49
«Nəhcül-bəlağə, Xaliqin dediklərindən aşağı, məxluqun [insanların] dediklərindən olduqca
üstündür.»
Əlinin (ə) məqamını yalnız o zaman dərk etmək olar ki, onun yiyələndiyi elmlərlə, xüsusilə də
fəsahət və bəlağət elmləri ilə tanışlığın olsun. Belə ki, onun elm və zəkası hamını heyran qoymuş,
hətta düşmənlərini də bu e᾽cazkarlıqları e᾽tiraf etməyə vadar etmişdir. Elmlə yanaşı o, özünün
iman və təqvası ilə də fərqlənərək kamil insan simvoluna çevrilmişdir. O, eyş-işrətə və dünya
ləzzətlərinə göz yumar, hər zaman təqvanı me᾽yar tutardı. Hakimiyyət məsələsi meydana
çıxdıqda, Əbu Bəkrin idarəetmə üsulunu qəbul etmək şərtilə xilafəti ona təqdim etməyə hazır
olurlar. O isə buna razı olmayaraq, necə olursa-olsun haqq-ədaləti hər şeydən üstün tutur, dövlət
idarəetmə üsulunu yalnız Qur᾽anda görürdü. Müaviyə Şamda hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra,
öz mövqeyini möhkəmləndirmək üçün, hətta bir gün də olsun onun hakimiyyətdə olmasına razı
olmurdu. Çünki o, bunun acınacaqlı aqibətini əvvəlcədən görür və nə ilə nəticələnəcəyini çox
gözəl şəkildə dərk edirdi.
ÜÇÜNCÜ FƏSİL
QUR᾽ANIN E᾽CAZI HAQDA İRƏLİ SÜRÜLƏN MÜLAHİZƏLƏR VƏ ONUN CAVABLARI
1. Qur᾽anda ədəbi səhvlər;
2. Qur᾽anın e᾽cazı hamı tərəfindən dərk olunurmu?;
3. Qur᾽anla mübarizə mümkündürmü?;
4. Qur᾽an əvvəlki səmavi kitablarla müxalifdirmi?;
5. Qur᾽andakı ziddiyyətsizlik;
6. Qur᾽anın e᾽cazı rədd olunasıdırmı?;
7. [Qur᾽anla] mübarizə aparmaqdan çəkinməyin dəlilləri;
8. Qur᾽anın tərtib olunması ilə onun e᾽cazı arasında olan mütənasiblik;
9. Qur᾽anın bəyan üsulu ilə şair və yazıçıların üsulları arasındakı fərqlər;
10. Qur᾽anla mübarizə.
QUR᾽ANDA ƏDƏBİ SƏHVLƏR
Qur᾽an öz müxaliflərini daim mübarizə meydanına çağırmış və onlardan iddialarını sübuta
yetirmək üçün öz ayələrinə bənzər heç olmasa kiçik bir nümunə gətirmələrini tələb etmişdir.
Lakin, onlar həmişə olduğu kimi, buna qadir olmadıqlarını görüb bu işin qarşısında aciz
olduqlarını e᾽tiraf etmişlər.
50
Rüsvayedici məğlubiyyətə uğrayan müxaliflər yeni-yeni mübarizə yollarına əl atır və bu ağır
məğlubiyyət ilə heç cür razılaşa bilmirdilər. Onların növbəti iradı, guya Qur᾽anda ədəbi səhvlərin
mövcud olması idi.
Təəssübkeş və inadkar insanların Qur᾽ana tutduqları və heç bir məntiqə əsaslanmayan ədəbi
səhvlər haqqında:
1-ci səhv;
Onlar deyirlər ki, Qur᾽anda istifadə olunan bə᾽zi cümlələr ərəb dilinin leksika, orfoqrafiya,
fəsahət və bəlağət elmləri ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Onların irəli sürdükləri belə bir
əsassız iddianı biz iki yolla batil edə bilərik.
1. Qur᾽an, fəsahət və bəlağət incəliklərinin sirlərinə yiyələnmiş şair və ədiblərin yaşadıqları
zaman və məkanda [Məkkədə] nazil olmuşdur. Əgər belə bir şeyə yol verilsəydi, dövrün söz
ustaları tərəfindən diqqətlə araşdırılar və ən əlverişli mübarizə üsullarından birinə çevrilərdi.
Beləliklə onlar qarşılaşdıqları maneəni birdəfəlik dəf edə bilərdilər. Digər tərəfdən isə, biz bunu
tarixi kitablarda və ya heç olmasa müxaliflər tərəfindən nəql olunmuş «rəvayətlərdə» görərdik.
Lakin istər dost, istərsə də düşmənlər arasında belə bir cərəyanın baş verdiyini müşahidə etmirik.
2. Qur᾽an nazil olarkən hələ ərəb dilinin qarammatikası bir elm kimi formalaşmamışdı və o
dövrün məşhur ədib və şairləri tərəfindən qarammatik təhlillər aparılmırdı. Bu sahədə yalnız
Qur᾽an nazil olub qurtardıqdan sonra araşdırma və təhqiqatlar aparmağa ehtiyac duyuldu.
Beləliklə, ərəb dilinin qarammatik qanunları tərtib olundu və burada Qur᾽an ən başlıca me᾽yar
götürüldü.
Demək, Qur᾽anla tətbiq olunmayan qarammatik qanunlar nöqsanlı və e᾽tibarsız hesab olunur.
Bütün bunlarla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, Qur᾽anda istifadə olunan «ziddiyyətli ifadələri»
yalnız o zaman fərz etmək olardı ki, o, bütün Qur᾽an qariləri tərəfindən təsdiq olunmuş olsun.
