Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
79 Terminlərin istifadə edilməsinə dair geniş yayılmış “Terminlər zənn ifadə etmir” təbirinə rəğmən, bəzi insanlar Quranda və hədislərin mətnində mövcud olmayan terminlərin istifadəsinə üstünlük vermirlər. Qeyd edək ki, elmlərin inkişafı ilə əlaqədar olaraq dilin leksik sisteminə bir çox stabil termin daxil olmuşdur. Bu terminlər müxtəlif elm sahələrinə dair məfhumları ifadə edir. Bəzi insanlar yeni terminlərin istifadəsinə mühafizəkar yanaşırlar. Onlara görə, bu terminlərin bir çoxu semantik çalarlığa xələl gətirir, müəllifin nəzərdə tutduğu anlayışdan fərqli mənaya sahib olur. Mərhum mütəfəkkir Seyyid Qütb keçən əsrin 50‐ci illərinin başlanğıcından islam etiqadının tələb etdiyi fəhm, bu etiqada əsaslanan davranış qaydaları, dünya, həyat və insana dair kompleks baxış arasında əlaqə yaratmağa çalışırdı. Mütəfəkkir bu mövzuya ayrıca tədqiqat həsr etmiş və bu barədə yazdığı kitabını “İslam təsəvvürünün xüsusiyyətləri və struktur hissələri” adlandırmışdı. Müəllif sözügedən kitabda “dünya, həyat və insana dair kompleks ideya”nı əks etdirən konkret terminin istifadəsi məsələsinə toxunurdu. Alim “etiqad” və ya “kompleks ideya” terminləri ilə kifayətlənməmiş, məlum problemin elementlərinin müzakirə olunduğu islam fəlsəfəsi istilahını qəbul etməyərək, yeni bir söz seçmişdir: təsəvvür! Seyyid Qütbə görə, islam nöqteyi‐nəzərində dünyagörüşü dedikdə islam etiqadının irəli sürdüyü kompleks etiqad təsəvvürü başa düşülür. Bu təsəvvür dünyanı, onun problem və mahiyyətini hərtərəfli izah edir. Eləcə də bu təsəvvürdən insanın real həyat metodu və fəaliyyət konstitusiyası doğur. Fəaliyyət konstitusiyası isə insan oğlunun varlıq aləminin mərkəzi məqamında durması və kainatdakı mövcudluğunun səbəbi əsasında formalaşdırılır. 1
Müşahidə edirik ki, kompleks dünyagörüşü məlum layihənin digər istiqamət və problemlərinə dair fikri fəaliyyətə giriş rolunu oynayır. Problemə metodoloji yanaşma isə layihənin qayə və vasitələri üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Görünür, bəşəri davranışın bütün formaları son nəticədə dünyagörüşü mənasına gəlir. Və bu, öz növbəsində fərdi və kollektiv həyat tərzində, elmi fəaliyyətdə dünyagörüşünün əhəmiyyətinin müəyyənləşdirilməsi üçün kafi nəticə rolunu oynayır. Buna uyğun olaraq, biz fərdin psixologiyası, maddi və ictimai mühit kimi digər amillərin əhəmiyyətinə kölgə salmadan
1 Seyyid Qütb. Xəsais ət-təsəvvür əl-islami və müqəvvəmatih (İslam tərzində təsəvvürün xüsusiyyətləri və struktur hissələri). Birinci hissə. Küveyt, Tələbə Təşkilatları Beynəlxalq İslam Assosiasiyası. 3-cü nəşr. 1983, səh. 7. 80 fəaliyyətimizdə dünyagörüşünün oynadığı mərkəzi rolu qəbul etmiş oluruq. Ancaq ən azından idrak baxımından dünyagörüşü insanın davranışı ilə əlaqəli digər elementlərdən daha mühümdür. Çünki o, bilik əldə etmək üçün insan zəkasının fəaliyyət göstərdiyi yeganə “çərçivə”dir. Bu səbəbdən dünyagörüşü istənilən epistemoloji problem üçün əsas rolunu oynayır.
dünyagörüşü hansı funksiyaları daşımalıdır? Bir neçə misal gətirin.
İnsan oğlunun özü və ətraf aləm barəsində formalaşdırdığı kompleks baxış – bu, şəxsi mövqedə, təbii, psixoloji və sosial mühitdə, düşüncə tərzində özünü göstərə bilir – əslində, onun özünün təbiətini əks etdirir. İnsana kənardan baxanda belə əks etdirmə aydın şəkildə özünü büruzə verir. Kompleks baxış sayəsində insan təbiətinin əks etdirilməsi onun özünə və ətrafındakı şeylərə aid olur. Bu, ya kompleks‐ universal baxış, ya kompleks ideya, ya kompleks təsəvvür, ya ümumi fəlsəfə, ya ətraflı izahat ya da ideologiya kimi məlum olanın ümumi adıdır. Və ya bu, geniş mənada dünyagörüşünün özüdür! Qeyd olunmalıdır ki, islam düşüncə sistemində dünyagörüşü problemi ilahiyyatla – kəlam elmi ilə bağlı sırf nəzəri problem deyildir. O, bir‐birini tamamlayan üç əlaqəli səviyyə ilə təmsil olunur. Hər şeydən əvvəl, dünyagörüşü təbii və sosial‐psixoloji amillərin insan zehnindəki inikasıdır. Sanki bu amillər insanın xəyalında canlandırdığı sabit və mütəhərrik surətlər məcmuyudur və insan diqqətini onlara yönəldərək düşünür ki, onları dərk etsin. İkinci mənasında dünyagörüşü dünyaya münasibəti əks etdirir. Və ya o, sözügedən amillərlə möhkəm, sağlam, təhlükəsiz, rəğbətləndirici və ehtiyatkar əlaqə yaratmağı zəruri edən psixoloji vəziyyətdir. Nəhayət, dünyagörüşü dünyanı dəyişmə planıdır. Yəni, insan qarşısına müxtəlif məqsədlər qoyur, onları reallaşdırmaqla dünyanı daha da harmonik etməyə, digər insanlara şey və hadisələrdən istifadə imkanı qazandırmağa cəhd göstərir. Bununla da o, daha üstün həyat qurmağa çalışır, bu həyata dünyası və axirətinin tarlası kimi münasibət bəsləyir. Elə isə müsəlmanların düçar olduğu böhranlı vəziyyətin siyasi və iqtisadi təbiətini inkar etməyimiz doğru olmazdı. Eləcə də sistemlərimizin bərbadlığı və
düşmənlərimizin ədavətinə göz yummağımız xətalı olardı. Ən böyük yanlışımız isə düçar olduğumuz Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|