Маданият назарияси
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
partiyadan o‘chirildilar. Hukmron mafkura o‘zbek qo‘shiqchilik san’atida milliy ruhni yo‘q qilishga urinsada, u urushdan keyingi yillarda o‘ziga xos yo‘nalishda rivojlandi. 1951 yili 8 aprelda respublika hukumati tomonidan qabul qilingan «O‘zbekistonda musiqa san’atining ahvoli va uni yanada rivojlantirish to‘g‘risida»gi qarori o‘zbek qo‘shiqchilik san’atining rivojida muhim o‘rin tutdi. Markazning mamlakat miqyosida sodir bo‘layotgan tushkunlik holatidan xalqni chalg‘itish maqsadida vaziyatni “oqartirib”, “bo‘yab” ko‘rsatish taktikasi tanglik holatini bartaraf eta olmadi. Turg‘unlik yillarida siyosiy aqidaparastlikka e’tibor yanada kuchaydi. Bu hol, ayniqsa, davlat va jamoat arbobi, yozuvchi, O‘zR KP MQning birinchi kotibi SHarof Rashidov vafoti (1983 y. 6 ok-tyabr)dan so‘ng siyosiy hokimiyatni egallagan I.Usmonxo‘jaev ma’muriyati davrida yaqqol namoyon bo‘ldi. Respublikaning yangi rahbariyati, asosan, Markazning “ko‘rsatmasi” bilan ish tutib, uning topshiriqlarini so‘zsiz bajarish bilan mashg‘ul bo‘ldi. Bu davrda namoz o‘qish, islom farzlariga rioya qilish, “Qurbon” va ”Ro‘za” hayitlari, ”Navro‘z” bayramlari “eskilik qoldiqlari” sifatida qoralandi. Kommunistik mafkura o‘z g‘oyalarini singdirish uchun barcha usul va vositalardan foydalansada, biroq ular xalqning qalbidan joy ololmadi. SHunday vaziyatda, “paxta ishi”, “o‘zbeklar ishi” degan bahonalar o‘ylab topildi. Natijada, 80 - 90 yillarning o‘rtalarida O‘zbekistonda qonunga xilof ravishda yashirin qatag‘onlik harakatlari yanada kuchaydi. 80-yillarning o‘rtalaridan boshlangan «qayta qurish» madaniyat sohasini ham qamrab oldi. «Qayta qurish»ning maqsadi «ko‘zga tashlanib» turgan ayrim «qusurlar»ni engil ta’mirlashdan iborat edi. Bu davr ijtimoiy-gumanitar fanlar uchun uyg‘onish va hurfikrlilik davri bo‘ldi. Tarix, falsafa, ayniqsa Vatan tarixini o‘rganish, uning uslubiyatiga, «oq dog‘lar»iga doir masalalar atroflicha muhokama etila boshladi. Biroq, mustabid tuzum milliy o‘zlikni anglashga tish-tirnog‘i bilan qarshilik ko‘rsatar, jamiyatdagi mavjud ziddiyatlar, nuqsonlar, illatlar sovet tuzumi, kommunistik mafkura mahsuloti ekanligini yashirishga urinar edilar. SHunga qaramasdan, o‘zbek ziyolilarining sa’y-harakatlari bilan milliy-madaniy merosni tiklash, tarixiy yodgorliklarni saqlash, olib chiqib ketilgan yodgorliklarni qaytarish asosiy vazifalardan biriga aylandi. SHu asosda O‘zbekistonda «Meros» dasturi amalga oshirila boshlandi. Bu davrda ziyolilar sovet jamiyati hayotini, mamlakatimizda sodir bo‘lgan voqealarni tahlil qilish imkoniga ega bo‘ldilar. 80-yillarda O‘zbekiston teatr san’atida «real hayotga» murojaat qilish hollari ko‘rina boshladi. M.Boboev, SHukrillo, SH.Boshbekov asarlarida ma’muriy- buyruqbozlik davrida respublikada paydo bo‘lgan muammolar tanqid qilindi. Ayniqsa SH.Boshbekovning «Temir xotin» asarida muhim ijtimoiy masalalar ustida fikr yuritiladi. Teatr san’atida buhronni yuzaga keltirgan sabablardan yana biri madaniyatda milliylik va baynalmilallik nisbatining buzilishi edi. Masalan Muqimiy nomli o‘zbek davlat musiqali drama teatrida an’anaviy asarlar o‘rniga «Xotinimning eri», «Poltavalik Natalka», «YOlg‘onchi darkor» kabi tarjima asarlari paydo bo‘lgan. «Qayta qurish» madaniy-ma’rifiy muassasalarning moddiy-texnika bazasiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Masalan, 1985-90 –yillarda respublikada madaniyat maskanlarining soni 55 taga, kutubxonalar soni 93 taga kamaygan. 1989 yilda O‘zbekistonda madaniy-ma’rifiy maqsadlar uchun aholi jon boshiga 3,6 so‘m mablag‘ ajratilgan, xolos. Bu ittifoq darajasidagi eng past ko‘rsatgich edi. Umuman olganda, «qayta qurish» o‘zbek milliy madaniyatidagi muammolarni hal eta olmadi, aksincha, ularni yanada keskinlashtirib yubordi. Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|