Microsoft Word 111 md makroiqt proses Pul ve mezenne siyaseti 2015 \352\356\357\350. doc
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 iqtisadiyyatda faiz dərəcələrinin ümumi səviyyəsinə təsir göstərir. Faiz dərəcələrinin enib qalxması ölkələr arasında sərmayənin hərəkət istiqamətini müəyyən etmək son dərəcədə milli valyutaların məzənnələrinin dəyişilməsinə gətirib çıxarır. Faiz dərəcələrinin rəsmi
yüksəldilməsi pul
kütləsi və
kredit həcminin məhdudlaşdırılması, tədiyə balansının yaxşılaşdırılması üçün xarici kapitalın (qisamüddətli) ölkəyə ахınının stimullaşdırılması, valyuta ehtiyatlarının qorunmasi və valyuta məzənnəsinin dəstəklənməsi məqsədini güdür. Uçot faizini azaldanda milli və xarici kapitalın çəkilməsi baş verir. Bu da tədiyyə balansının saldosunu və milli valyutanın məzənnəsini aşağı salır. Müasir şəraitdə diskont siyasətinin səmərəliliyi azalmışdır. Bu,hər şeydən ə vvəl daxili və xarici məqsədlər arasında olan ziddiyətlərlə əlaqədardır. Əgər faiz dərəcəsinin aşağı salınması hesabına rəqabətdə canlanma baş verirsə, bu tədiyə balansına mənfi təsir edir(əgər kapitalın çəkilməsi baş verirsə) Tədiyə balansının yaxşılaşdırılması məqsədilə uçot faizinin qaldırılması durğunluq dövründə ölkə iqtisadiyyatına mənfı təsir göstərir. Diskont siyasətinin nəticə verməsi ölkəyə xarici kapitalın axmasından asılıdır.Lakin qeyri-sabitlik şəraitində faiz dərəcələrinin aşağı və ya yuxarı qaldırılması heç də həmişə kapital hərəkətini müəyyən etmir. Aparıcı dövlətlərin diskont siyasəti bəzən rəqib dövlətlərin vəziyyətinə mənfi təsir edir, çünki onlar milli mənafeyə olub-olmamasından asılı olmayaraq, aparıcı dövlətlərin yeritdiyi siyasətə uyğunlaşmağa məcbur olurlar.Faiz dərəcələri «müharibələri» bu baza əsasında yaranır. Deviz siyasəti-dövlət orqanları tərəfindən valyuta bazarına müdaxilə etməklə xarici valyutaların alınıb-satılması yolu ilə milli valyutanın məzənnəsinə təsir etmə üsuludur. Milli valyutanın məzənnəsinin yüksəldilməsi məqsədi ilə Mərkəzi Bank xarici valyutanı satır, aşağı salmaq məqsədilə isə milli valyutanı satır. Deviz siyasəti başlıca olaraq göstərilən valyuta müdaxiləsi şəklində, yəni milli valyuta məzənnəsini tənzimləmək üçün xarici valyutanın alınıb-satılması ə məliyyatları ilə həyata keçirilir. Bu əməliyyatın əsas fəqləndirici cəhəti tətbiq edildiyi qisa müddət ərzində iri miqyaslı olmasıdir. 45 Valyuta müdaxiləsi (intervensiyası) rəsmi qızıl-valyuta еhtiyatları hesabına və ya banklararası «svop» (eyni valyutanın müxtəlif müddətlərdə alıcısını və ya satıcısını özündə birləşdirən banklar arasında valyuta sövdələşməsi svop əməliyyatı adlanır) müqaviləsinə əsasən mərkəzi bankın qısa müddətli kreditləri hesabına baş verir və ya həyata keçirilir. Qızıl monometallizmin ləğv edilməsindən sonra valyuta müdaxiləsi geniş vüsət aldı. 1929-33-cü illərdə dünya iqtisadiyyatı böhranı zamanı mərkəzi banklar valyuta dempinqinə təsir göstərmək üçün öz milli valyutalarının məzənnələrini aşağı salmaq məqsədi ilə valyuta müdaxiləsindən istifadə etdilər. Valyuta müdaxiləsinə çəkilən külli miqdarda məsrəflər məzənnə formalaşdıran bazar amilləri dövlət tənzimlənməsindən güclü olduqda sabitliyi heç də həmişə təmin