün  satışından  kar  elde  etmek  ekonomik 
faaliyetleri  kapsamaktadır.  Üretim,  ekonomik 
faaliyetleri toplumun gereksinmesini karşılaya-
cak  toplumun  kullanımına  sunmak  çabasıdır. 
Bu bağlamda ekonomik yapı maddidir. İdeolo-
jinin  oluşumu  maddidir.  Yani  onu  oluşturan 
yapı 
ve 
işleyişler 
maddi 
oluşumludur 
(Althusser  1995:  299).  Varlığın  vazgeçilmez 
koşuludur  ve  yaşamak  için  üretmek  gerekir. 
(Althusser  1995:  303).  İdeolojinin  işlevselli-
ğinde  Althusser’e  göre  maddi  olma  durumu 
önemlidir. Ekonomik faaliyetlerle üretim yeni-
den şekillenmekte ve devrolmaktadır. Üretimin 
uygulanmasında belirli ilkeler devlet tarafından 
öngörülmekte  ve  bu  öngörülen  ilkeler  siyasal 
pratikler  tarafından  gözetilmektedir.  İdeolojik 
sürekliliğin  sağlanmasında  ideolojik  düzey 
etkin  olmaktadır.  Althusser’in  bu  bağlamda 
savunduğu  ürün  ve  üretim  odaklı  yaklaşım 
günümüzde  müşteri  odaklı  yaklaşıma  dönüş-
müştür.  Yalnızca  toplumun  ihtiyaçlarını  karşı-
lamak  amacına  hizmet  eden  ihtiyaç  odaklı 
üretim  bugün  artık  arzu  odaklı  ve  postmodern 
tüketim  haline  gelmiştir.  Ancak  burada  değiş-
meyen  konu  üretim  ve  tüketim  biçimlerinde 
halen  ekonomik  olarak  kar  amacının  devam 
etmesidir.  Değişen  talebin  arzdan  fazla  olması 
durumunun  arzın  talepten  fazla  olması  nede-
niyle tüketici beklentilerinin farklılaşmasıdır.  
Siyasal  Pratik;  Ekonomik  faaliyetler  sunulan 
ürünün nasıl  paylaşılacağının ilkelerini  belirle-
yen  bir  uygulamadır.  Bu  uygulamada  üretim 
için  belirli  ilkeler  belirlenmekte  ve  bu  ilkelere 
uyulması  beklenmektedir.  Uygulamalara  uyu-
lup  uyulmadığı  siyasal  sistem  tarafından  göze-
tilmektedir.  Koyulan  hukuki  kurallarla  bölü-
şüm  sonucu  kime  ne  kadar  pay  düşeceğini 
belirlenir. Ekonomik çıkarları gözetmek siyasal 
eylemle mümkün olmaktadır. Bireylerin siyasal 
eylemlere  girişmesi  için  de  ideoloji  gereklidir 
(Miliband ve ark. 1977: 47). 
İdeolojik  Düzey;  ekonomik  çıkarların  gözetil-
mesinde ve ona bağlı siyasal pratiklerle birlikte 
sistemin  gereksinmelerinin karşılanması  amaç-
lanmaktadır.  İdeoloji  maddi  bir  düzen  olduğu 
için  maddi  gereksinmeler  karşılanmaya  çalı-
şılmaktadır. Sistemin devamlılığı için sistemde 
süreklilik sağlanması esastır. Bu esası sağlaya-
cak olan da ideolojik düzeydir. Sistemin sürek-
liliğinin  yani  düzeninin  sağlanması  ideolojik 
düzeye  ihtiyaç  vardır.  İdeoloji  dönemler  ara-
sında  bağlantı  kurarak  ideolojinin  vazgeçile-
mez  olmasını  sağlamaktadır  (Kazancı  2002: 
68). 
Althusser’in  ideoloji  teorisi  günümüzde  devle-
tin baskı grupları ve devletin ideolojik aygıtları 
uygulamaları  ile  devam  etmektedir.  Modern 
devlet  anlayışında  Devletin  ideolojik  aygıtları 
devletin baskı gruplarına göre daha işlevseldir, 
ancak  baskı  uygulamalarında  tümüyle  terk 
edilmiş  değildir.  Althusser’e  göre  gerçekler 
ideolojiler  tarafından  belirlenir  ve  bireyler 
gösterilen gerçekliklere göre gerçekliği algılar-
lar.  Althusser’in  ideoloji  hakkındaki  görüşleri 
günümüzde karşılıklarını bulmaktadır. İdeoloji, 
bireylerin  yaşam  biçimlerinin,  davranışlarının 
ve  faaliyetlerinin  belirlenmesinde  çok  önemli 
olmaya  devam  etmektedir.  Devletin  ideolojik 
aygıtları  ideolojinin  sürdürülmesi  ve  yeni  ger-
çekliklerin  görülmesinin  ve  fark  edilmesinin 
imkansız  hale  gelebilmesi  için  tüm  güçlerini 
sonuna  kadar  kullanmaktadırlar.  Bu  durum 
yaşanılan  evreni  ideoloji  duvarlarıyla  kaplı  bir 
fanus haline getirmektedir. Bu fanus içerisinde 
bireyler  varolan  düzenin  gönüllü  birer  kölesi 
olmaya mahkumdurlar. 
3.  İDEOLOJİNİN  SÜRDÜRÜLMESİNDE 
ETKİN BİR TAŞIYICI: YENİ MEDYA  
İdeoloji,  bireylerin  yaşamında  vazgeçilmez  ve 
son  derece  etkili  bir  sistemdir.  İdeoloji  günü-
müzde de etkin bir sistem olarak yoluna devam 
etmektedir.  İdeolojiler  her  daim  varlığını  sür-
dürmeye  devam  etmektedir.  İdeolojinin  sürek-
liliğinin  sağlanmasında  ideolojik  düzey  ve 
devletin  ideolojik  aygıtları  önemli  rol  üstlen-
mektedir ancak ideolojinin taşıyıcıları zamanla 
gelişmektedir.  Kitle  iletişim  araçları  ve  medya 
ideolojinin  sürdürülmesinde  önemli taşıyıcılar-
dır. Son zamanlarda sıkça gündemde olan yeni 
medya  da  ideolojinin  önemli  taşıyıcılarından 
biri konumuna gelmiştir. Yeni medyadan inter-
net  medyası  anlaşılmalıdır.  internet,  bireylere 
temelde  geri  besleme  imkanı  sağlamakta,  bi-
reylerin  mekandan  ve  zamandan  bağımsız 
olarak enformasyon sağlayabilecekleri ve ileti-

---