Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
28 
 
bir çoxu həmin dövlətlərin xarici siyasətində nəzərdə tutulmur. 
Belə  dövlətlər  işğalçılığa  meyil  edirlər.  Başqa  dövlətlərin 
ərazilərində  terror  aksiyaları  həyata  keçirirlər.  Beynəlxalq 
münasibətlərdə dövlətlərin güclərinə görə təsnif olunmaları bir 
çox  hallarda  işğala  meyilli  olan  dövlətlərin  hamilərinin  ortaya 
çıxmasının  əsaslarını  yaradır.  (Qeyd:  beynəlxalq  davranışlar 
zamanı  beynəlxalq  münasibətlərin  etikası meydana  gəlir.  Bu 
etika 
beynəlxalq 
münasibətlərdə 
ə
xlaq 
qaydalarını 
formalaşdırır. Əxlaq qaydaları da dövlətlərin ədalətli və ya da 
ə
dalətsiz davranışlarının əsaslarını təşkil edir).  
 
Mənfi  amilləri  əsaslandıran  hərəkətləri  aşağıdakı 
şəkildə xarakterizə etmək olar: 
 
-Bir və ya bir neçə dövlətin başqa dövlətə (dövlətlərə) qarşı 
ərazi iddiaları meydana gəlir və bu məqsədlə iddialı dövlət öz 
maraqları naminə münaqişələrin əmələ gəlməsi üsuluna əl atır-
məsələn,  Ermənistanın  Azərbaycana  qarşı  ərazi  iddiaları 
üzərində işğalçılıq siyasəti.  
-Dövlət  qonşu  dövlətdəki  iqtisadi  inkişafı  qəbul  etmir  və 
həmin  dövlətin  güclənəcəyindən  ehtiyatlanaraq  terror  həyata 
keçirməyə  çalışır  -  məsələn,  erməni  terror  təşkilatlarının 
Azərbaycanda  törədilmiş  terror  hadisələrində  iştirakını  buna 
nümunə göstərmək olar.  
-Bir  dövlət  başqa  bir  dövlətin  inkişafını  qəbul  eməyərək, 
tormozlayıcı  və  xaos  yaradıcı  üsul  olaraq,  ona  qarşı  tarixi 
düşmənçilik  ideyalarını  ortaya  atır  və  beynəlxalq  təzyiqi 
artırmaq  məqsədini  güdür.  Məsələn,  ermənilərin    qondarma 
soyqırım  ideyasını  ortaya  atmaq  amilini  buna  nümunə 
göstərmək olar.  
-Bir  dövlət  başqa  bir  dövlətin  iqtisadi  gücünü  qəbul 
etməyərək  həmin  dövlətlə  “soyuq”  münasibətləri  olan 
dövlətlərlə  bir  çox  sahələrdə  ittifaq  qurur  və  xarici  siyasətini 
həmin  istiqamətə  yönəldir.  Burada  düşmənçilik  bucaqları 

---

 
29 
 
formalaşır-məsələn,  SSRİ-ABŞ  qarşıdurmasını  buna  nümunə 
göstərmək  olar.  Bu  gün  də  oxşar  məzmunlu  proseslər  davam 
etməkdədir.  
-Bir dövlət başqa bir dövlətin ümumi inkişafını qəbul etmir 
və  həmin  dövlətlərdəki  etnik  qruplardan  istifadə  edərək 
münaqişə  yaratmağa  çalışır-məsələn,  Azərbaycana  qarşı 
yönəldilən xarici dövlətlərin gizli hərəkətləri buna nümunədir.  
-Bir  dövlət  başqa  bir  dövlətin  xarici  siyasət  istiqamətini 
qəbul etmir və ona qarşı müəyyən təxribatlara əl atır.  
-Bir  dövlət  başqa  bir  dövlətlə  düşmən  münasibətlərdə 
olduqda ona qarşı iqtisadi sanksiyalardan istifadə edir-məsələn, 
ABŞ-İran,  ABŞ-Şimali  Koreya  münasibətlərində  bunun  şahidi 
olmaq olar və s. 
Ümumiyyətlə,  mənfi  amillər  beynəlxalq  münasibətlərdə 
haqsız  rəqabətin  məhsulu  olaraq  meydana  gəlir.  Mənfi amillər 
dövlətlər  arasında  etnik  zəmində  (məsələn,  Ermənistanın 
Azərbaycana  təcavüzünün  mərkəzində  bu  amil  dayanır),  eləcə 
də  dövlətlər  daxilində  etnik  zəmində-Gürcüstanda  olan  etnik 
münaqişələr 
dövlət 
daxilində 
baş 
veribdir-münaqişələr 
meydana gəlir. Hər iki hal dövlətin beynəlxalq münasibətlərinə 
mənfi təsirlərini göstərir.  
Müsbət  amillər  isə  daha  çox  dostluğa,  mehribançılığa, 
mehriban 
qonşuluq 
şəraitində  əməkdaşlığa  (məsələn, 
Azərbaycan-Türkiyə  əlaqələri;  Türkiyə-Gürcüstan  əlaqələri; 
Azərbaycan-Gürcüstan 
əlaqələri; 
Rusiya-Qazaxıstan 
və 
Rusiya-Belarus  əlaqələri;  Avropa  İttifaqı  daxilində  olan 
əlaqələr  buna  əyani  sübutdur),  ədalətli  davranmağa  və  s. 
söykənir.  Mehriban  münasibətlər  və  ədalətli  əməkdaşlıq 
şəraitində  dövlətlər  birgə  qaydada  yararlanmağa  və 
faydalanmağa  çalışırlar.  Beynəlxalq  münasibətlərdə  birgə 
iştirak  və  birgə  şəkildə  potensialın  əldə  olunması  dövlətlərin 
beynəlxalq  əlaqələrdə  güclənməsinin  əsaslarını  təşkil  edir. 
Xarici  siyasətin  müsbət  istiqamətləri  bəşəri  dəyərlərin 
zənginləşməsinə  və  sülhə  xidmət  edir.  Beynəlxalq  hüququn 

