Мавзу: Маълумотларни узатишни муҳофазалаш йўли орқали телекоммуникация тизимлари модемларини такомиллаштириш

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

15 
2. bob. Zamonaviy modimlari imkonyatlari va vazifalari
 
1. Modemlar haqida umumiy tushunchalar
Bir – biridan uzoqda joylashgan abonentlar orasida axborot almashish 
tizimida, ma`lumotlarni uzatishni amalga oshiruvchi texnik vositalar katta 
axamiyatga egadir. Ma`lumotlarni uzatish xizmati, foydalanuvchilarga xujjatli 
axborot 
bilan 
almashish 
imkoniyatini 
beradi, 
uzokda 
joylashgan 
foydalanuvchilarni ma`lumotlar banki va bazalariga kirish imkoniyat bilan 
ta`minlaydi, elektron pochtadan foydalanish imkoniyatini beradi. 
Kompyuterga ega foydalanuvchilarga shu xizmatlardan foydalanish 
imkoniyatini beruvchi kurilma modemdir.[5],[7],[9] Zamonaviy modemlar 
modulyatsiya/demodulyatsiya funktsiyalarini, xatolardan saklanish funktsiyalarini 
bajaradilar, 
start-stop 
sinxron 
uzgartiruvchi, 
takt 
va 
stikllar 
buyicha 
sinxronizastiyalovchi, birlik elementlarni ruyxatdan utkazish, ma`lumotlarni 
chikish funkstiyalarini bajaradi. Yuqoridagilar bilan bir vaktda modemlar raqamli 
yozish, tovush chiqarish, shartli qungiroqlarni tanib olish (ajratish), chaqirayotgan 
abonent raqamini aniqlash, masofadan konfigurastiyalash, ruxsat etilmagan 
kirishdan ximoyalash, uzatish sharoitlariga adaptastiyalash va x.k. larni 
ta`minlaydi. 
Modem – bu signallarni o’zgartirgich hisoblanib, kompyuter bilan ulash 
liniyasi orasidagi oraliq zveno sanaladi.
Modem-bu oxirgi abonent qurilmasi. U xamma mumkin bulgan korporativ 
tarmoqlari buyicha ma`lumotlarni uzatish klassik apparaturasi funktsiyasini 
bajaradi. Bundan tashqari uy kompyuterlarini internet tarmogiga ulanishining 
kerakli shartlarini yaratuvchi kurilma rolini bajaradi. 
Agar kompyuter axborot almashivui uchun telefon tarmogi (analog va 
raqamli, lekin signalizatsiyasi mos tushmagan) ishlatilsa, kompyuter va tarmoq 
orasida uzgartirgich (analog- raqamli, unga mos tushuvchi signalizatsiyasi bilan va 
aksincha) o’rnatilishi kerak, shuning uchun modem (qurilma chiqishida 
modulyatsiya, kirishida demodulyatsiya) ishlatiladi. Modem suzi Mo- 

---

16 
modulyator, dem-demodulyatordan olingan qisqartma xisoblanadi, yani bir 
kurinishdagi signalni boshqa kurinishdagi signalga aylantirish va aksincha 
vazifasini bajaruvchi kurilma tushiniladi. Modem kompyuterdan tushayotgan 
raqamli signal (nullar va birlar birikmasini) telefon liniyasi diapazoniga mos 
tushuvchi chastotali elektr signalga aylantiradi. Bu aylantirish fazali modulyatsiya 
asosida amalga oshiriladi. Modem telefon liniya akustik kanalini past va yuqori 
chastotali polosaga ajratadi. Past chastotalar polosasi uzatishga, yuqorisi qabul 
qilishga ishlatiladi. Konstruktsiyasi, ishlatilish joyiga va soxasi, uzatish usuli, 
uzatish tezligi intellektual imkoniyatlari va qullanish bayonnomasiga bogliq 
ravishda juda kup turli-tuman modemlar bor. 
Kompyuterga 
ga 
foydalanuvchilarga 
shu 
xizmatlardan 
foydalanish 
imkoniyatini beruvchi qurilma modemdir. Modemning bajaradigan asosiy ishi, 
raqamli signallar ko’rinishidagi ma`lumotlarni kerakli tezlik va aniqlik bilan 
uzatishdan iboratdir. Bu masalaning echimi, uzatish va modulyatsiyaning har-xil 
usullardan foydalangan holda topish mumkin. Usullardan kerakli bir qator omillar 
bilan aniqlanadiki, ulardan eng muhimi – aloqa kanalining turi, shovqinlarning 
tavsilotlari va uzatish tezligidir. 
Xuddi modulyatordek modem ham analog signallarini kompyuter tizimlarida 
qo’llaniladigan doimiy tok impulslari raqamli signallariga aylantiradi. Bu 
jarayonga modulyatsiya deb ataladi. Modulyatsiya va modemlar aloqa kanali 
telefon signallarini raqamli holga aylantirish uchun zarurdir. Demodulyatsiya 
jarayoni esa modulyatsiyaga teskari jarayondir. Hosil bo’lgan signalni boshqp 
tomondan qaraganda modem, modulyator kabi barcha uzatilgan axborot analog
signalini qabul qiladi va boshlang`ich raqamli signalga aylantiradi. Tabiiyki, juft 
holda 
ishlaydigan 
modemlarni 
normal 
ish 
faoliyati 
uchun 
modulyatsiya/demodulyatsiyani bir xil operatsiyani amalga oshirishi lozim, agar 
bunady bo’lmasa ular o’rtasidagi uzatilgan axoborot buzildi. Komyuterni 
internetga ulash uchun juda ko’plab texnologiyalar – telefon liniyalariga ulanish, 
ajratilgan liniya texnologiyalari va turli radiotexnologiyalar va hatto suniy 
yo’ldoshli tizimlar ham qo’llaniladi. Komyuterni internetga ulashni eng oddiy 

