Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
125 
(Azerbaycan‐N.M.)  okulu  vardı.  Tüm  bu  9  okulda  120  kadar
öğrenci  okuyor,  onlar  da  maddi  durumlarına  göre  aylık  20
gepikten (kuruştan) 1 gümüş ruble dek ücret ödüyorlardı.
152
15  Mart  1868  yılında  İrevan  Kaza  Okulu  dört  sınıflı  klasik
progimnaziyaya  dönüşmüştür.  Azerbaycanlı  çocukların  da
eğitim  aldıkları  bu  okulda  din  dersleri,  Rus,  Tatar  (Türkçe),
Ermeni, Latin, Fransız dili, tarih, coğrafya, matematik ve doğa
konuları okutulmaktaydı. Stepan Zelinski yukarıda adı geçen
"İrevan  kenti"  makalesinde  (s.  48)  şöyle  yazıyordu:  "1850
yılından 1880 yılına kadar 30 yıl boyunca İrevan kaza okulu‐
nu  ve  progimnaziyasını  üst  üste  558  Tatar  (Azerbaycanlı‐
N.M.) bitirdi. Progimnaziya 31 Mart 1881 yılında sekiz sınıflı
tam  gimnaziyaya
153
 dönüşmüş  ve  sonraları  İrevan  Erkek
Gimnaziyası olmuştur. 1 Şubat 1883 rakamlarına göre, İrevan
Gimnaziyası`nda  eğitim  alan  237  öğrenciden  37’si  Azerbay‐
canlıydı.
154
Edinilen bilgilere göre, ilk kez İrevan Kaza Okulu olarak
faaliyete başladığı dönemden 1918 yılı Ağustos 6'da kapatıl‐
masına  kadar  geçen  süre  zarfında  İrevan  Erkek
Gimnaziyası`na din dersleri ve Azerbaycan dili hocaları 1836‐
1856 yıllarda Molla Tağı Mahmud oğlu, 1856‐1885 yıllarında
Mirze  Elekber  Elhanov,  1885‐1895  yıllarında  Firudin  Bey
Köçerli,  1895‐1905  yıllarında  İsmail  Bey  Şefibeyov,  1905‐
1906  yıllarında  Mirza  Muhammed  Şeyhzade,  1907‐1918  yıl‐
larında Şeyh Abusettar Kazımov olmuştur.
155
                                                            
152
 Обозрение  российских  владений  за  Кавказом,  в  статистическом,
этногафическом,  топографическом  и  финансовом  отношениях.
Часть 4. Издатель: Санктпетербург, 1836, c.275.
153
 Dönemin lisesi.
154
 Развитие  Еревана  после  присоединения  Восточной  Армении  к
России  (Сборник  документов,  1801‐1917  гг.).  Составитель
Т.Акопян. Ереван, 1978, с. 383.
155
 Əsgə Zeynalov, İrəvan məktəbləri. Bakı, Mürtəcim, 2011, s. 6.
NAZİM MUSTAFA 
 
