Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
83 
dillerindeki  gelişmelerle  karşılaştırarak  fonetik,  gramer  ve  anlamsal    evrimlerini 
takip etmektedir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
84 
3. 4. Deyimlerin kökenleri açısından sınıflandırılması. 
 N. M. Şanskiy kökenleri açısından dört grup deyim belirlemektedir:  
1.
  Tamamen Rus kökenli deyimler  
2.
  Alıntı deyimler 
3.
  Taklit deyimler 
4.
  Yarı taklit deyimler 
           
                3. 4. 1. Tamamen Rus kökenli deyimler. 
  Tamamen Rus kökenli deyimler, «canlandırılabilir dilsel birim olarak Rus 
dilinde oluşan ya da  onun daha eski kaynak dilinden miras kalan kalıcı bir sözcükler 
birliğidir
»
44
. 
Tamamen Rus kökenli deyimler üç gruba ayrılabilir:  
Ortak  Slav  (Proto-Slav)  deyimleri.  Bir  deyimin  Proto-Slav  kökenli 
olduğunun  göstergelerden  biri  bunun  aynı  zamanda  Doğu,  Batı  ve  Güney  Slav 
dillerinde ve lehçelerinde mevcut olduğunu tespit edilmesidir.  
Örneğin;  
Rusça:  “водить  за  нос”  (vodit’  za  nos)  –  Ukraynaca:  “водити  за  нiс”  – 
Lehçe:  “wodzic  za  nos”  –  Bulgarca:  “водя  за  носа”  -  (kandırmak);    Rusça:  “с 
                                                 
44
 N.M. Şanskiy, 1969, s. 85 

---

 
 
 
85 
головы до пят” (s golovı d p’at) – Sırpça-Hırvatça: “од главе до пете” – Çekçe: 
“od hlavy az do paty” - (baştan ayağa kadar); Rusça: “бабье лето” (bab’ye leto) – 
Lehçe: “babie lato” – Sırpça-Hırvatça: “бабино лето” – (pastırma yazı) gibi. 
 Doğu  Slav  deyimleri.  Doğu  Slavca  deyimlerin  Beyaz  Rusça,  Rusça,  ve 
Ukrayna dillerinde ve lehçelerinde mevcut olduğu görülmektedir.  
Örneğin;   
Rusça:  “под  горячую  руку”  (pod  gor’açuyu  puku)  –  Ukraynaca:  “пiд 
горячу  руку”  –  Beyaz  Rusça:  “пад  гарачую  руку”(öfkeliyken  eline  geçmek) 
gibi.
45
  
Öz  Rus  deyimleri.  Öz  Rusça  deyimlere  genellikle  sadece  Rus  dilinde 
rastlanır.  
Örneğin;  
“дело  в  шляпе”  (delo  v  şl’ape)  –  iş  avucumda,  çantada  keklik;  “душа  в 
пятки ушла” (duşa v p’atki uşla) – canı ağzına gelmek, ödü kopmak. 
 
Tamamen Rus kökenli deyimler aşağıdakilere bağlı olabilmektedir: 
1.  Mitolojik  anlatımlar,  halk  gelenekleri,  ananeleri,  ritüelleri  “воробьиная 
ночь”  (vorob’inaya  noç’)  -  kapkaranlık  gece,  karanlık  güçlerin  dolaştığı  gece; 
“очертя  голову”    (oçert’a  golovu)  -  ilk  anlamında  karanlık  güçlerden  korunmak 
için  ritüel  bir  şekilde  çevre  çizgisi  çizmek;  “перемывать  косточки”  (peremıvat’ 
                                                 
45
 Bu bölümdeki deyimler N.A. Gançarova’nın “Provervia et dikta: Şestiyazıçnıy slovar’ poslovits, 
pogovorok i krılatıh slov” kitabını tarayarak ortaya çıkartmıştık. 

---

 
 
 
86 
kostoçki)  -  bu  deyimin  ortaya  çıkışı  topraktan  çıkarılan  naaş  kalıntılarının  yeniden 
defin edilmeden önce kemiklerin yıkanması ayini ile ilgilidir; 
2. Maddi kültür, somut olgular, tarihsel gerçekler. Örneğin;  “будто Мамай 
прошёл”  (budto  Mamay  proşel)  -  sanki  Mamay  geçti    (Tatar  Hanı  Mamay  Rus 
topraklarına  yıkıcı  saldırılar  düzenlerdi);  “мамаево  побоище”  (mamayevo 
poboişçe)  -  Mamaylı  meydan  savaşı  (Mamay  Han  Kulikovsk’teki  çarpışmada 
bozguna  uğratılmıştır);  “несолоно  хлебавши”  –    boş  ellerle  dönmek  (misafir 
ağırlamada kıymetli bir madde olarak tuz,  istenmeyen misafire yverilmeyebilir); 
3.  Mesleki,  lehçe,  argo,  terminolojik  sözvarlığı.  Örneğin;  “выбиться  из 
колеи”  (vibit’s’a  iz  kolei)  -  raydan  çıkmak  (sürücülerin  mesleki  sözvarlığından), 
“тихой  сапой”  (tihoy  sapoy)  –  yavaş,  sessiz  bir  şekilde  (askerlerin  kullandığı 
söylemler, “сапа” – lağım, fare yolu, gizli geçit), “поставить на карту”  (postavit’ 
na kartu) - kağıda koymak  (kumarbazların argosundan); 
4. Folklorun farklı türleri.  
Örneğin;  
“избушка на курьих ножках” (izbuşka na kur’ih nojkah) – tavuk ayaklı ev 
(masallardan),  “красна  девица”  (krasna  devitsa)  –  güzel  kız,  “бабушка  надвое 
сказала” (babuşka nadvoye skazala) – belli değil, “мужичок с ноготок” (mujiçok 
s  nogotok)  –  parmak adam  (masallardan),  “хвататься  за соломинку” (hvatat’s’a 
za solominku) – denize düşen yılana sarılır; 
 

---

 
 
 
87 
5. Deyimleri yaratan ya da  bunların ortamını hazırlayan kişilerin isimleri.  
Örneğin;  
“квасной  патриотизм”  (kvasnoy  patriotizm)  –  sahte  vatanseverlik 
(Vyazemskiy’e  ait),  “мартышкин  труд”  (martışkin  trud)  –  boşa  emek,  
“медвежья услуга” (medvejya usluga) – kaş yaparken göz çıkarmak, “рыльце в 
пушку” (rıl’tse v puşku) – suçlu olmak, bulunmak (Krılov’a ait), “заткни фонтан” 
(zatkni  fontan)  –  çenesini  kapat  (K.Prutkov’a  ait),  “оказаться  у  разбитого 
корыта”  (okazat’s’a  u  razbitogo  korıta)  –  aza  tamah  etmeyen  çoğu  bulamaz 
(A.S.Puşkin’e ait) 
 
3. 4. 2. Alıntı deyimler. 
Alıntı deyim,
 «dilin hazır canlandırılabilir bir birimi olarak Rus diline 
dışardan gelen ve kaynak-dilinde bilindiği şekliylekullanılan kalıcı bir sözcükler 
birliğidir».
46
  
Özellikleri itibariyle bu tür deyimler iki gruba ayrılmaktadır:  
1. Eski Slav dilinden gelen deyimler.  
Alıntı  deyimler  arasındaki  önemli  alt  gruplarından  biri  Eski  Slav  dilinden 
gelen alıntıların oluştuğu gruptur. Bu süreçte  ncil önemli bir kaynak teşkil etmiştir. 
 
                                                 
46
 N.M.Şanskiy, 1969, s. 134-135 

---