33
2.2 Kommersiya fəaliyyətinin səmərəli təşkili məsələləri.
Əmtəələr bazarının fasiləsiz olaraq və yüksək dərəcədə mənfəətlli işləməyi üçün onun
fəaliyyət mexanizminə təkan verən kommersiya işinin optimalliğına mümkün dərəcədə
əməl edilməlidilər. Kommersiyalaşma prosesinin optimallılığı topdan və pərakəndə
satış iqisadi qurum kimi fəaliyyətlər göstərməsinin əsasını təmin edir.
Kommersiyalaşma davranışı sahəsində ticarətin həmçinin istehsalın bütün mərtəbələri
ardıcıl şəkildə qoşularaq onlar vaxta, maliyyə, material xərcləri, nəqliyyat xərcləri və s.
başqa xərclərə yüksək qənaət edərək, əmtəələri pəragəndə ticarətə zamanında
çatdıraraq,yüksək mənfəət olunur. Və buna oxşar başqa qənaət xarakterli kommeriya
fəaliyyətləri sahələri kommersiya optimallığının əsasını təmin edir.
Sistemli olaraq müəssisələrinin kommersiya fəaliyyətlərinin səmərəliliyindən
faydalanmağı üçün planlı olaraq aşağıdakı kimi əməliyyatları həyata keçirmək lazımdır.
İstehsal müəssisəsələrinin yerini müəyyənləşdirmək, bazarda rəqabət qazana biləcək
məhsul istehsal etməyi, əmtəələrini satmaq üçün topdan ticarət və birbaşa olaraq məhsul
təchizatıçılarla kommersiya razılaşmalarının təşkil olunması, hesablaşma formasının
dəqiqləşdirilməsi, topdan ticarətin növlərinin seçilməsi, topdan ticarətin ardıcıl şəkildə
fəaliyyət göstərməyi, onun depo fəaliyyətinin müasir olan texnologiayalar ilə və
opttimal işçi qüvvəsi ilə təchiz olunması, nəqliyyat xidmətlərinin çoxşaxəli qurulusu,
pərakəndə icarət ilə və istehsal ilə vaxt aşırı əks-əlaqələr yəni feed back yaratmaq,
məhsulları pərakəndə satışa zamanında daxil olmağını təmin etmək və həmçininqeydə
almaq pərakəndə ticarətin bütün
bu əmtəələri qəbul etməyi, onları ticarət əməliyyatı və tədarük fəaliyyətlərini optimal
təşkil olunması, onların uçotunu qeyd etmək, topdan ticarət ilə əlaqə qurmaq və həm də
sifarişlərin zamanında göndərilməyi və s. bu kimi başqa səmərəlilik xarakterli
əməliyyatları aiddir.
Ticarət müəssisələrinin optimal işləməyinin müəyyən olunması üçün bir sıra
müəyyən olunmuş göstəricilərindən istifadə edilir. Müəyyən olunmuş bu göstəricilərin
34
ən əsası mənfəətdirki, bu göstəricidə müəssisələrin bütün ticarət fəaliyyətlərinin
nəticələri öz əsasını tapır reallaşdırılmış məhsulların həcmi, onların tərkibi və
çeşidlərinin quruluşu, məhsuldarlığı və həmçinin xərclər səviyyəsi, qeyri məhsuldar
olan xərclərin və itkilərin mövcud olması və s. Ticarət müəssisələrinin gəliri və ya
mənfəəti müəssisənin bütünlükdə gəlirləri və olan xərcləri arasındıa fərq kimi
hesablanılır. Ticarətdə əmtəələr satışından əldə olunan gəlir və xalis mənfəət fərqli
qiymətləndirilir . Əməliyyatlar mənfəəti - ticarət əlavələri və tədavül xərclərinin
arasındakı fərqlərdən ibarət olur. Balans mənfəəti isə sair planlaşdırılmış və həmçinin
planlaşdırılmamış gəlirlərin və xərclərin nəzərə alınmağı ilə hesablanir. Kommersıya
fəaliyyətlərınin optımallığının qiymətləndirilməyində mənfəət ilə çəkilmiş xərclərində
müqayisələri vacib əhəmiyyətə malikdir.
