Kitab-konfrans doc

 
 
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU 
 
AMEA  A.A.BAKIXANOV adına  TARİX İNSTİTUTU 
 
 
FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ 
Respublika Elmi Konfransı 
 
54 
54 
də  göstərir  ki,  bu  adlar  və  hadisələr  Qanturalının  evlənmə  boyunda  özünü  büruzə 
verir (1, 577). Daha sonra müəllif göstərir ki, Trabzon sarayı ilə oğuzlar arasındakı 
münasibətlərdə  bu  hadisə  bizə  məlum  olan  hadisələrdən  ilki  olsa  da,  tədqiqatlar 
göstərir ki, əslində, buna qədər də belə münasibətlər olub. Bu mənada müəllif həmin 
dövr  hadisələrinin  şahidi  yunan  əsilli  Laonik  Xalkokondilin  məlumatlarına  istinad 
edir.  L.  Xalkokondil  qeyd  edib  ki,  Trabzon  imperatorlarının  yunan  qaydalarını  və 
dilini  qoruyub  saxlamasına  baxmayaraq  onlar  Əmir  Teymurun  nəvələri,  Qara 
Yusifin  övladları  ilə  olduğu  kimi,  qonşuları  ağqoyunlularla  da  nikah  əlaqələrinə 
girirdilər  (1,  577-578;  14,  128).  Bu  hadisə  Trabzon  imperatorluğunun  süqutuna 
qədər (1461) davam etmişdi. III Alekseyin imperatorluğu (1350-1390) dövründə bu 
məsələ  daha  aktual  idi.  Ondan  sonra  hakimiyyətə  gələn  IV  Aleksey  qızlarından 
birini  Qaraqoyunlu  dövlətinin  başçısı  Qara  Yusifin  oğlu  Cahan  şaha  ərə  vermişdi. 
Nəhayət, Trabzonun osmanlı türkləri tərəfindən fəthi ərəfəsində imperator IV İohann 
öz  qızını,  gözəlliyi  ilə  seçilən  şahzadə  Feodoranı  Ağqoyunlu  dövlətinin  başçısı 
Həsən padişaha ərə vermişdi. 1458-ci ildə baş verən bu izdivacın hesabına imperator 
IV  İohann  osmanlılara  qarşı  güclü  bir  müttəfiq  əldə  etdiyini  düşünmüşdü.  Həsən 
padşah  da  III  Alekseyin  qızına  evlənən  Qara  Yulukun  nəvəsi  idi.  Beləliklə,  Həsən 
padşah hesabla ağqoyunlulardan üçüncü şəxs idi ki, Trabzon şahzadələri ilə nikaha 
girirdi.  Trabzondan  başlayan  bu  əlaqələr  Həsən  padşaha  qədər  davam  etmişdi  (1, 
578-579).  Bu  mənada  məşhur  tədqiqatçı  İ.P.  Petruşevskinin  sözləri  yerinə  düşür: 
“Trabzon  imperatorlarının  şahzadələrinin  Ağqoyunlu  bəyləri  ilə  nikahları  hesabına 
Trabzon  Ağqoyunlu  dövləti  üçün  həlledici  liman  rolunu  oynayırdı.  Həmin  dövrdə 
ağqoyunluların  Qara  dənizə  çıxışı  yox  idi”  (15).  Göstərilən  bu  tarixi  faktlar 
“Qanturalı  haqqında  hekayə”yə  tarixi  gerçəklik  vermiş  və  Ağqoyunlu-Trabzon 
əlaqələrində baş verən nikahlar həmin boya düşmüşdür. Bu nikahlar da XIV əsrin II 
yarısı  –  XV  əsrin  I  yarısındakı  dövrü  əhatə  edir.  Bizi  bu  qənaətə  gətirən  həmin 
dövrdə baş verən hadisələri izləmək və dastanlardakı hadisələrlə tutuşdurmaq oldu. 
Düzdür, bunu dananlar da az deyil. Amma tarixi həqiqəti anlayıb ortaya qoymaq  o 
qədər də asan deyil. Tarixi həqiqət, tarixi gerçəklik o zaman üzə çıxır ki, hadisələrə 
tərəfsiz, obyektiv yanaşasan, həmin dövrdə baş verən hadisələri güclü tədqiq edəsən 
və bir də güclü məntiqə sahib olasan. Tarixin obyektiv tədqiqi göstərir ki, ayrı-ayrı 
dövrlərdə  tarixi  və  ədəbi  mənbələr  yenidən  qələmə  alınanda  onlara  əlavələr  olun-
muşdur.  Bu  əlavələri  edənlər  bunu  xidmət  etdikləri  iqtidarların  maraqları  baxı-
mından həyata keçirmişlər. Bu baxımdan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları da belə 
əlavələrdən xali deyildir.          
                      