Yox əgər ixtilaf onlardan birinin qiraətində müşahidə olunarsa, bunu ümumilikdə deyil, yalnız
onun özünün batil qiraətə yiyələndiyini deyə bilərik. Və kimlərinsə yanlış qiraəti Qur᾽anın
böyüklüyünə heç bir xələl gətirə bilməz. Çünki bütün mö᾽təbər qiraətlərə, Peyğəmbərdən (s) nəql
olunmuş mütəvatir hədislərdə işarə olunmuşdur.
QUR᾽ANIN E᾽CAZI HAMI TƏRƏFİNDƏN DƏRK OLUNASI DEYİLDİR
2-ci səhv:
Onlar deyirlər ki, insanlar Qur᾽an kimi ikinci bir kitab gətirə bilməsələr də biz, heç bir fəsahətli
kəlamı mö᾽cüzə adlandıra bilmərik. Çünki, fəsahət və bəlağət elmlərinə yiyələnmək hamıya deyil,
yalnız bu sahədə iste᾽dad və bacarığı olan şəxslərə müyəssər olur. Bir halda ki, mö᾽cüzə göstərən
şəxsləri təsdiq etmək, daha dəqiq desək, onlara iman gətirmək üçün, mö᾽cüzəni hamı dərk edib
başa düşməlidir.
Cavab:
51
İrəli sürülən bu iddia da birinci iddia kimi olduqca zəif və əsassızdır. Çünki, onların təsəvvür
etdikləri kimi mö᾽cüzəni tanımaq üçün lazım olan şərtlərdən biri də, heç də onun hamı tərəfindən
dərk olunması deyildir. Əgər biz belə bir şərti qəbul edəriksə, onda peyğəmbərlər tərəfindən
göstərilən mö᾽cüzələri mö᾽cüzə hesab etməməliyik. Çünki, mö᾽cüzələrdən hər biri bir və ya bir
neçə baxımdan hamı üçün dərk olunası olmamışdır.
Mö᾽cüzəni yalnız ona oxşar elmlərə yiyələnən şəxslər dərk etmiş və sonralar başqalarına da onlar
tərəfindən mütəvatir və ardıcıllıqla nəql və sübut olunmuşdur. Qur᾽an isə, bir qədər əvvəl
dediyimiz kimi, ilahi peyğəmbərlərin mö᾽cüzələrindən fərqli olaraq, özünəməxsus xüsusiyyətlərə
malikdir. Belə ki, peyğəmbərlər ehtiyac duyularkən xüsusi şəraitlərdə mö᾽cüzələr göstərmiş və
zaman keçdikcə ya unudulmuş, ya da öz tə᾽sirini itirmişdir. Nə vaxta qədər ki, müsəlman ümməti
və ərəb dilinin incəliklərinə yiyələnən şəxslər var, Qur᾽an əbədi mö᾽cüzə olaraq yaşayacaqdır.
QUR᾽ANLA MÜBARİZƏ APARMAQ MÜMKÜNDÜRMÜ?
3-cü səhv:
Onlar deyirlər ki, ərəb dilinə yiyələnən hər bir şəxs, Qur᾽anda istifadə olunan və ya onlara oxşar
ifadələrdən istifadə etməklə Qur᾽ana oxşar ikinci bir kitabı asanlıqla tərtib edə bilər.
Cavab:
Bu mövzu ətrafında bəhs etməyə belə dəyməz. Çünki, bir şəxsin Qur᾽anda istifadə olunan
ifadələrdən istifadə etməsi heç də o demək deyildir ki, o, Qur᾽an kimi ikinci bir kitabı tərtib
etməyə qadir və bacarıqlıdır.
İxtiyarında tikintiyə lazım olan bütün avadanlıqlar qoyulan Hər bir şəxs uca və gözəl saraylar tikə
bilərmi? Əgər onların irəli sürdükləri bu iddia doğrudan da mümkün olsaydı, onda bütün ərəb dilli
xalqlar ixtiyarlarında olan söz ehtiyatından istifadə edərək fəsahətli və bəlağətli xütbələr oxuyar
və dinləyiciləri heyran qoyardılar.
Sanki onlar da «Nizam» və onun ardıcılları kimi «Sərfə» nəzəriyyəsini irəli sürməklə irad tutmaq
istəmişlər. Nizamçılar belə bir əqidəyə əsaslanırlar ki, Qur᾽an kimi ikinci bir kitab yazmaq qeyri-
mümkündür və bunun səbəbi yazıçının acizliyində deyil, Allah-taalanın bu yolda çalışanları
hədəflərinə çatmaqda nakam qoymasıdır. Amma bütün bunlar Qur᾽anın mö᾽cüzə olmasına əsla
dəlalət etmir. Lakin onların irəli sürdükləri bu nəzəriyyəni iki əsaslı səbəbə görə qəbul etmək
qeyri-mümkündür.
1. Əgər «Sərfə» dedikdə, Allah-taalanın bütün insanlara Qur᾽an kimi ikinci bir kitab yazmaq
bacarığı verə bildiyi halda, bunu heç kimə verməməsi nəzərdə tutulsa, tamamilə düz bir fikirdir.
Lakin belə olduqda «Sərfə» nəzəriyyəsi təkcə Qur᾽ana deyil, peyğəmbərlərin bütün
mö᾽cüzələrinə şamil olardı.
Yox əgər «Sərfə» nəzəriyyəsindən məqsəd, bəşəriyyətin Qur᾽an kimi ikinci bir kitab tərtib
etməyə qadir olması, lakin Allah-taalanın bu işdə onlara maneçilik törətməsi olsa, belə bir
Dostları ilə paylaş: |