---

 
30 
 
hamılıqla  qəbul  olunmuş  və  nəzəri  baxımdan  ədaləti  özündə 
əks  etdirən  universal  prinsipləri  və  bu  prinsiplərə  əməl  etmək 
xarici siyasətin müsbət amillərini meydana gətirir. Dövlətin ali 
məqsədi (ümumiyyətlə, dövlət elə vətəndaşların ali məqsəd-
lərini  təmin  etmək  üçün  təşkil  olunan  bir  qurumdur)  öz 
maraqlarını  dinc  şəraitdə  təmin  etməkdən  ibarətdir.  Bu  zaman 
dövlətin beynəlxalq səviyyədə nüfuzu da güclənir.  
Bu  mövzuda  həm  beynəlxalq  sülhün,  həm  də  lazımi 
anlarda  beynəlxalq  gərginliklərin-  münaqişələrin,  mühari-
bələrin  və  böhranların  yaranmasına  xidmət  edən  və  belə 
vəziyyətləri şərtləndirən güc amili şərh edilir. Dövlətlərin fərqli 
güclərə  malik  olmalarının  ən  mənfi  xüsusiyyətləri  də  məhz 
beynəlxalq gərginliyin, böhranların yaranmasını şərtləndirir.  
Xarici  siyasətin  səviyyəsi  (gücü)  dövlətin  gücündən 
asılıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, dövlət bir siyasi qurum kimi 
tarixin müəyyən anında bəlli bir məkanda    yaşayan xalqlar və 
tayfa  birləşmələri  tərəfindən  ortaya  çıxan  real  gerçəkliklər 
fonunda  yaradılır.  Elə  dövlətlər  də  olur  ki,  həmin  dövlətlərin 
yaradılmasında müxtəlif xalqlar iştirak edirlər. (Məsələn, ABŞ 
və  Kanadanın  yaranmasında,  ərazinin  əhali  ilə  təmin 
olunmasında  ingilislər  və  fransızlarla  yanaşı,  digər  Avropa 
xalqları  da  iştirak  ediblər.  Amerika  və  Avstraliya  qitələrnin 
əhalisi kənar qitələrdən gələnlərdir). Müəyyən ərazidə təşəkkül 
tapmış  dövlətlər  tədricən  digər  dövlətlərlə  əlaqələr  yaratmağa 
başlayırlar.  Bununla  da  həmin  dövlətlərin  xarici  siyasətləri 
meydana gəlir. Xarici siyasət xaricdən olan (digər ölkələrdə 
olan)  resursların  ölkə  ərazisinə  gətirilməsi  funksiyasını  da 
yerinə  yetirir.  Eyni  zamanda  bu  fəaliyyət  daxildən  də 
müxtəlif  resursları  xaricə  aparır.  Resurs  mübadilələri  baş 
verir.  Nəticədə  münasibətlər  meydana  gəlir,  əlaqələr  qurulur. 
Beynəlxalq  münasibətlər  –  resursların  məkanlardan-
məkanlara, 
dövlətlərdən-dövlətlərə 
mübadiləsini 
əks 
etdirən  hərəkət  təzahürüdür  və  hərəkətin  nəticəsidir, 

---