Qaynaqlar 
1.  Жирмунский  В.М.  Тюркский  героический  эпос.  Издательство  “Наука”, 
Ленинградское  отделение, Л., 1974, 728 с.  
2. Cəmşidov Ş.A. Kitabi-Dədəm Qorqud. Bakı, Elm, 1999, 680 s. 
3. Cəmşidov Ş.A. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, Elm, 1977,136 s. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

 
 
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU 
 
AMEA  A.A.BAKIXANOV adına  TARİX İNSTİTUTU 
 
 
FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ 
Respublika Elmi Konfransı 
 
55 
55 
4.  Кононов  А.Н.  Родословная  Туркмен.  Сочинение  Абу-л-Гази  хана 
Хивинского. Издательство Академии Наук ССР, М-Л., 1958, 192 с. 
5.  Kitabi-Dədə  Qorqud.  Tərtib,  transkripsiya,  sadələşdirilmiş  variant  və 
müqəddimə Fərhad Zeynalov və Samət Əlizadənindir. Bakı, Yazıçı, 1988, 265 s. 
6. ”Kitabi-Dədə Qorqud”. Bakı, Azərnəşr, 1962, 171 s. 
7. Гордлевский В.А. Избр. соч. т.I.-II. т.I. М., Изда-во востлит, 1960-1961, 
551 с, 558 с. 
8.  Muharrem  Ergin.  Dede  Korkut  kitabı.  C.II.  Ankara,  Türk  Tarih  Kurumu 
Basımevi, 1963, 483 s. 
9.  Кононов  А.Н.  Родословная  Туркмен.  Сочинение  Абу-л  Гази  хана 
Хивинского. М-Л., Изд. Академии Наук СССР, 1958, 192 с. 
10. Бартольд В.В. Сочинения. Т.V. Москва Изда-во Наука, 1968, 757 с. 
11.  Книга  моего  деда  Коркута.  Огузский  героический  эпос.  Перевод 
академика В.В.Вартольда. М-Л., Изда-во Академии Наук СССР, 1962, 299 с. 
12. Бартольд В.В. Сочинения. Т.II. Ч.1. Москва Изда-во Наука, 1963, 1020 с.  
13.  Петрушевский  И.П.  Очерки  по  истории  феодальных  отношений  в 
Азербайджане  и  Армении  в  XVI  -    начале  XVII  в.  Л.,  Издател-вл  Ленинград. 
Универси-та, 1949, 382 с. 
14. Успенский Ф.И. Очерки из истории Трапезунтской империи. Л., Изд-
во Ан СССР, 1929, 160 с. 
15. Петрушевский И.П. Государство Азербайджана в XV в. Сб. статей по 
истории Азербайджана. Вып. I. Баку, Изд-во Ан Аз. ССР, 1949, 310с.   
 
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

 
 
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU 
 
AMEA  A.A.BAKIXANOV adına  TARİX İNSTİTUTU 
 
 
FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ 
Respublika Elmi Konfransı 
 
56 
56 
Dr. Enver Uzun,  
 [e-mail]
 
 
AZERBAYCAN TARİH VE FOLKLORŞÜNASLIĞINDA BABEK 
 
Özət 
Bazı tarihi şahsiyetler ölümlerinden sonra halk tarafından menkıbevi olaylarla 
örülü bir  inancın oluşturduğu  mitoslaştırılmış bir kimliğe sokulur.  Türk kültüründe 
buna  benzer  örnekler  az  değildir.  Köroğlu  ve  Kiziroğlu,  İnce  Memmed,  Katır 
Memed, Kaçak Nebi, Deli Ali örneklerinde olduğu gibi İran Türk kültürü içerisinde 
bir  zamanlar  Hurremi  Hareketi’nin  lideri  olarak  adlandırılan  Babek  benzer  bir 
paralellik gösterir.  
Babek’in doğumundan ölümüne kadar ki yaşamı bir birinden ilginç ve enteresan 
olayları içermektedir. Bu bağlamda Babek efsanesinin ana mayasını folklor oluşturur. 
Babek efsanesi Türk halk epopesinin pek çok vasıflarını taşımakta olup, real bir şahsın 
menkıbevi  şekilde  yaşamı  ve  maceraları  folklorun  anlatım  özelliklerinden 
yararlanılarak  anlatılmaktadır.  O’nun  doğuşu  destanlarda  gördüğümüz  mitolojik 
kahramanlara  benzer  niteliktedir.  Bu  gün  İran’da  yaşamakta  olan  Türklerin 
bulundukları farklı bölgelerde Babek adına efsaneler dillendirilmek suretiyle folklorun 
ölümsüz maneviyatında Babek de kendisine yer bulmuştur. Bu mevzu folklor için taze 
şekilde  aktüelliğini  sürdürmekte  olup,  daha  fazla  nazari  dikkate  alınmasında 
Azerbaycan folkloru acısından büyük fayda olacağı kanaatindeyim… 
Açar sözlər: Azerbaycan, Babek, Efsane, Folklor, Epik. 
 
Abstract 
After the deaths some historical figures are put in as myth events inserted into 
a  legendary  identity
. 
There  are  many  similarities  in  the  Turkish  culture.  Babek, 
called  as  the  leader  of  the  Hurremi  Movement  in  the  Iran  Turkish  culture,  shows 
parallelism with the examples of Turkish culture, like Koroğlu and Kiziroğlu, Ince 
Memmed, Katır Memed, Kaçak Nebi, Deli Ali.  
The life of Babek from the birth to the death contains different and interesting 
experiences.  Therefore,  fundamentals  of  the  legend  of  Babek  were  shaped  by 
folklore.  Legend  of  Babek  carries  on  many  characteristics  of  Turkish  epic  and  the 
life  and  adventures  of  a  real  figure  are  told  in  an  epic  way  by  benefiting  from 
features of expression of  folklore
. 
Appearance  of Babek shows  similarity  mythical 
heroes in sagas. Turkish, live in different areas of Iran, tell about Babek legends so it 
takes place in the folklore of endless spirituality. This topic is a new and current for 
folklore.  Accordingly,  it  must  be  taken  into  consideration  and  it  will  be  beneficial 
for the Azerbaijan folklore.  
Keywords: Azerbaijan, Babeks, legend, folklore, epic 
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---