126
İrevan Erkek Gimnaziyası Azerbaycan halkı, bilimi, kül‐
türü  ve  sanatı  için  bir  takım  seçkin  kişiler  yetiştirmiştir.  Ta‐
nınmış  devlet  adamlarından  Mehmet  Bey  Gazıyev,  Teymur
Bey  Makinski,  Ekber  Ağa  Şeyhülislamov,  Neriman  Bey
Nerimanbeyov, Muhammed Muharremov, Aziz Aliyev, eğitim
ve  bilim  adamlarından  Miryusif  Mirbabayev,  Mustafa  Bey
Topçubaşov, Ahmet Recebli, Maksud Memmedov, generaller‐
den  Habib  Bey  Selimov,  Gambay  Vezirov  İrevan
Gimnaziyası`nın mezunları olmuşlardır. İrevan Gimnaziyasını
bitiren Azerbaycanlı kızların bazıları 1918‐1920 yılları soykı‐
rımı  sonucunda  İrevan'dan  göç  etseler  de,  kalanları  Sovyet
yıllarında İrevan 'da eğitim ve öğretime önemli katkılar sağ‐
lamıştır. İrevan Erkek Gimnaziyası`nın mezunlarının bir kısmı
bölge  okullarında  öğretmen  olarak  çalışmış,  bir  kısmı  ise
Rusya'nın  çeşitli  üniversitelerinde  eğitimlerini  sürdürmüş‐
lerdir.
İrevan'da  faaliyet  gösteren  okullardan  biri  de  Kutsal
Ripsime  Kızlar  okulu  idi.  2  Ocak  1850  yılında  Kafkas  Valisi
Mihail  Voronsov`un  eşi  Elizabeth  Voronsova’nın  çabası  ve
İrevan’da  faaliyet  gösteren  Mükaddes  Nina  Hayriye  Cemiye‐
ti'nin  Yönetim  Kurulu  kararı  ile  Kutsal  Ripsime  kızlar  okulu
kurulmuştur. 9 Temmuz 1884 yılında bu okul üç sınıflı kızlar
progimnaziyasına  dönüşmüştü.  30  Mayıs  1898  yılında  ise
progimnaziya  hazırlık  sınıfı  da  kurularak  sekiz  sınıflı  Kızlar
Gimnaziyasına  dönüşmüştü.  Paralı  olan  bu  okulda  zengin
Azerbaycanlıların  kızları  da  eğitim  alıyorlardı.  Sadece  1916‐
1918 yıllarında Kutsal Ripsime Gimnaziyasını 36 Azerbaycan‐
lı kız bitirmişti.
156
İrevan Guberniyası`nın 1914 yılı Kayıt Def‐
teri verilerine göre, bu gimnaziyada şeriat derslerini ve Azer‐
baycan dili derslerini Haşım Bey Nerimanbeyov vermiştir.
                                                            
156
 Развитие Еревана. с. 412‐413, s. 420.

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
127 
Azerbaycanlı  çocuklara  ana  dilinin  öğretilmesi  için
derslik yazılmasını başlatan ilk İrevan Erkek Gimnaziyası’nın
Azerbaycan dili hocası Mirze Elekber Elhanov olmuştur. Rus
pedagogu  K.Uşinskin’den  etkilenen  M.E.  Elhanov  "Tatar
(Azerbaycan‐N.M.)  dili  alfabesi"  adlı  Türk  dili  dersliğini  yaz‐
mıştır.  M.E.  Elhanov’un  düzenlediği  dersliğin  el  yazması  25
Haziran  1882'de  Kafkas  Eğitim  Müdürlüğü  tarafından  Rusya
Halk  Eğitim  Bakanlığı`na  gönderilmiş,  2  Mayıs  1883  yılında
başkanlığın  Bilim  Komitesi'nde  müzakere  edilmiş,  onun  "Al‐
fabe"sinin  ilköğretim  dersliği  olarak  Azerbaycan  dilini  öğ‐
renme  için  tavsiye  edilmişti.  Maalesef,  derslik  basılmadan
M.E. Elhanov hayatını kaybetmiştir.
157
XIX.  yüzyılın  50‐60`lı  yıllarından  itibaren  İrevan  ken‐
tinde  özel  okullar  da  faaliyet  göstermeye  başlamıştı.  Özel
okulları  sadece  Rusya  vatandaşı  olan  kişiler  Kafkas  Öğretim
Kurulu'nun izni ile açabilirdi. İki çeşit özel okul vardı. Birinci‐
si, cami veya kiliselere bağlı olan, öğretmenlerin kendi girişi‐
mi  ile  verilen  dini  eğitim  okulları,  ikincisi  ise  kendi  öğretim
programını  devlet  okullarının  programlarına  uygunlaştıran
okullardı.  1863  yılında  İrevan'da  15  özel  Azerbaycan  ve  Er‐
meni Okulu bulunmaktaydı.
158
1865 yılında İrevan kentinde 9
Müslüman  dini  okulunda  223  öğrenci  eğitim  alıyordu.  Aynı
zamanda şehirdeki 6 Ermeni dini  okulunda 150  öğrenci  eği‐
tim  alıyordu.
159
 1866  yılında  camilere  bağlı  okullarda  596
öğrenci bulunmaktaydı.
160
Aslen  İrevanlı  olan  ve  çeşitli  nedenlerle  Güney  Azer‐
baycan'a göç eden aileler İrevan’la ilişkilerini sürdürüyorlar‐
dı.  Azerbaycanlı  eğitimci,  din  adamı  ve  sosyo‐politik  Mirza
                                                            
