Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
62 Etimolojinin bir bilim olarak var olduğu andan beri amaçları konusundaki anlayış birkaç defa değişiğe uğramıştır. En büyük değişiklik etimolojik araştırma yöntemleri alanında yaşanmıştır. Çağdaş dilbiliminde etimolojik analizin ana hedefi bir sözcüğün nerede (hangi dilde, lehçede), ne zaman, nasıl (hangi alt birimlerden, biçimbirimlerden ve nasıl bir yapısal model üzerinde yapılmış), hangi anlamda ortaya çıktığı ve anlamları oluşturan hangi şekilsel ve anlamsal değişiklikleri geçirdiğini belirlemektir. Örneğin; Rus dilinde yaklaşık XVI. asırda (1535 yılından sonra) ortaya çıkan “копейка” (kopeyka) sözcüğünün “копейный” (kopeynıy) - mızraklı sıfatından türemiş ve ilk başta at üstünde elinde mızrak ile duran Çar’ın tasvir edildiği gümüş para anlamına geldiği – “копейная деньга” (kopeynaya den’ga) - mızraklı para 27 bilinmektedir. Ancak böyle bir belirginlik her zaman mümkün olamamakta ve bundan dolayı birçok sözcüğün etimolojik tanımı sadece aynı dildeki ya da akraba dillerdeki aynı kökene sahip sözcüklerin belirlenmesiyle sınırlı kalmaktadır. Örneğin; “Rusça’da ландыш (landış) - inci çiceği, sözcüğü büyük ihtimalle aynı bitkinin Lehçe karşılıkları olan łanka, łanysz, łanuszko ve Çekçe lanýž sözcükleriyle bağlantılıdır. Bu sözcüğün “lan” (Rusçası лань (lan’) - alageyik) ve “uszko” (Rusçası ухо (uho) - kulak sözcüklerinin birleşmesiyle (“landış” yapraklarının alageyik kulaklarına benzeme prensibine bağlı) olarak ortaya çıktığı 27 M. Fasmer, Etimologiçeskiy slovar’ russkogo yazıra, Moskva, Progress, 1986, c-II, s. 317-318 63 düşünülmekte, ancak Rusça sözcüğün ilk şekli ve -d- harfinin kaynağı belirsiz kalmaktadır. 28 Tanımlama sözcüklerinin (kişi isimleri, şehir, ırmak vb adları olmayan sözcüklerin) etimolojilerinin belirlenmesinde araştırmacı bunların belli dil bazındaki sesli şeklini, anlamını ve kullanımını bilmektedir. Sözcük kökeninin bu bilgiler bazında tespit edilebilmesi için üzerinde çalışılan dilin tarihindeki seslerin değişiminin bilinmesi gerekir. Bu dilin gramer ve sözcük oluşum tarihini, anlam değişim kurallarını, dilin içindeki lehçelerin sözcük içeriklerini, onun diğer dillerle akrabalık ilişkilerini ve tarihini, kendi tarihi boyunca yaşadığı dilbilimsel çevresi ve diğer dillerle etkileşim özelliklerinin de bilinmesi gerekir. Yukarıda söz edilen konulara dayanarak etimolojinin, tarihsel fonetik, sözcük oluşumu, gramer (özellikle de sentaks) ve lehçebilim ile doğrudan ilişkili olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Etimolojinin tarihsel fonetik ile ilişkisi karşılıklı etkileşimlidir. Her bir fonetik kanunu, karşılaştırmalı-tarihsel dilbiliminde kabul gören seslerin her bir değişimi, belli başlı etimolojik özdeşleşmeler çerçevesinde ve bir ya da birkaç akraba dilin sözcükleri arasındaki yakınlaşmalara dayanır. Her bir kuralın gerçeklik düzeyi, bir taraftan onu destekleyen etimolojik verilerle diğer taraftan onu reddeden etimolojik verilerin orantısına bağlıdır. Örneğin, 28 M. Fasmer, 1986, c-II, s. 457 64 Slav ve Hint-Avrupa dillerindeki е / о dönüşümü Rusça olan деру – задор, пеку – опока, плету – оплот, обведу – обвод gibi sözcüklerin etimolojik karşılaştırmaları bazında ortaya çıkarılmıştır. Belli bir sözcük grubu için yeni bir etimolojik yorum yapıldıktan sonra, daha önce bu sözcüklere dayanılarak kabul edilmiş olan bir fonetik kuralının temelsiz kaldığı durumlar vardır. Sözcüklerin nasıl oluştuğu bilgisinin etimolojik araştırmalar için ne kadar gerekli olduğu aşikârdır: bir sözcüğün ne tür biçimbirimden (kökten, sonekten, önekten) oluştuğunu belirleyebilmek için söz konusu dildeki sözcüklerin oluşum şekillerinin (biçimbirim tiplerinin ve bunların birleşme kurallarının) ve sözcük oluşum modellerinin tarihçesinin bilinmesi gerekir. Örneğin; “вожатый” (vojatıy) – rehber, önder sözcüğü belli ki, “водить” (vodit’) - dolaştırmak, “вожу” (voju) - dolaştırıyorum fiili ile ilişkilidir, ancak -атый ögesinin kaynağını açıklayabilmek için fiillerle birleşen eski Slav sonek -атай’yı hatırlamak (ходатай (hodatay) – şefaatçi, ricacı ile karşılaştırınız) ve isimlerden oluşan -атый sonekli sıfatların (косматый (kosmatıy) – kıllı, tüylü, носатый (nosatıy) burnaz ile karşılaştırınız) 29 sonraki etkisini de göz önünde bulundurmak gerekir. Etimolojinin gramer ile (özellikle de sentaks) ilişkisinin geleneksel olarak daha serbest olduğu kabul edilmekteydi. Ancak etimolojiden ne kadar çok şey beklenirse etimolojik araştırmalar da o denli gramer problemlerine yönelmeye başlamıştır. Sözcüklerin değişim tiplerine göre ayrılması ve bu tiplerin tarihçesi, 29 М. Fasmer. c-I, 1986, s. 332 Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|