KəXRİ valehoğlu qarapapaqlar

FƏXRİ VALEHOĞLU
öyrədirdi.  Çünki  paşanın özü bu zaman onlara baxıb zövq  alırdı  v ə   Əli 
ağanı  buna  görə  hərdən  bir  mükafatlandırırdı.  Ə li  ağa  b eləlik lə  
paşanın  etibannı  qazanıb  ondan  xahiş  etdi  ki,  qala  qapılarında  duran 
g ö zətçilərə  onu  atlarla  birlikdə  suvata  həm   gündüz,  h əm   d ə  g ecə 
buraxmalarını  əm r  etsin  və  bunu  atlar  başqa-başqa  ölkələrdən  gön ­
dərildiyi  üçün  onların  hər  birini  xüsusiyyətindən  asılı  olaraq  çaya 
m ü x təlif  vaxtlarda  aparmaq  zərurəti  ilə  izah  etdi.  Paşa  Ə li  ağanın 
sözlərinə  inandı  v ə   onun  qaçaq  düşdüyü  üçün  ruslar  tərəfə  k eçə 
bilm əyəcəyin i,  həmçinin  Türkiyədə  gizlən əm əy əcəy in i  zənn  edərək 
gecənin  v ə   gündüzün  istənilən  vaxtında  onu  atlarla  birlikdə  qalanın 
xaricinə v ə  əksinə,  daxilinə buraxmaq əmrini verdi.
Bununla  belə  günlər  ötürdü* Əli  ağa  isə  paşanın  arvadlarının  heç 
birini  görə  bilmirdi.  Çünki  onlar  cəm i  h əftəd ə  bir  d əfə,  cüm ə  günləri 
bayıra  çıxaraq  hamısı  eyni  cür  çadraya  bürünüb  kənizlərin  v ə 
qoruqçulann  əhatəsində  m əscidə  gedirdilər.  Bu  zam an  heç  k əs 
qadınların  üzlərinə  baxmağa  belə  cəsarət  etmirdi,  çünki  Quranda  bu 
qadağan  olunurdu.  Ona  görə  də  o  cüm ə  günləri  paşanın  arvadları 
çıxm am ışdan  bir  az  qabaq  qoşqu  öyrətm ək  bəhanəsiylə  qala  qapıları 
yanında  bir  n eçə  at  gəzdirm əyi  v ə   eyni  zamanda,  knyaginya  M ayanın 
qaçınlm asınm   təfərrüatlarım,  onun  ərinin  v ə   qohumlarının  kədərini, 
onun  arxasınca  sadiq  bir  insanın  göndərildiyini  n əğm ə  ilə   tərənnüm  
etm əyi  düşündü.  Bu nəğm ələrin Qafqazda nadir olmayan  əfsan ələrd ən  
biri  olduğunu  zənn  etdiklərindən  ona  heç  k əs  fikir  vermirdi,  ancaq 
Maya  çadra  altında  olub  paşanın  digər  arvadları  ilə  birgə  g ə z s ə   də 
anladı  ki,  söhbət  ondan  gedir  v ə   tərənnüm çü-nəğm əkarı  m üşahidə 
etdi,  ö y r ə n ə n d ə   ki,  tərənnümçü  Gürcüstandan  qaçaq  düşüb  M aya 
anlaya  bilmirdi ki, o kimdir və  bu nəğm ələri  n ə üçün  oxuyur.
Y ay yaxınlaşırdı.  Paşanın  arvadları  hərdən  bir g əzin tiy ə  çıxırdı.  At 
üstündə  gerçəkləşdirilən  belə  gəzintilərdən  birində  Ə li  ağa  paşanın 
mehtəri  kim i  xanımların  mindikləri  atlara  diqqət  yetirərək  onları 
uzaqdan m üşahidə  edirdi, ancaq yaxınlaşm ağa  cəsarət  etmirdi.  Paşanın 
arvadlarından  biri  n ecə  oldusa  da  şəhəri  çıxanda  d əstəd ən   ayrıldı  və 
m ehtərə  yaxın  düşdü.  O,  onu  m üşayiət  edən  qadına  yorğunluğunu 
bəhanə  gətirərək dayanmağı, mehtəri  isə  çağırıb aşağı  en m əsi  üçün  atı 
tutmağı  əm r  etdi  v ə   bu  zaman  tələsik ,  kirm işcə  verdiyi  suala  cavab 
alıb  sakitləşdi  v ə  əm in  oldu  ki,  mehtər  onun  arxasınca  göndərilib. 
