Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 10.2. Əmt əə birjalarının t əkmill əşdirilm əsinin əsas istiqam ətl əri
Hal-hazırda ölkəmizdə doqquz əmtəə birjasından ikisi qalıb, bir banklararası valyuta birjası fəaliyyət göstərir, qiymətli kağızlar bazarı isə fond birjası kimi qələmə verilsədə hələlik geniş yuyulmayıb, fyuçers və opsion birjası isə tamamilə yoxdur. Birjaların belə bir vəziyyətdə olması iqtisadiyyatımızın hələ də geridə qalmasının, qeyri proporsionallıqdan, eləcə də bir çox başqa obyektiv və subyektiv problemlərdən asılılıqdan bəhs edir. Birja və hərracların üzərində dövlət qayğısının artırılması gələcəkdə daha demokratik qabaqcıl elmi, texniki və texnologiyaya əsaslanan çevik yüksək rentabelli iqtisadiyyat qurmağa imkan verəcəkdir. 10.2. Əmtəə birjalarının təkmilləşdirilməsinin əsas istiqamətləri XX- əsrin 90-cı illəri ərəfələrində keçmiş postsovet məkanında gedən siyasi və iqtisadi halisələr sosialist təsərrüfatçılığı və xalq təsərrüfatının idarəedilməsi sisteminin süqutuna gətirib çıxardı. Beləliklə, əvvəllər sovet imperiyasının tərkibinə müttəfiq respublika kimi daxil olan ərazilərdə müstəqil mərkəzlərin yaradılması meyilləri artdı. Artıq 1990-cı ilin əvvəllərində Azərbaycanın keçmiş müttəfiq respublikaları və sosialist ölkələri ilə təsərrüfat-iqtisadi əlaqələrinin birdəfəlik sındığı üçün, iqtisadi inteqrasiya əlaqələri əsasında biri-biri ilə sıx bağlı olan sənayeni və onunla birbaşa bağlı olan maddi istehsal sahələrini xammal və materialarla təmin etmək, müəssisələrin hazır məhsullarını ölkənin hüdudlarından kənarda satmaq mümkün olmadı. 1 Bütün bu və digər obyektiv 1 Бир чох аналитиклярин тясдигиня эюря, Совет Иттифагынын даьылмасы «сынаг дашы» кими 1988-жи илдя Гарабаь щадисяляри, Ермянистанда азярбайъанлылара гаршы мягсядйюнцмлц сийасятиндян, Газахстан вя Эцржцстанда нцмайишчилярин дюйцлцб вя юлдцрцлцб даьыдылмасындан вя диэяр щадисялярдян башлады. hadisələr Bakıda əmtəə birjalarının yaradılması problemini aşkar etdi. Bununla əlaqədar keçmiş Azərbaycan Respublikası Dövlət Maddi-Texniki Təchizat Komitəsinin rəhbərliyinin göstərişinə əsasən aparıcı nazirlik, idarə, müəssisə və təşkilatların təşəbbüsü qrupu əmtəə birjasının yaradılması üçün bütün ilkin sənədləri, o cümlədən birjanın nizamnaməsini işləyib hazırlandı. Onu qeyd edək ki, həmin dövrlərdə bütün keçmiş ittifaq ərazisinin hamısında birjalarıda iqtisadiyyatın xammal aclığından və bazar məkanının məhdudiyyətindən, qapalığından qurtara biləcək xilaskar sifətində görürdülər. Görünür məhz bu amilin təsiri altında keçmiş müttəfiq respublikalarda qısa bir müddətdə – 1990-1991-ci illərdə 542 birja yaradılmışdır. Onlardan 10 əmtəə birjası Azərbaycanda qeydiyyata alınmışdır. Yeni birjalar böyük iqtisadi mənfəət vəd edərək, bazar iqtisadiyyatının və onun marağında olan tərəflərinin hamısının imkanlarını genişləndirmək məqsədilə yaradılırdı, ona baxmayaraq ki, o