14
ödənişlər, mal, xidmət və kapital hərəkətlərinin dəyəri dollarla
ölçülürdü. Halbuki, müntəzəm bir şəkildə dəyərini dəyişdirən bir
pul vahidi yaxşı bir dəyər standartı vəzifəsini yerinə yetirə
bilməzdi. kincisi, dollar əhəmiyyətli bir «rəsmi pul»u idi. Ölkələr
rəsmi qızıl ehtiyatlarının böyük bir hissəsini Amerika dolları ilə
tuturdu. Üçüncüsü, Bretton-Vudsun dağılmasından sonra,
ə
ksəriyyəti inkişaf etməkdə olan ölkələrdən ibarət bir qrup ölkə,
sabit kurs praktikasını davam etdirərək, pullarını Amerika
dollarına bağladılar. Dolların digər pullara görə dəyərinin
dəyişməsi, o biri ölkələrin də milli pullarının eyni valyutalarına
görə dəyərinin dəyişməsi deməkdir. Məsələn, dollar dəyər
qazanarkən ondan asılı olan pullar da dəyər qazanmış olar. Məhz
belə bir problemlər müasir bir dövrün xüsusiyyətlərindəndir.
Bununla yanaşı dolların dəyərinin tez-tez dəyişməsi,
dolların ideal bir dəyər ölçüsü olma xüsusiyyətlərinə xələl
gətirməkdədir.
ndi də pul sahəsində əməkdaşlıq getdikcə artır. Məsələn,
1985-ci ilin sentyabr ayında beş böyük ölkə dolların dəyərinin
düşürlməsi məqsədi ilə valyuta birjalarına əməkdaşlıq çərçivəsində
müdaxilə etmək üçün sövdələşdilər. Bu təşəbbüsün nəticəsində
doların dəyəri sürətli bir şəkildə düşdü və 1987-ci ilin axırında
daha əvvəlki dövrlərdə dollarda müşahidə edilən marginal
dəyərləndirmə tamamilə yox edildi.
1986-cı ildə ABŞ, Yaponiya və Almaniya kapital
hərəkətlərinə bilavasitə təsir etmədən artımı canlandırmaq və
işsizliyi azaltmaq məqsədi ilə faizləri düşürmək mövzusunda
ə
məkdaşlıq ediblər. Bunun kimi 1987-ci ilin fevral ayında inkişaf
etmiş yeddi ölkədə dollar-iyen və dollar-marka münasibətlərində
hədəf dəyişmə sahəsinin müəyyənləşməsin üçün sözləşmə oldu.
Amma bu ölkələrin mərkəzi banklarının böyük müdaxilələrinə
baxmayaraq, valyuta kursları yenə də kəskin şəkildə dəyişməyə
davam etmişdi. Beynəlxalq valyuta əməkdaşlığının başqa bir
uğurlu nəticəsi 1987-ci ilin oktyabr ayında dünya maliyyə
bazarında görülən böhran qarşısında sürətli və uyğunlaşdırıcı
15
reaksiyanı verməsi idi. Amma 1989-cu ildən sonra bu beynəlxalq
uyğunlaşma və əməkdaşlıq tendensiyası bir az zəiflik göstərdi. Bu
gün beynəlxalq valyuta sistemi ilə əlaqədar başqa bir problem də,
yuxarıda qeyd edildiyi kimi, «isti pul» adı verilən və həcmi
milyardlarla ölçülən qısamüddətli dollar fondlarının asanlıqda bir
ökədən digərinə getməsidir. Bu fondlar beynəlxalq faiz hədlərinə
və məzənnələrdə gözlənilən dəyişikliklərə qarşı çox həssasdırlar.
01.11.2010-ci il tarixinə dünya üzrə bütün ticarət əməliyyatları
üzrə heablaşma və ödəmələrin 50%- yaxını Amerika dolları ilə
aparılır.