N övbəti  gəzintilərdə  de  Əli  ağa  mehtər  kimi  paşanın  arvadlarını  m ü­
38
QARAPAPAQLAR  VƏ ONLARIN X IX  ƏSR HƏRB TARİXİ
şayiət  edirdi  v ə   bir  gün  knyaginyanı  yaylığından  tanıyaraq  ona  g iz lic ə  
ərinin məktubunu verdi.
Y ağışlı  v ə   gurultulu  gecələrd ən   birində  ə v v ə lc ə d ə n   qərarlaşdırıl- 
dığına  uyğun  olaraq,  qalada  hamı  yatanda  knyaginya  Maya  tək  başına 
hərəm dən  çıxdı  v ə   ön cəd ən   şərtləndirildiyinə  əsa sən ,  şam  yanan  töv­
lə y ə   sarı  getdi.  Ə li  ağa  artıq  onu  gözləyirdi.  O ,  M ayanı  ən  yaxşı  ərəb 
atına  otuzdurdu,  özü  d ə  sürətli  bir  at  seçib  birini  d ə  ehtiyyat  üçün  g ö ­
türdü  v ə   qala  qapıları  tərəfdən  ən ən əsin ə  sadiq  olaraq,  köhnə  yapın­
cıya bürələnm iş  knyaginyanı  tövlə  qulluqçusu  kimi  atlan  yaxşı  tutma­
ğa  vadar  edərək  qalanı  tərk  etdi.  Qarovullar  buna  fikir  verm ədi-lər, 
çünki  Ə li  ağa  ə v v ə llə r   d ə  g e c ə   vaxtı  atlan  P osxov  çayına  suvata 
apanrdı.
Onlar  A xalsıxdan  Xertvis  yolu  ilə  üçüncü  atla  çıxdılar  v ə   Trialet 
v ə   M ən gilisi  keçib  T iflisə  gəld ilər.  Əli  ağa knyaginya M ayanı  general 
Y erm olova  təqdim   etdi  v ə   onunla bərabər  ə n   yaxşı  cin sd ən   olan  ərəb 
atmı  sərdara h ə d iy y ə   etdi.  Knyaginyanın  ərinə bu x əb əri  verən kim i  o, 
sevincindən  az qala uçaraq Yerm olovun hüzuruna g ə ld i.  Sərdar dedi:
-   M ən   əv v ə llə r   eşitm işdim   ki,  sən  qoçaqsan,  Ə li  ağa,  ancaq  sənin 
bu  d ərəcəd ə  igid  dəliqanlı  olduğunu  bilmirdim.  S ə n ə   çox  m innətda­
ram  Ə li  ağa,  senin  bütün  günahlarını  bağışlayıram .  İnnən  b elə  yaxşı 
insanlar  kimi  öz  «ocağında»  (evində)  doğru-dürüst  yaşa.  Bu  gündən 
sən  m ənim   him ayədarlığım   altında olacaqsan.  Sən  sadiq  v ə  təm iz  qul­
luqçu  olmalısan!
Ə li  ağa  sərdarın  sözlərindən  v əc d ə   g əlib   dərin  minnətdarlıq  v ə  
sədaqət  əlam əti  olaraq  diz  üstə  çökərək  onun  əlin i  v ə   sürtüyünü 
(uzunətəkli  p en cəyin i)  öpüb  dedi:  «Bundan  sonra  m ənim   başım,  həya­
tım  siz ə   v ə   padşaha  aiddir,  sərdar.  Y erinə  yetirdiyim   bu  tapşırıq  heç 
nədir,  b əli,  m ən  m ərhəm ət  qazanmaq  üçün  padşaha  v ə   siz ə   qulluq 
etm əliyəm .  Siz  əm r  edin,  sərdar,  m ən  h əm işə  padşahın  yolunda 
canımdan  k eçm əy ə  hazıram».  Sonra  isə   üzünü  əsirlikdən  azad  etdiyi 
knyaginya  M ayaya  tutub  duyğulanaraq  «S izin   vasitən izlə  sərdarın 
m ərhəm ətinə  layiq  görülüb  artıq  adam  kim i  yaşayacağım   üçün  , 
xanım ,  siz ə   təşəkkür  edirəm ,  yoxsa  m ən  h əm işəlik   m əh v   olardım » 
d eyə  sö zlərin ə  davam   etdi.  B e lə   qoçaq  v ə   m ərd  adam m   bu  səm im i 
sözləri  general  Y erm olovun çox  xoşuna g əld i.  O,  Ə li  ağanı oxşadı,  ona 
çuxalıq  mahud parça v ə  pul bağışladı,  mülki-qubernator general-m ayor 
X o v en ə  v ə   Borçalı  distansiyasının  pristavına  bildirdi  ki,  Əli  ağa  ə fv  
olunub v ə   ö z  yaşayış yerində,  A n x lı kəndində sakin olacaq.  Ona bizim
39

---