---

17 
usuli bu – telefon liniyasi orqali ulanishdir. Buning uchun telefon modemlaridan 
foydalaniladi. Bu modemlar raqamli formadagi kompyuter axborotlarini elektr 
to’lqini ko’rinishida kodlashtiradi (modulyatsiyalaydi) va akincha jarayonni 
amalga oshiradi.
Shunday modem, bu aloqa tizimlarida qo’llaniladigan modulyatsiya va 
demodulyatsiya funktsiyasini bajaradigan qurilmadir. Modulyator modemni ish 
faoliyatiga shundan iboratki kompyuter bit oqimlari analog signalga aylantiriladi, 
bu analog signal esa telefon aloqa kanalini uzatish uchun qulaydir.
Demodulyator modemi esa teskari jarayonni bajaradi. Uzatishga mo’ljallangan 
ma`lumotlar “uzatuvchi” kompyuter modulyator modemida analog signalga 
aylantiriladi. U tomondagi liniyani oxirida turgan qabul qiluvchi modem uzatilgan 
signalni demodulyator yordamida raqmli signalga aylantrib beradi. Agar 
ma`lumotlarni uzatish bir yo’nalishda ish rejimida amalga oshrilsa yarim dupleks
(half duplex), agar ikki tomonga yo’nalitrilsa dupleks (full duplex) ish rejimlari 
deyiladi.
Kompyuter uchun modem keng qo’llaniladigan periferiya qurilmasi sifatida 
qo’llaniladi, bu esa telefon tarmoqlari (telefon modemlari) yoki kabelli tarmoq 
(kabelli modemlar) orqali boshqa kompyuterlar (albatta bilan ta`minlangan 
bo’lishi kerak) bilan aloqa qilish imkoniyatini berdi.
Modem qurilmasi kompyuterni global tarmoqga ulanishi uchun xizmat qiladi. 
Endi kompyuter faqat hisoblash mashinalari sifatida emas boshqa juda ko’plab 
funktsiyalarni bajarish uchun ham foydalaniladigan bo’ldi 
Olindan ma`lumki telefon aloqasida abonent liniyasi analogli signallar 
uzatiladi, kompyuter qurilmasi raqamli signallarga tegishli tizim bo’lgani uchun 
ham analog-raqamli o’zgartirgich qurilmasidan foydalanish lozim bo’ldi. Bu 
qurilma analog aloqa kanalida ikki olislikda joylashgan raqamli qurilmalar 
(kompyuterlar) orasida aloqani amalga oshirish imkoniyatiga ega bo’lishi talab 
etiladi. Xuddi shunday funktsiyani modem amalga oshiradi. Boshqa tomonda 
joylashgan modem qabul qilgan signalni demodulyatsiyalaydi va chiqishida 
raqamli signalni kompyuterga uzatadi. Uzatilgan signal buzilmasligi va uni o’qish 

---

18 
imkoniyati bo’lishi uchun turli xil ma`lumotlarni uzatish protokollaridan 
foydalaniladi. Har bir protokol bir biridan farq qiladigan o’lchov mezonlariga ega 
bo’ladi: modulyatsiya turi va parametri, dupleks aloqani mavjudligi yoki yo’qligi, 
aloqani o’rnatish tartibi va boshqalar.
Bugungi kunda butun dunyo kompyuter tarmoqlari sanalgan internetga 
modem yordamida ulanish eng ko’p tarqalgan va arzon qurilma hisoblanadi.
Modem qurilmalarini va ularni qismlarini 3Som/US Robotics, Lucent, ZyXEL, 
Rockwell kompaniyalari tomonidan etkazib berilmoqda va yangi turlari ustida 
ishlar olib borilmoqda.
Modemlar orqali ma`lumotlarni qabul qilishda va uzatishda maksimal 
uzatish tezligi eng asosiy zarur parametrlardan biridir. Bu orqali aloqani ulanishni 
o’rnatishni ishonchliligi va stabilli ulanish xaraakterlari kabi ko’rsatkichlarini 
aniqlashimiz mumkin bo’ladi.
Modemlar axborot manbasidan, aloqa kanalining parametrlariga ega bo’lgan 
va berilgan tuzilishga ega bo’lgan signallarni muvofiqlashtirish uchun xizmat 
qiladi. 
Muvofiqlashtirishning quyidagi masalalari mavjud: 
-
ma`lumotga ega signal spektrini kanalning o’tkazish polosasi bilan 
muvofiqlashtirish; 
-
ma`lumotga ega signal darajasini aloqa kanali bilan muvofiqlashtirish; 
-
ma`lumotni kiritish-chiqarish tezligini muvofiqlashtirish. 

---

19 
 
DTE va DCE qurilmalarini TxD va RxD kirishi xar-xil ishlatiladi.
DTE qurilmasi TxD liniyani ma`lumotlarni uzatish uchun, RxD ni esa 
ma`lumotlarni qabul qilishda ishlatadi. 
DCE da teskari TxD liniyani ma`lumotlarni qabul qilish uchun, RxD ni esa 
ma`lumotlarni uzatishda ishlatadi. SHuning uchun terminal qurilmalarni va 
ma`lumotlarni uzatish qurilmalarini to’g`ri ulash kerak. 
GND – erga ulash (zazemleniya).