157
 Hüseyn Əhmədov, Seçilmiş əsərləri. IX cild, Bakı, “Təhsil”, 2006, s.88‐
90.
158
 Тадевос Акопян, Очерк истории Еревана. Ереван, 1977, с.198‐199.
159
 Развитие Еревана... с. 431.
160
 Акопян Тадевос. A.g.e., s.198.
NAZİM MUSTAFA 
 
128
Hasan  Rüştiyye  bunlardandı.  1851  yılında  Tebriz'de  ruhani
ailesinde  doğan  Hasan  ilk  eğitimini  Arapça  ve  Farsça'yı  mü‐
kemmel  bilen  babası  Molla  Mehdi’den  almış,  sonra  eğitimini
İstanbul'da ve Beyrut'ta sürdürmüştü. Tebriz'e dönen Hasan
orada  okul  ("usul‐cedid"  okulu)  açmak  fikrini  gerçekleştire‐
miyor. O, 1883 yılında İrevan'a gelerek, burada yaşayan kar‐
deşi Mirza Ali'nin yardımıyla yerli Müslümanlar için modern
tipli  laik  bir  okul  açmıştır.    Onun  İrevan'daki  ilk  pedagojik
faaliyeti başarılı olmuş ve Türkiye'de açılan Rüştiyye okulla‐
rının adını kendisine takma ad alan Mirza Hasan’ın Okulu kısa
sürede halk arasında nüfuz kazanmıştır. Avrupa yöntemlerine
uyarlanmış bu okulda ana dili ile birlikte, Fars, Rus ve Fransız
dilleri,  coğrafya,  geometri,  kimya  vb.  dersleri  de  okutulmak‐
taydı.  Eğitimli  yerel  memurların  hazırlanmasını  destekleyen
Çarlık  Rusya`sı  da  Rüştiyye`nin  faaliyetinden  memnundu  ve
ona  gerekli  desteği  gösteriyordu.  1888  yılında  Mirza  Hasan
Rüştiyye Tebriz'e dönerek orada çok zorlukla olsa da, ilk mo‐
dern okulun açılmasını başarmıştı.
161
Ünlü Azerbaycan bilim adamı, eleştirmeni ve pedagogu
Firudin Bey  Köçerli de  1885 yılında  Gori Öğretmenler Semi‐
nerini  bitirerek  atamayla  İrevan  Erkek  Gimnaziyası`nda  ça‐
lışmaya başlamıştı. O, eğitimci‐demokrat olarak, sosyal sorun‐
ların  kökenini  cehaletde,  bilgisizlikte  görüyor,  halkın  bilinç‐
lendirilmesi yolunda çalışıyordu. İrevan 'da modern okulların
açılmasında, onların eğitim‐öğretim malzemeleri ile teminin‐
de  Firudin  Bey’in  olağanüstü  hizmeti  olmuştu.  1890  yılında
"İrevan'dan  mektup"  başlıklı  makalesinde  Firudin  Bey  şöyle
yazıyordu: "Öyle ki, iki‐üç senede, şehrimizde bir‐iki yasal ve
düzenli  okul  açıldı,  Müslüman  çocukları  da  diğer  milletlerin
etfalı  (yani  çocukları)  yeni  yöntem  ile  bilim  ve  ahlak  eğitim
                                                            
161
 Milli  maarifçilik  fədaisi  Mirzə  Həsən  Rüşdiyyə.  “Güneyin  səsi”  dərgisi,
Bakı, mart 2011‐ci il, s. 22.

---