67
Devletlerin güçlerini projekte ettikleri bir mekân-coğrafya olması ge-
rekmektedir ki bu gereklilik güç tartıĢmalarının bir alt-kategorisi olan “bölgesel
güç” tipolojilerinin tartıĢılmasını gerekli kılmaktadır. Esasında “bölgesel güç”
tabiri hem “bölge” hem de “güç” gibi iki muğlâk kavramın bir araya gelmesiyle
ortaya çıkan daha da karmaĢık bir kavrama iĢaret etmektedir.
24
Güç kavramına
yukarıda değinildiği için bu noktada “bölge” kavramını tartıĢmak ve “bölgesel
güç” kavramının literatürdeki yerini tespit etmek yerinde olacaktır. Zira
Buzan‟ın belirttiği üzere “bölge kavramı çok sıklıkla kullanılmakta fakat nadi-
ren açık bir Ģekilde tanımlanmaktadır.”
25
Kavramın doğasına iliĢkin mevcut
muğlâklığa ve dört baĢı mamur bir bölge tanımı yapılmasının zorluğuna rağ-
men literatürde kabul edilmiĢ tanımlardan birinin sahibi William Thompson‟a
göre bölgesel karakterdeki alt-sistemlerin üç temel özelliği vardır: (i) coğrafi
yakınlık/bitiĢiklik, (ii) aktörler arasındaki etkileĢimin yoğunluğu ve düzenlili-
ğinin alt-sistemin bir yerindeki değiĢikliğin diğer noktaları etkilemesine neden
olacak derinlikte olması ve (iii) bölgeye ait en az iki devletin ve uluslararası
sistemdeki diğer aktörlerin bölgenin ayırıcı vasıflarına dair farkındalığının ol-
ması.
26
Bu kriterleri sağlayan coğrafi kümelenmelerde baĢat yönlendirici oyun-
cu olma iddiasındaki aktörlere “bölgesel güç” denilmektedir. Bu çalıĢma kap-
samında “bölgesel güç” Stefan Schirm‟in çizdiği çerçeve ekseninde tanımlana-
caktır.
27
Buna göre;
“Bölgesel güç” olma iddiasındaki aktör bu niyeti ekse-
ninde bir “rol tanımına” sahip olmalı ve bunu diğer bölge aktörle-
riyle iliĢkilerinde hissettirmelidir.
Maddi güç kaynaklarına sahip olmalı, bu eksende aske-
ri gücüne ilaveten ekonomik ve diplomatik/organizasyonal kapasi-
teye sahip olmalıdır.
“Bölgesel güç” iddiasındaki aktörün liderlik iddiası ek-
seninde kendisine biçtiği “rol tanımı” diğer bölge aktörleri tarafın-
dan da kabul görmeli ve hatta küresel sistemin iĢleyiĢinde belirle-
yici olan aktörlerce de bu “rol tanımı” kabul edilmelidir.
Maddi ve yumuĢak güç unsurlarına dayalı güç projek-
siyonu sonuç verebilmelidir.
24
Detlef Nolte, “How to Compare Regional Powers: Analytical Concepts and Research Ques-
tions”,
Review of International Studies, Cilt 36, 2010, ss. 881-901.
25
Barry Buzan, “The Asia-Pacific: What Sort of Region in What Sort of World?” içinde Christo-
pher Brook ve Anthony McGrew (ed.),
Asia-Pacific in the New World Order, Routledge, Lon-
don, 1998, s. 68.
26
William Thompson, “The Regional Subsystem: A Conceptual Explanation and a Propositional
Inventory”,
International Studies Quarterly, Cilt 17, Sayı 1, 1973, s. 101.
27
Stefan A. Schirm, “Leaders in Need of Followers: Emerging Powers in Global Governance”,
European Journal of International Relations, Cilt 16, Sayı 2, 2010, ss. 197-221.
68
Özetlemek gerekirse, belirlenmiĢ bir bölge içerisinde bir aktörün “böl-
gesel güç” olduğunu saptayabilmek için realist ve liberal teorilerin vurguladığı
gibi askeri, ekonomik ve yumuĢak güç unsurlarına sahip olunmalıdır. Buna ek
olarak, sosyal inĢacı teorilerin vurguladığı, bahse konu aktörün bir “rol tanımı”
olması ve bu rol tanımının diğer bölge ülkeleri nazarında bir karĢılığının bu-
lunması gerekmektedir.
