MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

38 

38 

   6. Xarici duyğuları Ģərh edin. 

   7. Daxili və əzələ-hərəkət duyğuları hansılardır? 

   8. Duyğularda həssaslıq və hədlər dedikdə nəyi baĢa 

düĢürsünüz? Onları Ģərh edin.  

   9. Adaptasiya nədir? Onun insan həyatında rolu nədən 

ibarətdir? 

  10. Duyğuların qarĢılıqlı təsiri, sensibilizasiya, 

sinesteziya və ardıcıl surətləri səciyyələndirin.  

 

 

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün  

                         mövzular 

 

1.

 

Duyğular

 

və onların qanunauyğunluqları. 

2.Duyğuların növləri və insan həyatında rolu. 

 

Ə d ə b i y y a t

 

Bayramov Ə.S.,

 

Əlizadə

 

Ə.Ə

. 

Psixologiya 2- NəĢri. –

Bakı, 2002, səh. 256-265. 

Qleytman Q., Fridlund A., Raysberq D. Osnovı 

psixoloqii.-S.P.,2001,S.201-251 

Nemov R.S. Psixoloqiə. V 3-x kn., kn.1.- M.,  1988, s. 

166-181. 

Maklakov A.Q. Obhaə psixoloqiə. – Piter, 2001, s. 164-

199. 

Mayers D. Psixoloqiə.- Minsk,2001,s.208-249 

Luriə A.R. Ohuheniə i vospriətie. – M., 1965, s. 4-42 

RubinĢteyn S.L.Osnovı obhey psixoloqii.  T. 1, - M., 

1998, s. 208-300 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 

39 

39 

39 

39 

39 

39 

39 

39 

39 

Xrestomatiə po ohuheniö i vospriətiö.  - M., 1975  

Fress P., Piaje 

j. 

Gksperimentalğnaə psixoloqiə, vıp. 1-

2, - M. 1966, s. 241 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

40 

40 

 

9-cu FƏSĠL 

 

QAVRAYIġ 

 

Qısa xülasə 

QavrayıĢın  ümumi  xarakteristikası.  QavrayıĢ  haqqında 

anlayıĢ.  QavrayıĢ  və  duyğular.  Onları  fərqləndirən  cəhətlər. 

QavrayıĢ hiss üzvlərimizə bilavasitə təsir edən cisim və hadisələrin 

surətlərinin  beyində  bütövlükdə  əks  etdirilməsindən  ibarət  olan 

idrak prosesi kimi. 

QavrayıĢın  əsas  xüsusiyyətləri.  ƏĢyaviliyi,  tamlığı,  sabitliyi, 

mənalılığı, seçiciliyi. Appersepsiya. 

QavrayıĢın təsnifi. QavrayıĢın analizatorların iĢtirakından asılı 

olan  sadə  növləri:  görmə,  eĢitmə,  lamisə.  QarĢıya  qoyulmuĢ 

məqsəddən  asılı  olaraq  qavrayıĢın  növlərə  ayrılması:  qeyri-ixtiyari 

və ixtiyari qavrayıĢ. MüĢahidə ixtiyari qavrayıĢ kimi. MüĢahidə və 

müĢahidəçilik.  Materiyanın  mövcudluq  formasından  asılı  olaraq 

qavrayıĢın növləri: məkan, zaman, hərəkət qavrayıĢı. 

QavrayıĢda illüziyalar.  

 

 

IV . 9.1. QavrayıĢın ümumi xarakteristikası 

 

        QavrayıĢ  haqqında  anlayıĢ.  Cisim  və  hadisələr  hiss 

üzvlərimizə  təsir  edir  və  duyğu  Ģəklində  subyektiv  effekt 

yaranır. Bu zaman subyekt əks etdirilən obyektə münasibətdə 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 

41 

41 

41 

41 

41 

41 

41 

41 

41 

heç  bir  fəallıq  göstərmir.  Duymaq  qabilliyyəti  anadangəlmə 

sinir  sisteminə  malik  olan  həm  bizə,  həm  də  bütün  canlılara 

xasdır.  Aləmi  obrazlar  Ģəklində  qavrama  ancaq  insanlara  və 

ali  heyvanlara  aiddir.  Bu  prosses  həyat  təcrübəsinin 

geniĢlənməsi ilə bağlı olaraq inkiĢaf edir. 

        Həm  duyğu,  həm  də  qavrayıĢ  hər  ikisi  hissi  idrak 

prossesləridir.  Varlığın,  aləmin  dərki  duyğu  və  qavrayıĢdan 

baĢlanır.  Bunların  hər  ikisi  cisimlərin,  hadisələrin  insanın 

duyğu üzvlərinə bilavasitə təsiri zamanı əmələ gəlir. Bununla 

belə bu iki psixi proses arasında prinsipial fərq mövcuddur.   

        Məlum  olduğu  kimi,  duyğu  hal-hazırki  anda  hiss 

üzvlərimizə bilavasitə təsir edən cisim və hadisələrin ayrı-ayrı 

xassələrinin  inikasından  ibarət  olan  sadə  psixi  prossesdir. 

QavrayıĢ  isə  duyğuya  nisbətdə  mürəkkəb  psixi  prossesdir. 

Cisim  və  hadisələrin  hiss  üzvlərinə  bilavasitə  təsiri 

nəticəsində  onların  insan  beynində  bütövlükdə  inikasından 

ibarət olan psixi prosesə qavrayış deyilir.  

 

IV.9.2. QavrayıĢın əsas xüsusiyyətləri 

 

QavrayıĢın  özünəməxsus  xüsusiyyətləri  vardır.  Bunlara 

qavrayıĢın əşyaviliyi, tamlığı, sabitliyi, mənalılığı, seçiciliyini 

aid  etmək  olar.  Qıcıqlandırıcıların  ayrı-ayrı  xassələrini  əks 

etdirən  duyğulardan  fərqli  olaraq,  qavrayıĢ  cisimləri  bütöv-

lükdə, onun bütün əlamətləri ilə birlikdə əks etdirir. Bir psixi 

prosses  kimi  qavrayıĢın  özünəməxsus  xüsusiyyətləri  var.  Bu 

xüsusiyyətlərdən  biri  qavrayıĢın  əşyaviliyidir.  QavrayıĢın 

əĢyaviliyi obyektləĢdirmə aktında ifadə olunur. Yəni biz ayrı-

ayrı  əlamətlərini  duyduğumuz  cisim,  yaxud  hadisəni  aləmdə 

mövcud cisimlər, hadisələr qrupuna aid edirik, xarici aləmdən 

alınan  məlumatları  həmin  aləmin  özünə  aid  edir  və  onu  əks 

etdiririk.  QavrayıĢın  əĢyaviliyi  anadangəlmə  keyfiyyət  deyil. 

---