MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
324 324 materiallarını Ģagirdlərin səmərəli Ģəkildə öyrənmələrinə imkan yaradır. Belə tələblərdən biri fikri istinadların, mətnin quruluĢ «vahidinin» qabarıq Ģəkildə verilməsidir. Bu tələbə görə təqdim edilən təlim materialının əsas cəhətlərini qabarıq Ģəkildə nəzərə çarpdırmaq lazımdır. Material elə tərtib olunmalıdır ki, əsas cəhətləri bir-birindən dərhal fərqlənə bilsin, onları birləĢdirmək, qruplaĢdırmaq və ümumiləĢdirmək mümkün olsun (A.A.Smirnov). Öyrənmənin müvəffəqiyyətinə təsir göstərən xarici amillərdən biri də təlim materiallarının çətinlik dərəcəsidir. Öyrənmənin səmərəliliyinə, onun sürətinə və düzgünlüyünə bu amilin böyük təsiri vardır. Materialın çətinliyi onda olan informasiyaların mək- təblinin idrak imkanlarına müvafiq olmaması ilə müəyyən edilir. Materialın ayrı-ayrı ünsürləri arasında əlaqənin zəif olması, onun bir tərkib hissəsinin özündən sonra gələn tərkib hissəsini ətraflı aydınlaĢdıra bilməməsi, səbəb-nəticə əlaqəsinin pozulması, ardıcıllığın itməsi, mətn daxilində qayda və tərifləri üzə çıxarmaq imkanı verən ümumiləĢ- dirmənin zəif olması materialın çətinlik dərəcəsini artırır. Ona görə də bu cür materiallar Ģagirdlər tərəfindən çətin mənimsənilir. Təlim materialının öyrənməyə təsir edən əsas xüsusiyyətlərindən biri də onun əhəmiyyətidir. Materialın əhəmiyyətlilik dərəcəsi müxtəlif sahələrlə bağlı ola bilər. Material, ola bilsin ki, Ģagirdlərə təqdim edilmiĢ digər materialları mənimsəmək, qarĢıda duran məsələni həll etmək, yeni məlumatlar əldə etmək, Ģagirdlərdə Ģəxsiyyətin bu və ya digər keyfiyyətlərini formalaĢdırmaq və s. baxımından əhəmiyyətli olsun. Bunların hamısında materialdan insanın faydalanması nəzərdə tutulur. Əgər verilmiĢ təlim materialı heç cür faydalanmağa imkan vermirsə, onun öyrənilməsi də bir o qədər səmərəsiz olacaqdır. Çox vaxt dərsliklərdə və ya Ģagirdlərə təqdim olunan əlavə ədəbiyyatdakı materiallar bu tələbə cavab vermədiyinə görə Ģagirdlər tərəfindən rəğbətlə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
325 325
325 325
325 325
325 325
325 qarĢılanmır, əksinə asanlıqla psixoloji doyumluluq yarada bilirlər. Ümumiyyətlə götürdükdə təlim materialının əhəmiyyətliliyi qnostik (idraki), praktik (əməli), etik (əxlaqi), estetik (bədii), sosial (ictimai), tərbiyəvi (pedaqoji) sahələri əhatə edir. Lakin buradan heç də belə bir nəticə çıxarmaq olmaz ki, materialın təkcə öz-özlüyündə əhəmiyyətli olması onun müvəffəqiyyətlə mənimsənilməsini təmin edə
bilər. Öyrənmənin müvəffəqiyyətlə getməsi üçün material Ģagird üçün əhəmiyyətlilik kəsb etməli, onun tələbat və maraqlarına cavab verməlidir. Təlim materialının anlaşıqlılığı da onun öyrənilməsinə təsir edən əsas amillərdəndir. Psixoloqların apardıqları müĢahidə və eksperimentlər göstərmiĢdir ki, anlaĢıqlılıq dərəcəsi yüksək olan materiallar daha tez mənimsənilməklə yanaĢı bu prosesdə buraxılan səhvlərin miqdarı da az olur və həmin material uzun muddət yaddan çıxmır. Anlama öyrənmənin