28
Ayrıca farklı güç unsurlarına dayalı güç projeksiyo-
nun sonuç vermesi de önemli bir faktördür.
Ana hatlarıyla yukarıda değindiğimiz literatürün de gösterdiği üzere
hem “güç” hem de “bölgesel güç” kavramı, çok-boyutlu, çok-düzlemli ve bağ-
lam-temellidir.
29
Türkiye‟nin Ortadoğu‟ya iliĢkin bölgesel gücüne dair her in-
celemede bu husus göz önünde bulundurulmalı, sadece araçlar/imkânlar bazın-
da değil, aynı zamanda sonuçlar açısından da çok-boyutlu bir analiz yapılmalı-
dır. Bu açıdan bakıldığında yukarıda tartıĢılan gücün üç boyutunun da denkle-
me dâhil edilmesi yerinde olacaktır. Bu keyfiyet, kanaatimizce, epistemolojik
ve metodolojik hassasiyetleri tamamen göz ardı etmeyen analitik eklektizmi
gerekli kılmaktadır.
30
Bu çalıĢmada, bu kaygı göz önünde bulundurularak, gü-
cün her üç boyutunu ele alan bir analiz çerçevesi benimsenecektir. Realist oku-
lun “askeri ve “ekonomik” güç vurgusu dikkate alınacak, liberal çerçevenin
“yumuĢak güç” vurgusu ampirik temele dayandığı ölçüde denkleme dahil edi-
lecek ve eklektik politik ekonomi yaklaĢımlarının çıkıĢ noktası kabul ettiği
“yapısal güç” vurgusu, Türkiye‟nin Ortadoğu‟daki bölgesel güç kapasitesini
belirlemeye çalıĢırken makro-çerçeve olarak “mümkünün sınırlarını” çizmekte
kullanılacaktır. Dolayısıyla bu çalıĢmada incelenecek olan parametreler, Türki-
ye‟nin diplomatik gücü, ekonomik gücü ve yumuĢak gücüdür ve bu parametre-
28
Bu konuda detaylı bir çalıĢma için bk. Miriam Prys, “Hegemony, Domination, Detachment:
Differences in Regional Powerhood”,
International Studies Review, Cilt 12, Sayı 4, 2010, ss.
479-504. Sosyal inĢacı teorilerin bölgesel güç tartıĢmalarındaki yeri ve önemi için bk. Andrew
Hurrell, “Some Reflections on the Role of Intermediate Powers in International Institutions”,
içinde Andrew Hurrell et al., Paths to Power: Foreign Policy Strategies of Intermediate States,
Latin American Program, Woodrow Wilson International Center, Working Paper No. 244,
Washington, DC, 2000.
29
Bu konunun detaylı analizi için bk. David Baldwin, “Power and International Relations,” içinde
Walter Carlsnaes, Thomas Risse ve Beth A. Simmons (ed.),
The Oxford Handbook of Interna-
tional Relations, Oxford University Press Oxford, 2002, ss. 177-191.
30
“Analitik eklektizm”, Katzenstein ve Sil‟in belirttiği gibi paradigmalar arasında bilinçli bir
diyalog baĢlatmak suretiyle araĢtırmanın „özgürlük alanını‟ geniĢletebilir. Her ne kadar teorileĢ-
menin sadelik (parsimony) ilkesinden feragat edilse de analitik eklektizm, paradigmalar arası
verimli bir diyalog baĢlatarak gerçekliğin karmaĢıklığına daha da yakınlaĢılmasına imkân tanı-
maktadır. Ancak farklı paradigmaların varlığını tanıyan ve onların gerekliliğini kabul eden “ana-
litik eklektizm” ile değiĢik paradigmaları tek bir kavramsal çerçevede eritmeyi hedefleyen “teo-
rik sentezcilik” birbirine karıĢtırılmamalıdır. Bu konuda bir tartıĢma için bk. Peter Katzenstein ve
Rudra Sil, “Eclectic Theorizing in the Study and Practice of International Relations”, içinde
Christian Reus-Smit ve Duncan Snidal (eds.), The Oxford Handbook of International Relations,
Oxford University Press, Oxford, 2008, ss. 109-130.