MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 214 214 ailəsində dünyaya göz açdığı üçün islama yaxından bələd idi. İslamın mahiyyəti ilə yaxından tanış olduğu üçün o, bu dinin təssübkeşi kimi də çıxış edir. Uşaq vaxtlarından islama böyük maraq göstərən M.Ə.Rəsulzadə sonralar bunu, dinin ecazkarlığına heyranlığı ilə izah edir: «Məscidə çox gedərdim. Namaz mənə şərən vacib olmadığı zamanlar belə bir çox qəza namazları keçən saqqallıların etmədiyi ibadətlərin icrasına həvəsli idim. Ramazan gecələrində məscidə gedər, sübh açılana kimi namaz qılardım-gecə namazı. Ən çox həzz aldığım yer məscid idi. Bir zamanlar məktəbə, sonra mətbəəyə nə kim bir həvəslə gediyor idimsə, o vaxt məscidə də öylə bir həvəslə gediyordum. Məsciddə qazanılacaq savabların hamısına sahib olmaq da başlıca amalım idi. Fəqət bütün bu istəklərim, təmayüllərimlə bərabər şiə məscidinin ən böyük fəzilətini və ən böyük savabını təşkil edən ağlamaqdan məhrum idim» (50, s.272). M.Ə.Rəsulzadə gənc olarkən hesab edirmiş ki, bir möminin həyatı ancaq göz yaşı ilə inciləşir: «Mən də bir mömin olmaq fikrində idim. Ancaq həyati imanımın incisiz olacağına mütəəssif idim. Bu məni o vaxt bəlkə də izah etmədiyim bir vicdan təzyiqi altında bulunduruyordu. Fəqət sonra ağlar vaxtlarım oldu. Nadir olsa da ağladım. Zənn edirəm ki, çox səmimi olaraq ağladım. İnsanın darğınlığında, müsibət və matəmlərində yeganə müdari-təsəllisi olan acı giriyələrə nail oldum. Yalnız dini bir təsirlə deyil, bəşəri bir təsirlə də ağladım» (50, s.273). Dinlə yanaşı, bəşəri təsirlə də ağlayan M.Ə.Rəsulzadə bu zaman milli və bəşəri dəyərlərin ümumiliyindən çıxış edir. Onu ağladan islami, insani və milli dəyərlərin cəmiyyət arasında yetərincə başa düşülməməsi idi. Ona görə də əvvəllər zorla ağlamaq istəyi baş tutmasa da, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 215 sonralar Məhəmməd Əmin həm dini, həm də bəşəri bir təsirlə ağladığını etiraf edir. İslama özünməxsus bir münasibət bəsləyən Rəsulzadəni həmyaşıdlarından, başqa insanlardan fərqləndirən əsas cəhət bu dinə fanatikcəsinə deyil, mövcud gerçəkliklərə, şəraitə uyğun şəkildə yanaşması idi. Gənc yaşlarında sosial-demokrat olmasına baxmayaraq, M.Ə.Rəsulzadə nəinki islam dinini rədd edir, hətta islamiyyət üzrə birliyi vacib saymış və islami sosializminin tərəfdarı kimi çıxış edir. «Hümmət» qəzeti üçün şüar kimi götürdüyü «Hümmətür-rical təqləül-cibal» (kişilərin himməti dağları qoparar) atalar sözünün izahına həsr etdiyi eyni adlı məqalədə M.Ə.Rəsulzadə yazır: «Hər bir şeyin qüvvəti birlikdədir. Birlik isə yalnız "mən sənə yoldaşam" - deyib təsəlli verməklə olmaz. Bu, dildə deyilən sözü əməl ilə də göstərməlidir. Bir neçə şəxsin arasında ittihad həmfikirlilik, həmməsləklik ilə olur... Məsələn biz cavanların biri millətpərəst, o biri demokrat, üçüncüsü ətiqpərəst, dördüncüsü cədidpərəst olub da, bu cür dəstə-dəstə olmaqda, hərəmiz özünə məxsus bir yol götürüb, müəyyən bir məslək ilə getməkdən hamımız tək-tək tələf olarıq və heç birimizin əli öz muradına çatmaz…. İndi yoldaşlar! Hərəmiz bir güncdə bir xüsusi cəmiyyət qayırıb da müxtəlif yollar ilə getməkdənsə birləşməli, öz fikir və fellərimizdən bir-birimizi hali etməliyik. Millətpərəstlik bizə yararsa, hamımız millətpərəst, demokratlıq yararsa, hamımız demokrat və qeyri bir yarar məslək üzrə olub, sözü və işi bir olan iş görək. Bəndəyə qalır isə hər bir dəstədən olursa olar, ancaq islamiyyət üzrə olaq. İslamiyyətdən kənara çıxsaq fəlakət bizi gözləyir. İslam bizə rahi-nicatdır - desəm eyni savabdayam. Nə sosializmin, nə də demokratizmin ümdə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 216 216 əqidələri islam ilə müxalif deyil. Bəlkə şarəyei-müqəddəsi- islam qoyduğu qəvaidlə eyni mütabiqətdə və müvafiqətdədir. Zəkat, fitrə və qeyrə sədəqlər vacibi-sünnəti materializm deyil də nədir? Bərəkət cəmaətlikdədir. Ümur cümhuri-şura ilə görülməlidir - kəlamları demokratizmi icab etməzmi? Xülasə, yenə də təkrar edirəm, hər nə olmalıyız, olaq. Fəqət islamiyyət üzrə olaq ki, bu eyni insaniyyətdir» (49, s.18-19). Millətin mənafeyi, rifahı, xoşbəxt gələcəyi naminə istənilən bir cərəyan ətrafında birləşməyi vacib sayan Məhəmməd Əmin hesab edir ki, hazırkı şəraitdə bu, islam dini əsasında mümkündür. Bu baxımdan M.Ə.Rəsulzadə hətta Allahı inkar edən materializmin bəzi müdəalarının islamla üst-üstə düşdüynü qeyd edir. O, hətta bir qədər dərinə gedərək, bəzi islami dəyərlərlə materializm arasında oxşarlıqlar olduğunu sübut etmək istəyir. Mütəfəkkirin məqsədi müxtəlif əqidələrə - demokrat, millətçi, islamçı və s. tapınan insanları islamiyyət üzrə birləşdirməyə nail olmaq idi. Məhəmməd Əmin ətrafındakıları inandırmağa çalışır ki, islam müxtəlif əqidəli insanları bir-birindən ayırmır, əksinə birləşdirir. Ona görə də M.Ə.Rəsulzadənin islamın mərkəzində ictimaiyyətin dayandığını önə çəkməsi təsadüfi deyil. Sosial məsələnin mərkəzində də məhz ictimaiyyət, yəni ictimai bərabərlik, sosial sosial ədalət dayanır. Eynilə islam dinində də cəmiyyətin bərabər yaşamaq hüququ, bir nəfərin digəri üzərində ağalığının olmaması qeyd edilir. Bu baxımdan M.Ə.Rəsulzadə islama fanatcasına yanaşanları tənqid edərək ona olduğu kimi dəyər verilməsini tələb edirdi. O, bu prinsiplərdən birinin başqasına nisbətdə nə şişirdilməsinin, nə də rolunu azaldılmasının tərfdarıdır. M.Ə.Rəsulzadənin məqsədi birdir: hər iki ideyanın bir-biri ilə uzlaşan tərəflərini Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|