1.2. AVROPA VALYUTA S STEM TAR X NDƏN
Daha əvvəlcə qeyd edildiyi kimi, dollar 18 dekabr 1971-ci
ildə kurs tənzimlənməsi ilə 9% devalvasiya edilərkən, milli
valyutaların dollar paritetləri ətrafındakı dalğalanma həddi cəmi
4,5%-ə yüksəldi. Bu isə dollar xaricində qalan iki valyuta arasında
dalğalanma həddinin cəmi 9%-ə çatması idi. Avropa qtisadi
Birliyinin üzvləri bu dərəcədə yüksək bir dalğalanmanı öz pul bir-
liyi baxımından məqsədəuyğun hesab etmədilər. Bu səbəblə 1972-
ci illərin əvvəllərinə aldıqları qərara görə iki birlik üzvünün milli
valyutaları arasında paritet münasibətinin dalğalanması 2,25%-lə
məhdudlaşdırıldı. Beləliklə, birlik ölkələrində valyutalar üçün
«ikili bağlı» bir sistemi meydana gəldi. Bir yandan milli pul cəmi
4,5% dalğalanma həddi ilə dollar paritetinə, digər yandan isə 2,5%
dalğalanma həddi ilə bir-birlərinin paritetlərinə bağlandı. Bu
praktikaya qərb iqtisadçıları «tuneldəki ilan» adını veriblər. Onlar
öz valyutaları arasında dar hədləri «ilanla», dollar partitetinə qarşı
geniş dalğalanma hədlərini isə «tunellə» simvollaşdırdılar. Bir də
hər bir pulun ətrafında dalğalanma hədlərini qorumaq üçün də
valyuta bazarına dollarla deyil, öz milli pulları ilə müdaxilə etməyi
qərara aldılar.
16
1972-ci ilin fevral ayında dolların ikinci devalvasiyasına
baxmayaraq, dollardan qaçış bitmədi. Bundan sonra birjalar bir
müddət bağlanıb, 16 mart 1973-cü ildə açıldıqda Avropa Birliyi
ölkələri yeni qərarlarını dünyaya elan etdilər. Bundan sonra
dollardan asılılqlarını ləğv edərək, milli valyutaların dollarla
münasibətdə sərbəst dalğalanmasına icazə verdilər və öz val-
yutalarının dar sərhədlər çərçivəsində bir-birindən asılılıqlarını
davam etdirdilər.
Avropa Valyuta Sistemi 1979-cu ilin mart ayında birlik
üzvləri arasında valyuta bütünləşməsinin bir həlqəsi şəklində
qurulmuşdur. Avropa
qtisadi Birliyinin üzvləri valyuta
birləşməsini iqtisadi bütövləşmənin zəruri şərtlərindən biri olaraq
görürdülər. Çünki valyuta kurslarının tez-tez dəyişməsi milli
firmaların digər ölkələrə qoyduqları investisiyaya mənfi təsir gös-
tərirdi. Bu da bütöv bir geniş bazardan tam şəkildə yararlanmağa
mane
olurdu.
Bu
baxımdan
region
daxilində
kurs
dəyişikliklərindən uzaq olmaq məqsədi ilə sabit bir pul birliyi
sistemini yaratmaq məqsədəuyğun idi.
Avropa Valyuta Sistemi – Almaniya, Belçika, Danimarka,
Fransa, rlandiya, taliya, Lüksemburq və Hollandiya arasında
qurulmuşdur. ngiltərə ölkə daxilində iqtisadi problemlərdən
dolayı bu sistemə ancaq 1990-cı ilin oktyabr ayında girmişdir.
Lakin 1992-ci ildə iqtisadi böhran səbəbinə görə taliya ilə birlikdə
bu sistemdən çıxmışdır. Birliyə sonradan daxil olan ölkələr
spaniya, Portuqaliya, Avstriya və ən sonda isə Yunanıstan bu
prosesə qoşuldu.
Avropa Valyuta Sisteminin qəbul etdiyi valyuta kursu
mexanizminin bəzi xüsusiyyətləri var. Valyuta kursları əsasən
Bretton-Vuds sisteminə oxşar şəkildə, «sabit, lakin tənzimlənə
bilən» kurs sisteminə əsaslanır. Aşağıda deyildiyi kimi sistemin
idarə edilməsi məqsədi ilə müxtəlif müdaxilə və kredit
mexanizmləri qurulur. Sistemə girəcək ölkələrin iqtisadi və
maliyyə siyasətləri yüksək səviyyədə bir-birinə uyğunlaşmalı və
ə
məkdaşlıq olmalıdır. Avropa Valyuta Sisteminin təməlini qoyan
Dostları ilə paylaş: |