Kommersıya fəaliyətlərinin bazar iqtisadiyyatının mövcudluğu şəraitində çağdaş ticarət
işlərinin
qanuna
uyğunluqlarının
və
meyllərinin
aşkar
olunması
və
müəyyənləşdirilməyini ən əsas vəzifə olaraq qarşıya qoymağı, əmtəələr tədavulü
sferasında ticarət prosesinin optimal olaraq yerinə yetirilməyinə görə bu qanuna
uyğunluq və meyillərdən istifadə olunmağı məqsəd yönlüdür. Kommersiya
fəaliyyətlərinin səmərəli şəkildə həyata keçirilməyi üçün vacib informasiyalardan biri
məhz kommersiya sirri hesab olunur. Kommersiya sirri dedikdə – kommersiya
baxımından bilərək gizli olaraq saxlanılmış iqtisadi maraqlarından və firmanın istehsal
– təsərrüfat, idarə etmə, elmi-texnıki və maliyyə ilə baölı səlahiyyətlərinin fərqli olan
tərəfləri və ya sferaları barədə informasiyalardan ibarət hesab olunur ki, bunlarında
qorunmağı rəqabət mühiti və firmaların iqtisadi təhlükəsizliliklərinə qarşı mümkün olan
təhlukələrin olmağı ilə əsaslandırılır. Kommersıya fəliyyətlərinin səmərəliliyini təmin
olunmağı məqsədi ilə kommersiya əsaslarının ayrılmağı,kommersiya qərarlarının qəbul
olunmağı vaxtı marketinq prinsipindən fəal olaraq istifadə olunmağı ,komersiya riskini
öncədən müəyyən etməyi və kommersiya cəldliliyi prinsipi mütləq şəkildə nəzərə
alınmalıdır.Bunlar ilə bərabər olaraq kommersiya fəaliyyətlərinin səmərəliliyini
artıramağın proqnozlarını tərtıb etmək və bundan məqsədə uyğun formada istifadə
etmək lazımdır.(9 səhifə 337-343)
35
Kommersiya fəaliyyətlərinin optimal olaraq həyata keçirilməyinə görə topdan
həmçinində pərakəndə ticarətin öyrənilməyi və tədqiq olunması əsasdır və mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Bütün bunlardan bu nəticəyə gəlmək olarki kommersiya
fəaliyyətlərinin bütünlükdə əsasını məhz satış təşkil etmişdir.Kommersiya
fəaliyyətinin son məqsədi kimi mənfəətin əldə olunması nəzərdə tutulurki bu da
alıcılarən çəxsaylı tələbatlarının tam və keyfiyyətli şəkildə ödənilməsi halında
mümkündür.
Hal –hazırkı dövrümüzdə kommersiya fəaliyyətlərinin xarici ölkələr ilə yaradılmağı
dünya bazarındada mənfəət əldə edilməsinə və bu kimi imkanlarının axtarılmağı
sahibkarlığın bütün növləri üçün əsas zəruriyyət hesab olunur.
Kommersiya fəaliyyətinin keyfiyyət gösəriciərindən biri tədavül xərcləridir.
(kommersiya fəaliyyətinin səmərəli həyata keçirilməsi üçün çəkilən xərclər)
Tədavul xərcləri məhsulların istehaslçılardandan istehlakçılara çatdırılmağı ilə əlaqədar
olan əmək məsrəflərınin pul ilə ifadəsınə deyılir. Tədavul prosesınin butün
mərhələlərində tədavül məsrəfləri yaranır. Bunların bir hissəsi satışvə təchizatla məşğul
olan təşkilat və müəssisələrin, digər hissəsi kənd təsərrüfatları məhsullarını satışı ilə
məşğul olanların hissəsinə aid edilir.
Xarakterlərinə görə tədavül xərclərini 2 əsas qrupdatəsnifləşdirirlər :
1) tədavül proseslərində ıstehsalın davamlılığı ilə əlaqədar olan məsrəflər;
2) dəyərlərin formasının dəyişməsi ilə əlaqədar olan tədavül xərcləri.
Tədavul xərclərınin səviyyəsi məsrəflərın pulilə ifadəsi ilə məbləğlərinin mal
dövriyyəsinə olan nisbətinə deyilir və faizlə hesablanır.
Tədavül məsrəflərinin səviyyəsi ticarət müəssisələri effektivliyınin mühüm
göstəricisidir. Belə ki, tədavül xərclərinin səviyyəsinin aşağı salınması mənfətinin
artmasına səbəb olur. Çünki bu 2 göstərici müəssisənini ümumi 2 tərkib hissələridir və
bir-birinə tərs mütənasib olaraq dəyişir.
Tədavül xərclərinə qənaət etmək üçün onun səviyyəsinə təsir edən amilləri bulardan
ibarətdir:
1) istehsalın təkmilləşdirilməsi və inkişafı.
Dostları ilə paylaş: |