səmərəli yollarından hesab olunur. ġagird öyrəndiyini anlamalıdır. Materialın mənasını dürüst və dərindən anlayaraq öyrənmənin mexaniki öyrənmədən fərqli olduğu Ģübhəsizdir. ġagird dərindən anlayaraq, əsaslı Ģəkildə düĢünərək öyrəndikdə həmin materialı bir o qədər düzgün və möhkəm yadda saxlayır. Psixoloji tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, mənanı anlamadan, baĢa düĢmədən materialı mexaniki öyrənmək üçün daha çox təkrar tələb olunur, bu cür öyrənilən material, mənası anlaĢılaraq öyrənilən materialdan tez unudulur. Adətən, hər bir idrak məsələsi, fikri məsələ beyində sual və suallar sistemi kimi əks olunur. Ġnsanda yaranmıĢ sual nəyi isə anlamaq tələbatını ifadə edir. Belə sualın cavabı məlum olduqda anlama dərhal baĢ verir, məlum olmadıqda isə cavabın fəal Ģəkildə axtarılması və ya anlama prosesinin yaranması baĢlanır. Anlama yarandıqda öyrənmə də bir o qədər səmərəli olur. Ona görə də müəllim çalıĢmalıdır ki,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
326 326 Ģagird öyrəndiyini anlasın, həm də bu cür anlama təkcə müəllimin Ģərh etdiyi materialların öyrənilməsi zamanı deyil, Ģagirdin hər cür materialı öyrənməsi zamanı səmərəli yol olaraq qalsın. Bunun üçün isə materialın özünün anlaĢıqlı olmasının rolu böyükdür. Lakin bununla yanaĢı olaraq, nəzərə almaq lazımdır ki, materialın anlaĢıqlılığı mənimsəmə subyektindən asılı olmayan təcrid edilmiĢ keyfiyyət deyildir. Materialın anlaĢıqlı olması eyni zamanda Ģagirdin həmin materialı anlaması üçün zəruri anlayıĢ və iĢlərə nə dərəcədə yiyələnməsindən də asılıdır. Bununla yanaĢı anlaĢıqlılığın səviyyəsi də müxtəlif ola bilər. Bütün bunlar müəllimin həmin prosesi idarə etməsini tələb edir. Təcrübə göstərir ki, bəzən Ģagird müəllimin izahında müstəqil oxuyub öyrəndiyi materialda hər hansı bir cəhəti anlamadıqda, onu müəllimdən xəbər almayıb baĢa düĢmədən mexaniki olaraq öyrənir ki, bu da biliyin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Ona görə də müəllim öz Ģagirdlərinə baĢa salmalıdır ki, aydın olmayan, az anlaĢılan məsələlərin üstündən keçməmək, onları tamamilə anlayıb öyrənmək vacibdir. Ən düzgün və səmərəli yol fikirləĢə-fikirləĢə öyrənməkdir. Məhz buna görə də L.N.Tolstoy haqlı olaraq yazmıĢdır ki, bilik yalnız o zaman bilikdir ki, o, təkcə hafizə ilə deyil, həm də adamın öz fikirlərinin gücü ilə qazanılmıĢ olsun. Tədris materialının strukturu, quruluĢu da onun öyrənilməsinə, yaxĢı və ya pis mənimsənilməsinə öz təsirini göstərir. Materialın bu xüsusiyyəti onun anlaĢıqlılığı ilə sıx bağlıdır. Materialın anlaĢıqlılığı yeni ilə köhnə, məlum olmayanla məlum olan arasındakı əlaqəyə, materialın strukturu isə bu əlaqənin necə, hansı yollarla yarandığına əsasən müəyyən edilir. Materialın həcmi də onun mənimsənilməsinə təsir edən mühüm xüsusiyyətlərdəndir. Materialın həcmi dedikdə ona daxil olan ünsürlərin miqdarı nəzərdə tutulur. Mənasız materialda yadda saxlanılacaq ünsürlərin miqdarını müəy- Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|