zaman birjaların mahiyyətini dərindən dərk edənlər çox az idi. Həmin dövrlərdə birjalar ətrafında yaranmış qeyri-normal yüksək maraq onların iş mexanizmi və strukturlarının formalaşmasına müsbət təsir göstərdi. Misal üçün, Bakı Respublika Əmtəə Birjasının nizamnamə fondu 1,0 mln. rubl (təxminən 0,2 mln. ABŞ dolları) təşkil edirdi, onun təsisçiləri sırasına isə «Azneft» istehsal birliyi, «Bakenercicihaz» elmi-istehsalat birliyi və b. (cəmi 24 istehsalat birliyi, müəssisə və təşkilatlar) daxil idi. Hələ 1990-cı ilin əvvəllərində Bakı əmtəə birjasının əsas struktur bölmələri olan arbitrac komissiyası, işgüzar etika üzrə komissiya, ekspert komissiyası və s. təşkil edilməsi normal birja ticarətinin keçirilməsini mümkün etmişdir. Азярбайжанда 20 йанвар 1990-жы ил щадисяляри заманы йцзлярля инсанын мящв вя шикяст едилмяси башга миллятлярдя дя азадлыг вя мцстягиллик мейиллярини даща да йцксялтди. Başlıcası isə Bakı Respublika Əmtəə Birjasının yerləşdirilməsi üçün dəmir və avtomobil yolları kommunikasiyası olan böyük anbar və baza komplekslərinə bitişik bir bina ayrılmışdır ki, onun da əsaslı təmir edilməsi və xüsusi avadanlıqlarla təminatı nəticəsində birja üzvləri, brokerlər və işçi heyətin çalışması üçün lazımi şərait yaradılmışdır. 1 Həmin əmtəə birjasının kifayət qədər səliqə və səhmanlı ticarət zalında böyük məlumat tablosu, müştərilərin sərəncamına rabitə sistemi və digər lazımi vasitələr verilmişdir. Bununla yanaşı, yeri gəldikdə brokerlər və müxtəlif maraqlı və səviyyəli müştərilərin sərəncamına cüzi qiymətə anbar binaları, qaldırıcı texnika, nəqliyyat vasitələri və ən yüksək səviyyədə digər xidmətlər göstərilir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Respublika Əmtəə Birjasının imkanlarından istifadə etmək istəyənlərin sayı onun imkanlarından qat-qat az idi. Bu cür vəziyyətin səbəblərini, yuxarıdakı fəsillərdə qeyd edildiyi kimi, əmtəə birjasının özündə yox, yeni yaradılmaqda olan bazar iqtisadiyyatının özündə, onun cəmi infrastrukturunun inkişaf etdirilməsində, təşkilati-hüquqi bazanın ziddiyyətlərində, icra və nəzarətedici qurumların səmərəsinin az olmasında və s. axtarmaq lazımdır. Paradoks olsa da ölkəmizdə əmtəə və digər birjaların fəaliyyətlərində durğunluq əsasən son 13-14 ildə başları və cəmi bazar münasibətinin təşkili və idarəedilməsini tənzimləyən müəyyən qanunlar qəbul edildikdən sonra üzə çıxmağa başladı. Belə ki, «Əmtəə birjası haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu 25 may 1997-ci ildə (№ 803) təsdiq edilmişdir və bu hadisədən sonra təxminən ölkəmizdə fəaliyyət göstərən birjalarından cəmi 1-2 az-çox 1 Щяля Советляр юлкяси даьылмаздан яввял Азярбайжанда йарадылмыш илк биръа – Бакы Республика Ямтяя Биръасы щал- щазырда яввялляр Нобел гардашларынын ат тювляляри вя она битишик бинада йерляшмишдир (цнваны: 370141, Бакы ш. Я.Ялякбяров кцч., 83/23). Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|