AZƏ
RBAYCAN RESPUBL KASI TƏ
HS L NAZ RL Y
AZƏ
RBAYCAN DÖVLƏ
T QT SAD UN VERS TET
“MAG STRATURA MƏ
RKƏ
Z ”
Ə
lyazması hüququnda
Asiman Ş
abanov Eldar oğ
lu
BAZAR QT SAD YYATI ŞƏRA T NDƏ STEHSAL
NFRASTRUKTURUNUN NK Ş
AF MƏ
SƏ
LƏ
LƏ
R
mövzusunda
M A G S T R D S S E R T A S Y A S I
stiqamə
tin ş
ifri və
adı: 060408 "Sə
nayenin təş
kili və
idarə
edilmə
si"
xtisaslaşmanın adı: " stehsalat və xidmət sahələrinin iqtisadiyyatı
və
idarə
edilmə
si" (sahə
lə
r üzrə
)
Elmi rəhbər: i.e.n.dos. B.S.Əhmədov
Kafedra müdiri: i.e.n.dos. Ə
.V.Hacıyev
Magistr proqramının rə
hə
ri: i.e.n.dos. A.S.Mehtiyev
BAKI - 2016
2
MÜNDƏ
R CAT
Giriş
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Fə
sil 1. nfrastruktur sahə
lə
rinin inkiş
afının nə
zə
ri ə
sasları . . . . . . . . . . . . . . 6
1.1. stehsal infrastrukturunun mahiyyəti və istehsalın inkişafında rolu . . . . . . . 6
1.2. stehsala xidmətin forma və növləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3. nfarstruktur sahələrin formalaşmasına təsir göstərən amillər . . . . . . . . . . . .22
Fə
sil 2. Azə
rbaycanda istehsal infrastrukturunun inkiş
afının mövcud
və
ziyyə
tinin tə
hlili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
2.1. stehsal infrastrukturunun inkişaf dinamikası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2. stehsal infrastrukturunun inkişafına təsir edən amillər. . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.3.
stehsal infarstrukturunun iqtisadi inkişafda rolunun qiymətləndirilməsi. . . . . . 47
Fə
sil 3. Bazar iqtisadiyyatı şə
raitində
ölkə
də
istehsal infrastrukturunun
inkiş
af istiqamə
tlə
ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.1. stehsal infarstrukturunun perspektiv inkişaf istiqamətləri . . . . . . . . . . . . . . 57
3.2. stehsal infarstrukturunun bazar tələblərinə uyğunlaşdırılması yolları . . . . . 69
Nəticə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
stifadə olunan ədəbiyyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83
РЕЗЮМЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
THE RESUME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3
G R Ş
Mövzunun aktuallığ
ı.
Milli iqtisadiyyatın inkişafı əhəmiyyətli dərəcədə istehsal
infrastrukturunun mövcud olmasından və onun inkişaf səviyyəsindən asılıdır. Bazar
iqtisadiyyatında infrastruktura iqtisadi subyektlərin müxtəlif bazarlarda fəaliyyəti üçün
şə
rait yaratmaq məqsədi daşıyan qarşılıqlı əlaqəli institutların altsistemini əks etdirir.
Bu altsistemə istehsal, maliyyə-kredit, institsional, kommersiya, sosial, ekoloji və
informasiya infrastrukturu daxildir. Belə sahələrini inkişafı istehsal olunan məhsulların
maya dəyərinin aşağı salınmasına, yeni məhsulların hazırlanmasına, onların istehsa-
lının və satışının təşkilinin səmərəliliyinin artmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir gös-
tərir. stehsala xidmət sahələrinin inkişafı təkrar istehsal prosesinin subyektləri arasında
qarşılıqlı səmərəli əlaqələrin formalaşmasına, onların fəaliyyətinin ahəngdarlığının və
birqərarlığının təmin edilməsinə və iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsinə
səbəb olur. Bazar iqtisadiyyatı istehsal infrastukturuna xüsüsi tələblər irəli sürür, çünki
ölkənin müəssisə və təşkilatlarının iqtisadi fəaliyyəti, dolayı yolla isə əhalinin həyat sə-
viyyəsi bundan asılıdır. Normal fəaliyyət göstərən iqtisadiyyat üçün bütün növ resurs-
ların ehtiyatının olması vacibdir ki, burada da infrastruktur güclərdə istisna deyildir.
Ölk nin t s rrüfat h yat n n normal, fasil siz, s m r li davam
etm si, habel c miyy tin inki af , onun v t nda lar n n rahat
ya ay
n t min edib, insanlar n maddi-m d ni s viyy sini daha da
yüks ltm k üçün,
übh siz ki, infrastruktur sah l rin mövcüdlu u
z ruridir. Bununla yana
, bu sah l rin
ks riyy ti t bii inhisarlara
aiddir. Özün m xsus xüsusiyy tl ri il f rql n n t bii inhisar
sah l rind bir neç
irk t (birlik) yarad b, onlar n t s rrüfat
f aliyy tini bazar münasib tl ri sisteminin r qab t prinsipl ri sas nda
qurmaqla, son n tic etibaril iqtisadi-sosial s m r liliyi t min ed
bilmir. N hay t, bu sah l rin inki af iri m bl
d investisiyalar
qoyulu u t l b edir.
Son illərdə ölkədə infrastruktur sahələrin inkişafı istiqamətində əhəmiyyətli ad-
dımlar atılmışdır. Azərbaycanda neft strategiyasının uğurla reallaşdırılması hesabına
cəmiyyətin gəlirlərinin artması və iqtisadi fəallğının yüksəlməsi infrastruktur sahə-