etmir. Məsələn,Yaponiya Mərkəzi Bankı 1998-ci il aprel ayında öz valyuta məzənnəsinin aşağı düşməsinin qarşısını almaq üçün valyuta ehtiyatlarının 10%-ni(21 milyard ABŞ dolları) valyuta bazarında satdı.Lakin məzənnənin aşağı düşməsinin qarşısını ala bilmədi. Bretton-Vuds valyuta sistemi dövründə təsbit olunmuş valyuta məzənnəsini dəstəkləmək üçün mütəmadi olaraq valyuta müdaxiləsi tətbiq edilirdi. Üzən valyuta məzənnəsi sisteminə keçilməsi ilə valyuta müdaxiləsi kəskin məzənnə dəyişmələrinin qarşısının alınmasına yönəldilirdi. Valyuta siyasətinin mühüm formalarından biri valıyuta ehtiyatlarının diversifikasiyasının(çoxşaxəliliyinin)təmin olunmasıdır.Valyuta ehtiyatlarının diversifikasiyası - valyuta ehtiyatlarının tərkibində beynəlxalq hesablaşmaları təmin etmək, valyuta müdaxiləsini aparmaq və valyuta itkilərinin qarşısını almaq məqsədi ilə dövlətlərin,bankların,transmilli şirkətlərin yeritdiyi siyasətdir. Bu siyasət adətən qeyri-sabit valyutaların satılması və sabit valyutaların, habelə beynəlxalq hesablaşmaların aparılması üçün lazım olan valyutaların alınması yolu ilə həyata keçirilir. Valyuta siyasətinin formalarından biri olan valyuta məhdudlaşdırmaları aşağıdakıları nəzərdə tutur:
46 1. Beynəlxalq ödəmələrin, kapital köçürmələrinin, mənfəətin xaricə aparılmasının, qızıl, pul nişanlari və qiymətli kağızaların hərəkətinin tənzimlənməsi. 2. Xarici valyutanın sərbəst alqı-satqısının qadağan edilməsi. 3. Valyutaya malik olma hüququnun dövlətə verilməsi və bütün xarici valyuta və digər valyuta dəyərlərinin dövlətin əlində cəmlənməsi. kinci dünya müharibəsindən sonra beynəlxalq valyuta sistemində mühüm yenilik valyuta
məhdudlaşdırmalarının BVF
vasitəsilə dövlətlərarasi tənzimlənməsidir. BVF-nun nizamnaməsinə uygun olaraq üzv ölkələrdə ə məliyyatlar üzrə valyuta məhdudlaşdırmaları ləgv edildi və valyuta dönərliliyi tətbiq edildi.Lakin fondun nizamnaməsi iqtisadi qeyri-sabitlik yarandıqda kapital hərəkəti üzrə valyuta məhdudlaşdırmaları tətbiq etməyə üzv ölkələri məcbur edir. Valyuta məhdudlaşdırmaları milli valyutanın beynəlxalq hesablaşmalarda, valyuta və kredit əməliyyatlarında istifadə olunmasına, onun xarici valyutalara sərbəst çevrilməsinə mane olur. Ona görə də iqtisadi proseslərin getdikcə daha çox beynəllilləşməsi valyuta dönərliyi problemini olduqca aktuallaşdırmışdır. Valyuta dönərliliyinin geniş miqyaslı iqtisadi mənası milli valyutanın valyuta bazarlarında xarici valyutalara sərbəst olaraq çevrilməsi, ölkənin valyuta ə məliyyatlarının üzərinə heç bir məhdudlaşdırma qoyulmamasını ifadə edir.Ancaq bu dönərlik hüdudsuz dönərliliyi ifadə edir. Lakin real həyatda belə hüdudsuz dönərlilik mövcud deyildir. Çünki müxtəlif dövlətlər qarşısında qoyduğu iqtisadi və maliyyə məqsədlərindən asılı olaraq,
dönərlilik sahəsində müxtəlif məhdudlaşdırmalar tətbiq edirlər. Ona görə də müxtəlif dərəcəli dönərli olan valyutalar mövcuddur. Belə valyutalar 3 qrupa bölünür: I qrup. Sərbəst dönərli valyutalar. Valyuta qanunlarında heç bir məhdudiyyət qoymayan ölkələrin valyutalrı sərbəst dönərli valyuta adlanır. Məsələn, ABŞ dolları, Kanada dolları, sveçrə frankı, Yapon ieni, Avro və s. Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|